به گزارش خبرنگار اخبار داخلی دفاع‌پرس، قیام ۱۹ دی ۱۳۵۶ آغازگر تحولی اساسی و بنیادین در انقلاب اسلامی بود که با برگزاری چهلم‌ها نمونه‌ای درخشان از استفاده سیاسی از سنت‌های شیعه، به پیروزی انقلاب اسلامی و تأسیس نظام جمهوری اسلامی انجامید و ۱۳ ماه بعد از وقوع قیام ۱۹ دی تا انقلاب اسلامی به پیروزی رسید.
قیام ۱۹ دی طی این ۱۳ ماه علاوه بر اینکه به روند مبارزه سرعت بخشید و به هویت اصلی انقلاب اسلامی جهت داد، پیامد‌های دیگری را نیز در پی داشت که از جمله مهم‌ترین آن می‌توان به آشکار شدن چهره واقعی رژیم پهلوی و برملا شدن واقعیت شعار حقوق بشر آمریکایی، بسط نفوذ و محبوبیت امام خمینی، قطع امید از سازمان‌ها و احزاب سیاسی و ... اشاره کرد.
قیام ۱۹ دی ۱۳۵۶ باعث شد رژیم پهلوی بیش از پیش در سراشیبی سقوط قرار بگیرد. اما این قیام مردمی نتایج و پیامد‌های دیگری نیز داشت که در زیر به آن‌ها اشاره می‌شود.
سرعت بخشیدن به روند انقلاب اسلامی
فرصت تاریخی برای یکسره کردن کار رژیم پهلوی با قیام ۱۹ دی فراهم شد. به‌طور کلی این قیام به چند دلیل در سرعت بخشیدن به روند انقلاب اسلامی تأثیر شگرف و عظیمی داشت؛ یکی اینکه سکوت را در هم شکست، دوم اینکه باعث بسیج مردم شد، سوم اینکه جرات و شجاعت مبارزه علنی را دو چندان کرد و چهارم اینکه تسلسل قیام‌ها را ایجاد کرد.
همه این‌ها باعث شد تا اعتراضات و مخالفت‌های عمومی که با رهبری و هدایت لحظه به لحظه امام خمینی (ره) سازماندهی و تجهیز و تشجیع می‌شد، بنیاد رژیم را که شادمان و سرمست فخر و شکوه و شوکت بود، در هم فرو بریزد؛ و این نتیجه ناچیزی نبود. بعد از این قیام موج انقلاب مهار نشدنی شد؛ کاسه لبریز را سرازیر کرد؛ عامل تشدید انقلاب شد؛ منجر به آغاز دور تسلسلی به ظاهر بی پایان از تظاهرات و سرکوب‌هایی شد که شاه را تضعیف و نابود کرد؛ مراسم بعدی جنبه سراسری بخود گرفت؛ چرخ انقلاب اسلامی با سرعت منهدم کننده‌ای به حرکت درآمد و ... از جمله تعبیر‌هایی است که برخی از نویسندگان دربارهٔ اثرات و نتایج اساسی قیام ۱۹ دی مدعی شده‌اند.
جهت دادن به هویت اصلی انقلاب اسلامی
قیام ۱۹ دی بر همگان آشکار ساخت که هویت نهضت و قیام، «اسلامی» است. اگر در ۱۵ خرداد ۴۲ رهبر مبارزه و نهضت با استبداد و سلوک غیر اسلامی رژیم به نبرد برمی‌خیزد، اگر در ۱۳ آبان ۴۳ ماهیت ضد آمریکایی و ضد استعماری رژیم هویدا می‌شود و اگر در پاسداشت و تجلیلی از شهادت حاج سیدمصطفی عواطف و عشق مردم به روحانیت و امام آشکار می‌شود، در ۱۹ دی ۵۶ اعتقاد و باور‌های اسلامی مردم به منصه ظهور می‌رسد.
در این واقعه نشان داده می‌شود که مردم بی احترامی به مقام مرجعیت و رهبری نهضت را برنمی‌تابند لذا پیوند ارزشی و اعتقادی مردم و ولایت ناگسسته باقی می‌ماند.
در قیام ۱۹ دی یک اصل مسلم تجلی و بروز پیدا می‌کند و آن تبدیل مخالفت و دشمنی با اسلام و ولایت به شورش و انقلاب است. هرگاه به این حریم تاخته شود، مردم با جان و دل بپا می‌خیزند. بیداری‌ها و هوشیاری‌های مردم در وجود اصلی ولایت نهضت است. وقتی به امام (ره) توهین می‌شود مردم متدین و مذهبی قم به رهبری طلاب و روحانیون انقلابی قیام می‌کنند. انگیزهٔ قیام و هدف مبارزه کاملا روشن است؛ لذا می‌توان گفت ماهیت این نهضت از ابتدا اسلامی و دینی بوده است. اما قیام ۱۹ دی هویت این پدیده را بیش از همه آشکار ساخته است و نه تنها در آشکارسازی هویت اصلی انقلاب، مؤثر بوده بلکه در جهت دادن قیام‌ها و اعتراضات بعدی نیز تأثیرات عمیق داشته است؛ قیام مذکور در جهت دادن به اهداف و ماهیت انقلاب سهم بسزایی داشت.
وحشت رژیم از انقلاب رو به گسترش اسلامی
محمدرضا پهلوی از مبارزات و مخالفت‌های برخی از محافل و گروه‌های سیاسی و فرهنگی نه تنها واهمه نداشت بلکه از آن برای اثبات ادعای دروغین فضای باز سیاسی و خودنمایی بین‌المللی بهره می‌جست. به‌ویژه خواسته‌ها و اعتراضاتی که اغلب شبیه خواسته‌ها و اعتراضات حزب رستاخیز بود.
علاوه بر آن مبارزات جدی مجامع و مراکز غیرمذهبی محمدرضا پهلوی را دچار تشویش و هیجان نمی‌کرد؛ زیرا مطمئن بود که این گروه‌ها قادر نخواهند بود عموم مردم را با خود همراه سازند و انقلاب فراگیر و ویرانگری به پا کنند.
این در حالی بود که دولت، در خلال سالیان متمادی، تا حدود زیادی در سرکوب مخالفین غیر مذهبی، موفق شده بود و توانست آنان را کنترل و اداره کند؛ این تنها مخالفین مذهبی بودند که کمتر قابل کنترل و اداره و یا غیر قابل کنترل بودند. وحشت رژیم از همین جا ناشی می‌شد. در واقعه ۱۹ دی که حرمت مرجعیت و شأن والای رهبری مورد هجوم رژیم قرار گرفته بود، حریم امنیتی رژیم مخدوش شد و ابهت محمدرضا پهلوی متزلزل شد.
سرکوب خونین قیام ۱۹ دی، ناشی از هراسی و وحشت شاه بود؛ لذا یکی از پیامد‌ها و نتایج درخشان قیام ۱۹ دی، وحشت رژیم از تشدید قیام و بسط نفوذ امام بود. یعنی با قیام ۱۹ دی، رژیم دریافت که نیرو‌های مذهبی به رهبری روحانیت مبارز و آگاه و هدایت‌های بی وقفه امام خمینی (ره) - که در تبعید هم دست از مبارزه برنمی‌داشتند- خطر اصلی و بنیان‌کن است. بدین طریق به مقابله خشن و قهرآمیز با آن روی آورد و همین مشی و سیاست، ارکان رژیم پهلوی را که از مشروعیت و مقبولیت برخوردار نبود، سست و ویران کرد. سیاست و روشی که دروغین و توخالی بودن شعار استراتژیک! و مقطعی حقوق بشر کارتر و فضای باز سیاسی شاه را برملا ساخت.
آشکار شدن دروغین بودن شعار‌های حقوق بشر کارتر و فضای باز سیاسی رژیم
اغلب آگاهان سیاسی، سخنان غلوآمیز و حیرت انگیز کارتر در وصف محمدرضا پهلوی و ایران و اعلان پشتیبانی تسلیحاتی و سیاسی از ایران توسط آمریکا را باعث قوت قلب محمدرضا پهلوی و تجهیز و تشجیع وی برای سرکوب‌های جدید مخالفان رژیم تلقی می‌کنند؛ کما اینکه نوشتن مقاله ۱۷ دی را ناشی از همین مسئله می‌دانند. همانطوری‌که فقط شش روز پس از مراجعت کارتر از ایران به آمریکا، دستور نوشتن مقاله علیه امام خمینی (ره) توسط محمدرضا پهلوی صادر می‌شود و در روزنامه اطلاعات درج می‌شود.
آیا نمی‌توان رابطه‌ای میان اظهارات کارتر و دستور محمدرضا پهلوی برقرار کرد؟ اگر محمدرضا پهلوی مطمئن نبود و از حمایت آمریکا برخوردار نمی‌شد، تن به این کار وحشتناک نمی‌داد. بدین ترتیب، مقاله توهین آمیز، سازش میان محمدرضاپهلوی و کارتر و ماهیت دروغین انتقادات ظاهری سران آمریکا از جو سیاسی ایران را آشکار ساخت.
می‌توان گفت قیام ۱۹ دی ماهیت دروغین حقوق بشر آمریکا را افشاء کرد و علاوه بر این آشکار کردن ماهیت کذایی رژیم، محصول مستقیم قیام ۱۹ دی ۵۶ قم بود. با چنین آثاری، پیامد بعدی قیام آشکار می‌شود و آن نفوذ و محبوبیت گسترده امام خمینی (ره) است که به عنوان پیامد پنجم تشریح می‌شود.
بسط نفوذ و محبوبیت امام خمینی
ویژگی اصلی امام این بود که سخت به نظریه «انقلاب» و براندازی رژیم اعتقاد داشتند. گفتمان مبارزهٔ امام به تبعیت همین عقیده مورد استقبال قرار گرفت. پس می‌توان گفت که امام از نفوذ و محبوبیت بالایی برخوردار بود. دلیل اصلی این وضعیت، راهی بود که امام خمینی برگزیدند؛ یعنی راه انقلاب، راه مبارزه و راه تأسیس یک حکومت مبتنی بر ضوابط اسلامی و متکی به آرای ملت در همه زمینه‌ها.
مبارزات بی وقفه امام در نجف، نتیجه خود را در ۱۹ دی گرفت. پس از آن به مدت یکسال و اندی کارزار امام و مردم با رژیم وارد مرحله تازه‌ای شد. نام امام که با شهادت سیدمصطفی در جای جای ایران بر زبان‌ها افتاد و با گوش‌ها آشناتر شده بود، در قیام ۱۹ دی و حوادث پس از آن، لحظه به لحظه سراسر ایران را فرا گرفت. نفوذ و محبوبیت و نقش سازنده امام بیشترین سهم را در پیروزی انقلاب اسلامی داشت. یعنی اگر امام نبودند، هرگز قیامی به این گستردگی بوجود نمی‌آمد و یا پیروز نمی‌شد. مردم که به پشتیبانی از امام و مبارزه انقلابی او پرداختند تا رژیم را ساقط کنند، با «استراتژی سه وجهی رژیم مواجه شدند.
اگر هدایت‌ها و نظرات پیامبر گونه امام نبود، رژیم به اهداف خود می‌رسید. چه کسی جز امام می‌توانست به مقابله با استراتژی سه وجهی رژیم بپردازد؟ وجه نخست استراتژی مذکور این بود که رهبران مخالفان مذهبی و غیرمذهبی را با برخورد فیزیکی مرعوب سازد.
شکست متحجرین و مروجان نظریهٔ جدایی دین از سیاست
امام خمینی علاوه بر مبارزهٔ سخت و جانکاه با رژیم پهلوی، به مبارزه با مروجان جدایی دین از سیاست و مقدس‌مآبان درون حوزه نیز می‌پرداختند. از آغاز قیام ۱۵ خرداد ۴۲ این جریان رو درروی امام قرار گرفت و امام از همان تاریخ، مبارزه دوگانه‌ای را با رژیم و این جریان خطرناک آغاز کردند. مبارزه با رژیم در ۲۲ بهمن ۵۷ پایان پذیرفت و نظام جمهوری اسلامی جایگزین رژیم پهلوی شد، اما مبارزه با جریان تحجر و مقدس‌مآب تا پایان عمر امام ادامه یافت.
شدیدترین حمله افشاگرانه امام به این جریان به سوم اسفند سال ۱۳۶۷ باز می‌گردد؛ که در این روز پیام تاریخی ایشان خطاب به مراجع اسلام و روحانیون سراسر کشور (منشور روحانیت) در مورد استراتژی آینده انقلاب و حکومت اسلامی صادر شد. امام در این پیام بسیار مهم، ضمن افشای ماهیت و ضربه‌های این جریان بر پیکر اسلام، مسلمین و انقلاب اسلامی، تصریح کردند که «پرونده تفکر این گروه همچنان باز است و شیوه مقدس‌مآبی و دین فروشی عوض شده است»؛ و به طلاب هشدار دادند که «لحظه‌ای از فکر این مار‌های خوشش خط و خالی کوتاهی نکنند».
از قیام ۱۵ خرداد به بعد این جریان در برابر انقلابیون قد علم کرد. نه تنها در برابر رژیم سکوت می‌کرد بلکه بر سر راه مبارزان به‌ویژه امام (ره) سد ایجاد می‌کرد و با انواع تهمت‌ها و دروغ‌ها به مقابله با انقلابیون می‌پرداخت.
مردمی و فراگیرتر شدن نهضت اسلامی
قیام ۱۹ دی خود حاکی از مردمی بودن نهضت بود، اما این قیام نهضت را «مردمی‌تر» کرد. ابعاد نهضت را تعمیم بخشید. دامنهٔ نهضت را بسط داد و دایرهٔ انقلاب را وسعت بخشید و حلقه‌های متصله را به هم جوش داد. طلبه با مدرس هم‌دست شد؛ مدرس با علمای برجسته همخوان شد؛ علمای برجسته با مراجع هم‌آواز شدند؛ همه این‌ها مردم را به خشم و اعتراض واداشتند و قیام ۱۹ دی رخ داد و این قیام، تهران را با خود همراه کرد؛ شیراز را تکان داد؛ تبریز را به قیام ۲۹ بهمن واداشت؛ اصفهان را به تحرک جدید کشاند؛ مشهد و اهواز و زنجان و قزوین و کاشان هم با شهیدان ۱۹ دی بیعت کردند و در طول یک سال در سراسر کشور مراسم اربعین، هفتم و سالگرد برگزار شد و این مراسم با محرم و عاشورا و تاسوعا پیوند می‌خورد.
آشکار ساختن ماهیت ضد مردمی رژیم پهلوی
یکی دیگر از نتایج مثبت و مؤثر قیام ۱۹ دی قم این بود که ماهیت ضدمردمی پنهان رژیم پهلوی در دو سطح داخلی و بین‌المللی آشکار شد. در قیام ۱۵ خرداد ۴۲ رژیم به سرکوب مردم و روحانیت پرداخت و از سوی هیچ یک از کشور‌های جهان حتی شوروی سابق که خود را پرچمدار نظام‌های مردمی و انقلابات جهان سومی می‌دانست، سرزنش و شماتت نشد. سال ۵۴ نیز قیام طلاب مبارز را در مدرسه فیضیه سرکوب و بیش از ۳۰۰ طلبهٔ انقلابی را دستگیر و بازداشت کرد و برخی را به زندان و برخی دیگر را به نظام سربازی برد؛ اینجا نیز چنین شد. اما در ۱۹ دی ۵۶ وضعیت کاملاً دگرگون شد. سرکوب مردم و به شهادت رساندن عده‌ای از تظاهرکنندگان در این روز، نه تنها رعب و وحشت را تقویت نکرد بلکه باعث شد تا مردم سایر شهر‌های ایران با شهیدان قیام قم پیمان ببندند.
در ۱۹ دی بعد از اینکه اعتراضات مردم و تجلیل آنان از مرجع و مقام معنوی و دینی شیعه توسط رژیم با گلوله پاسخ داده شد ماهیت ضد مردمی رژیم آشکار شد. رویکرد خشن و خون‌بار رژیم، مردم را از رژیم و حامیانش بیزار ساخت. مجامع بین المللی هم دریافتند که محمدرضا پهلوی پایگاه مردمی ندارد و با سیاست‌های سرکوب و اختناق، مردم را از خود دور ساخت. همچنین قیام را به سراسر کشور گسترش داد.
قیام ۱۹ دی، بحران مشروعیت برای رژیم به وجود آورد؛ بحرانی که روز به روز شدیدتر شد و در ۲۲ بهمن ۵۷ ارکان رژیم سلطنتی را از میان برد.
قطع امید از احزاب و جمعیت‌های سیاسی
با قیام مردمی ۱۹ دی، مشی مسالمت‌جویانه برخی از مخالفان رژیم که در قالب قانونی فعالیت می‌کردند، به‌شدت زیر سؤال رفت. این گروه‌ها سعی داشتند با اعتراضات و تجمعات سیاسی و فرهنگی به برخی از خواسته‌های خود برسند. به استناد برخی نوشته‌ها و گفته‌ها، این گروه‌ها اغلب ساخته رژیم و مورد تأیید محمدرضا پهلوی بودند. اعتراضات این‌ها شبیه اعتراضات ظاهری دو جناح داخل حزب رستاخیز نسبت به هم بود.
از طرفی رژیم می‌کوشید وانمود کند در ایران فضای باز وجود دارد چرا که این گروه‌ها و جمعیت‌ها به راحتی حرف‌ها و خواسته‌های خود را مطرح می‌سازند. به هر حال این نوع فعالیت‌ها چه در وجه مخالفت‌های جدی و واقعی و چه در وجه شاه پسندانه آن، با قیام ۱۹ دی و سرکوب خونین آن توسط رژیم، از حیز انتفاع افتاد. هم به دلیل اینکه دیگر نمی‌توانستند ادعا کنند آزادی وجود دارد و هم به این خاطر که دیگر این گونه فعالیت‌ها مورد اقبال عموم قرار نمی‌گرفت. چشم مردم به سوی امام دوخته شده بود؛ ذهن مردم در قیام ۱۹ دی فعال شد و به این نتیجه رسیدند که رژیم، مخالف حقیقی و واقعی خود را بر نمی‌تابد. در نتیجه بساط آن‌ها جمع شد. حرکت انقلابی امام و مردم و روحانیون مبارز قم و تهران و شهر‌های دیگر، هیچ نقطه امیدی برای این گروه‌ها باقی نگذاشت.
سازماندهی و برنامه‌ریزی‌های نیرو‌های مذهبی و انقلابی
از آثار و نتایج ارزشمند قیام ۱۹ دی، فعالیت تازه نیرو‌های مذهبی برای سازماندهی مخالفت‌ها و برنامه‌ریزی‌های زیرکانه راهپیمایی‌ها و اعتصابات بود. از همان آغاز اعتراضات طلاب نسبت به مقالهٔ ۱۷ دی، برخی از فضلای انقلابی که نقش هدایت و راهبری را بر عهده داشتند، برای بسیج مراجع و علمای بزرگ برنامه‌ریزی کردند.
دیدار با مراجع و علما و کسب تکلیف از محضر آنان باعث شد تا همه آن‌ها موضعی هماهنگ و حساب شده اتخاذ نمایند. گویا از آغاز قیام اسلامی تا این روز، چنین هماهنگی‌هایی پدید نیامده بود. همین فضا، نقش مؤثری در هدایت‌ها و برنامه‌ریزی‌های بعدی داشت.
انقلابیون مذهبی که مدت‌ها قبل چشم انتظار چنین روز‌هایی بودند، فرصت‌ها را غنیمت شمردند و پیام خون شهیدان ۱۹ دی را به جای جای ایران رساندند. فضای غم‌آلود، اما امید بخش ۱۹ دی، بغض‌های چندین ساله یاران و پیروان امام را در هم شکست و آن‌ها را مجبور ساخت تا راهی برای بیرون رفتن از بحران‌ها بجویند.
نقش علمایی که در استان‌های مختلف حضور داشتند، از این روز‌ها به بعد حیاتی‌تر شده بود. در حقیقت، سیاست سرکوب رژیم در ۱۹ دی ۵۶ هم طلاب حوزه را برانگیخت و هم دانشگاه را به تحرک تازه واداشت و هم مردم متدین و علمای مبارز شهرستان‌ها را مسئول ساخت. برکت این قیام این بود که همه را متقاعد ساخت که باید به چاره اندیشی بپردازند. هیچ راهی بهتر از احیاء سنت اسلامی شیعه نبوده است.
از شهدای ۱۹ دی، هفتم و چهلم در سراسر کشور، پاس داشته شد. مراسم چهلم شهدای ۱۹ دی قم در تبریز به قیام مردم منجر شد که توسط رژیم به شدت سرکوب شد. مراسم چهلم شهدای قیام ۲۹ بهمن تبریز در یزد برگزار شد که باز توسط رژیم به شدت سرکوب شد. مراسم چهلم شهدای یزد در سایر شهر‌ها همچنان ادامه یافت تا اینکه به نتیجه‌نهایی‌اش یعنی سقوط رژیم فاسد و مستبد محمدرضا پهلوی رسید. «استراتژی چهلم‌ها» که به بسیج عمومی و اتحاد مسلمانان کشور منجر شد، ریشه در ۱۹ دی داشت.
انتهای پیام/ 151
