دیپلماسی اسلامی در سیره پیامبر اعظم (ص)

گروه فرهنگ و هنر دفاع‌پرس ـ داوود عامری؛ پیامبر مکرم اسلام (ص) پایه‌گذار دینی است که سعادت و کرامت انسان‌ها را سرلوحه هدایت امت قرار داد و آن حضرت رحمت للعالمین بود، پیام جهانی‌اش، اکمال ادیان الهی و وجود نازنینش خاتم رسولان خداوند رحمان بر جامعه انسانی.

رسول گرامی اسلام از اولین روز رسالت، پیام خود را بر دیپلماسی مهر و هدایت همه انسان‌ها به سوی یگانه هستی بنا نهاد و در این راه، انسان اجتماعی مخاطب پیام آسمانی اش بود و در این اجتماع انسانی رنگ، نژاد، زبان، جایگاه اجتماعی و پست و مقام دنیا هیچ امتیازی به انسان‌ها در برابر هم دیگر نمی‌داد، بلکه بر اساس آموزه‌های وحیانی «عند اکرمکم عند الله اتقیکم» تنها معیار فضیلت شمرده می‌شد. لذا از همان ابتدا هدایت و دیپلماسی نرم بیشتر از هر چیز دیگری در روش آن حضرت جلوه می‌کرد. تاکید بر عدالت برای همگان، مهرورزی برای رشد استعدادهای خدادادی انسان‌ها در سایه توحید، اخوت و برادری انسان‌ها و پرهیز از خود پرستی و ظلم از آموزه‌های رسول گرامی اسلام بود.

آن حضرت از ابتدای بعثت، بر دعوت انسان‌ها از طریق منطق حق و عدالت اقدام کردند و در این مسیر به تدریج با گسترش نفوذ خود در بین مردم، دیپلماسی خود را توسعه داده، تا جایی که کاروان‌هایی که از مناطق مختلف به مکه می‌آمدند به‌سوی او شتافته و جذب اخلاق نیکوی او می‌شدند.

شاید بتوان ادعا کرد که یکی از بزرگ‌ترین عوامل شکل‌گیری اولیه جامعه مسلمانان و جبهه‌گیری اشراف مشرک مکه در برابر پیامبر اعظم (ص)، تکیه و تاکید بر این سیره و گسترش عدالت و ایجاد اخوت و برادری میان مسلمانان بود.

در پیشگاه آن حضرت بلال حبشی همان جایگاه را داشت که سلمان فارسی از ایران داشت و همینطور سران قبائل نیز همانند آنها یکسان شمرده می‌شدند و برادر خطابشان می‌کرد. این امر به مذاق خودپرستان مغرور و غرق شده در نخوت و کبر جاهلیت خوش نمی‌آمد، بنابراین راه مقابله و ستیز با پیامبر را پیش می‌گرفتند و تلاش می‌کردند از ارتباط‌گیری رسول الله با مسافران حاضر در مکه جلوگیری کنند و شاید منحرفین و سلاطین امروز جهان هم که ایشان و سیره انسان سازشان را بر نمی‌تابند، از گسترش گرایش مردمان جهان به آئین و راه ایشان نگران هستند.

مقاومت، مهرورزی و عدالت راز ماندگاری آموزه‌های پیامبر اعظم از ابتدای بعثت بود و همین امر انسان‌ها و طوایف تحت ستم را تا امروز به سوی این راه آسمانی روانه می‌کند.

دیگر محور مهم در دیپلماسی ایشان، ابتنای آموزه‌های پیامبر اعظم (ص) به ارتباطات مبتنی بر خیر و دوستی با دیگر طوایف و ملل بود. اگر نیک بنگریم، مبنای تشکیل حکومت اسلامی در مدینه نیز از رهگذر همین رویکرد ایجاد شد. در واقع پیامبر اسلام به دعوت دو طایفه بزرگ شهر مدینه و براساس اعتماد و محبت برای ایجاد صلح و برقراری عدالت در بین آن‌ها دعوت شد و همین دعوت، پایه‌های حکومت اسلامی را بنا نهاد.

در قرآن کریم نیز به کرات بر ایجاد و الزام مسلمانان و جامعه اسلامی به پیروی از این منطق تاکید و تصریح شده است.

روش عملی پیامبر (ص) در مواجهه با اقوام مختلف تاکید بر اصلاح، اقامه عدالت، برادری اجتماعی، صلح و در مقابل مشرکین، کفار و ظالمین مقاومت تا تحقق حق و عدالت بود. در واقع این محورهای اساسی دیپلماسی پیامبر اعظم (ص) را تشکیل می‌داد و منجر به شکل‌گیری قدرت نرم و سرمایه عظیم فرهنگی و اجتماعی برای آن حضرت و مسلمانان می شد. پیامبر اسلام (ص) در زمان حیات خود با بسیاری از اقوام پیمان صلح انعقاد کردند. از این رو باید گفت که برخلاف تبلیغات و تلاش‌های برخی مغرضان غربی که تلاش می‌کنند با جعل آموزه های اصیل اسلامی از پیامبر مکرم اسلام، چهره‌ای دیگر ارائه کنند، آن حضرت، با دو شعار جهانشمول که عبارت بودند از صلح و عدالت توانست آئین اسلام را جهانی کند. در واقع دشمنان اسلام عدالت را مغایر با منافع خود می‌دانستند و تاب تحمل صلح عادلانه را نداشتند، لذا تلاش می‌کردند با توسل به زور و شمشیر از تحولات بزرگ اجتماعی آن روز جلوگیری کنند. پس پیامبر هم مقاومت و دفاع در مقابل آنها را واجب می‌دانست. در دیپلماسی پیامبر (ص) حراست از جان و مال مسلمانان و پیشگیری از تعرض دشمن و اقامه عدالت نیز یک اصل است.

در اسلام اصالت بر صلح، عدالت و مقاومت در برابر ظلم است و جنگ در شرایط معین و در چارچوب‌های مشروع و موجه امکان اعمال دارد و اساساً عنوان «اسلام» به معنای صلح و صفا و برگرفته از صفات خداوند متعال و بازتاب تقدم اصلاح جوامع است.آموزه‌های نبی گرامی اسلام صلح را برای عدالت و بر محور عدالت مطلوب همه انسان‌ها می‌داند و «سلام» پیشگام‌ترین شعار مسلمانان برای جهانیان است.

گفتمان صلح عادلانه در اسلام مبتنی بر منطق عدالت است. ماهیت آموزه‌های پیامبر اعظم صلی الله باعدالت و صلح گره‌خوردگی عمیقی دارد و در این میان، تقدم با عدالت است. این عدالت است که توانایی آفرینش صلح واقعی و صادقانه را دارد. اهمیت عدالت تا بدان حد است که تمامی پیامبران الهی یکی از مهمترین اهداف رسالت خود را برقراری عدالت در جوامع انسانی قرار دادند و به تعبیر قرآن کریم «ما رسولان خود را با دلایل روشن فرستادیم و با آنها کتاب و میزان نازل کردیم تا مردم قیام به عدالت کنند.» (سوره مبارکه حدید آیه ۲۵) و این روش روشنی برای توسعه ارتباطات پیامبر اسلام با مردم، دولت‌های دیگر و حتی دشمنان ساخته بود. دیپلماسی پیامبر، دیپلماسی صلح و عدالت بر اساس برهان و دلایل وحیانی بود.

از اینرو در اسلام بر خلاف تصورات و تلقی غرب، صلح به معنای نبود جنگ نیست چرا که دفاع مشروع حق هر انسانی است و پذیرش ظلم به اندازه عملکرد ظالمانه تقبیح شده است.

پیامبر اعظم صلی الله در برخورد با سایر دولت‌های وقت و ملت‌ها نیز از در اصلاح امور و اقامه عدالت وارد می‌شدند. در دیپلماسی آن‌حضرت تولید قدرت نرم در چارچوب برقراری ارتباطات موثر با محوریت عدالت معنا پیدا می‌کرد. ایشان به‌صورت مداوم از ظرفیت‌های دیپلماسی و گفتگوی تعاملی برای برقراری ارتباط اثرگذار بهره می‌برد و در نهایت نامه‌های زیادی برای سران دولت‌های وقت همراه با سفیرانی زبده فرستادند که در آغاز تمامی این نامه‌ها تاکید می‌فرمودند: خداوند پاک و منزه، سر منشا رحمت است. در این خصوص نگاه به تجربه‌ گران سنگ جعفر ابن ابیطالب در حبشه و نتایج آن و تحسینی که پیامبر از اقدامات جعفر ابن ابیطالب کردند، گواه این مدعا است.

تلاش‌ها و کنشگری جعفر بن ابیطالب در دربار نجاشی، یکی از نمونه‌های عینی دیپلماسی عمومی پیامبر اسلام (ص)، قبل از تشکیل دولت اسلامی بود که می‌تواند به عنوان یک حرکت تاثیرگذار برای توسعه دیپلماسی عمومی اسلامی مورد توجه قرار گیرد.

و اما باید ابراز تاسف کرد به رغم ابتکارات و تلاش‌های رسول گرامی اسلام برای توسعه گفتگو و دیپلماسی عمومی و رسمی که گواه صادق آن نامه نگاری‌ها و ارسال سفیران صلح به دربار حاکمان زمان بود، عده ای تلاش می‌کنند، آموزه‌های پیامبر رحمت و رأفت را، چیز دیگری معرفی کنند و در این مسیر صهیونیسم بین‌الملل با تلاش های خود سعی در انحراف افکار جهانیان و حتی سیاستمداران نیز دارد. حال آنکه هر انسان آزاد اندیشی با اندکی مداقه در سیره نبی گرامی اسلام به دروغ بودن تبلیغات دشمنان اسلام پی خواهد برد، چرا که معارف و آموزه‌های آن حضرت، در یک کلمه، احترام به کرامت همه انسان‌ها است و رسول گرامی اسلام، رسالت بعثت خود را تکمیل مکارم اخلاقی بیان کرده است. بر همه آزادگان جهان تکلیف است که بر ترویج معارف واقعی پیامبر خاتم بکوشند و توطئه تفرقه افکنانه صهیونیزم را خنثی نمایند.

این روزها جهان نظاره‌گر سالروز تولد منادی مهر، عدالت، سعادت و کرامت انسان‌ها است. هم او که تمام عمر خود را به رهنمون‌سازی بشر برای خروج از جهل و ظلمت گذراند و در این راه، لحظه‌ای از پا ننشست، به‌طوری که حضرت حق عزوجل، پیامبر اعظم را رحمت للعالمین و اسوه حسنه برای انسان‌ها قرار دارد.

انتهای پیام/ 121