به گزارش خبرنگار حماسه و جهاد دفاع‌پرس، آیت الله میرزا حسن شیرازی، سید جمال‌الدین اسدآبادی و امام خمینی (ره) سه شخصیت بزرگ اسلامی و تاثیرگذار معاصر در جهان، پرچمداران مقاومت در برابر استکبار بوده‌اند. در این نوشتار به صورت اجمالی به معرفی و بیان دیدگاه و راهبردشان در خصوص مقاومت اسلامی در برابر استکبار پرداخته شده است:
آیت الله میرزا حسن شیرازی
آیت الله حاج محمدحسن شیرازی معروف به میرزای بزرگ و میرزای مجدد نامی است که در اواخر قرن ۱۳ و اوایل قرن ۱۴ بر تارک تاریخ ایران و عالمان تشیع درخشید. نام مبارک این مرجع عالم اسلام با فتوای تاریخی و اثرگذار جنبش تحریم تنباکو و پس از آن آغاز نهضت مشروطه عجین شده است. (مطهری، ۱۳۶۸: ۴۵)
از جمله نقاط عطف تاریخ مبارزات ایران و همبستگی میان روحانیت و مردم، جریان تحریم تنباکو و فتوای تاریخی میرزای شیرازی است که هیمنه استکبار را شکست و خواب خوش چپاولگران انگلیسی را بر هم زد. امام خمینی (ره) در این‌باره فرموده است: «آن مرحوم (میرزای بزرگ رحمه‌اللّه علیه) که در سامره تنباکو را تحریم کرد، برای اینکه ایران را تقریبا در اسارت گرفته بودند، به واسطه قرار داد تنباکو، و ایشان یک سطر نوشتند که تنباکو حرام است، و حتی بستگان خود آن جائر (ناصرالدین شاه) هم و حرمسرای آن جائر ترتیب اثر دادند به آن فتوا، و قلیان‌ها را شکستند و در بعضی جا‌ها تنباکو‌هایی که قیمت آن هم زیاد بود، در میدان آوردند و آتش زدند و شکست دادند آن قرارداد را، و لغو شد قرارداد، و یک چنین چیزی و آنها دیدند که یک روحانی پیرمرد، در کنج دهی از دهات عراق، یک کلمه می‌نویسد و یک ملت قیام می‌کند، و قراردادی که ما بین شاه جائر و انگلیسی‌ها بوده است، به هم می‌زند و یک قدرت این طوری دارد». (صحیفه نور، ج ۱۳: ۳۵۸)
جنبش تنباکو را علمای ایران آغاز کردند و با دخالت زعیم بزرگ مرحوم حاج میرزا حسن شیرازی به پیروزی نهائی رسید. انقلاب عراق را علمای شیعه عراق که در رأس آنها مجتهد جلیل‌القدر آقا میرزا محمدتقی شیرازی قرار داشت، رهبری کردند. راستی حیرت‌آور و درس‌آموز است که از شخصیتی مانند مرحوم میرزا محمدتقی شیرازی، مجسمه زهد و تقوا و تهذیب نفس و به اصطلاح درونگرائی، یک مرتبه در شرائط خاص، شخصیتی مجاهد طلوع می‌کند که گویی همه عمر را با جهاد و مبارزه به سر کرده است. (مطهری، ۱۳۶۸: ۵۵)
«در برابر این حرکت برخی از منورالفکران و رجال دولتی، زمینه واگذاری امتیازی بزرگ به یک کمپانی انگلیسی را در زمینه توتون و تنباکو فراهم می‌آوردند، پخش خبر اعطای امتیاز توتون و تنباکو به انگلیسی‌ها، موجی از نارضایتی را فراهم کرد. میرزای شیرازی که عمق اهداف و برنامه‌های بیگانگان برای تسلط بر کشور را درک کرده بود، طی حکمی مصرف توتون و تنباکو را حرام اعلام کرد و مردم را به مبارزه منفی با قرارداد فراخواند. همراهی مردم و علمای سراسر ایران با حکم دینی مرجعیت شیعه موجی از مقاومت را در برابر سلطه بیگانگان به وجود آورد. سرکوب جنبش، نخستین عکس العمل درباریان بود که بی اثر ماند، گام بعدی، تشکیک در اصل انتساب حکم به میرزای شیرازی بود که آن نیز با روشنگری‌های علما و اقدامات میرزای شیرازی ناکام ماند. مقاومت و ایستادگی ملت در مقابل دربار و بیگانگان، عاقبت آنان را مجبور به عقب‌نشینی کرد و هیمنه استبداد و استعمار را شکست. همین واقعه ۱۵ سال بعد مقدمه‌ای شد بر نهضت عدالت خواهی ملت ایران در جنبش مشروطیت». (عباسی فردویی، ۱۳۸۶: ۵۶)
سید جمال الدین اسدآبادی
بدون تردید سلسله جنبان نهضت‌های اصلاحی یکصد ساله اخیر، سید جمال‌الدین اسدآبادی معروف به افغانی است. او بود که بیدارسازی را در کشور‌های اسلامی آغاز کرد، درد‌های اجتماعی مسلمین را با واقع بینی خاصی بازگو ساخت و راه اصلاح و چاره جوئی را نشان داد. (مطهری، ۱۳۶۸: ۱۳)
نهضت سید جمال، هم فکری بود و هم اجتماعی. او میخواست رستاخیزی هم در اندیشه مسلمانان به وجود آورد و هم در نظامات زندگی آنها. او در یک شهر و یک کشور و حتی در یک قاره توقف نکرد، هر چند وقت در یک کشور به سر میبرد. آسیا و اروپا و افریقا را زیر پا گذاشت. (مطهری، ۱۳۶۸: ۱۴)
سید جمال مهمترین و مزمن‌ترین درد جامعه اسلامی را استبداد داخلی و استعمار خارجی تشخیص داد و با این دو به شدت مبارزه کرد. آخر کار هم جان خود را در همین راه از دست داد. او برای مبارزه با این دو عامل فلجکننده، آگاهی سیاسی و شرکت فعالانه مسلمانان را در سیاست واجب و لازم شمرد و برای تحصیل مجد و عظمت ازدست‌رفته مسلمانان و به دست آوردن مقامی در جهان که شایسته آن هستند، بازگشت به اسلام نخستین و در حقیقت حلول مجدد روح اسلام واقعی را در کالبد نیمه مرده مسلمانان، فوری و حیاتی میدانست. (همان: ۱۵)
سید طرح همبستگی دین و سیاست را برای دو جبهه لازم میدانست: جبهه استبداد داخلی و جبهه استعمار خارجی. کوشش فراوان داشت که شعور مذهبی مسلمانان را برای مبارزه با استبداد و استعمار بیدار سازد و برای این برنامه، نسبت به هر برنامه اصلاحی دیگر حق تقدم قائل بود. (همان: ۲۵)
یکی از موضوعات مهم و مورد تاکید امام خمینی (ره) راهبرد مقاومت و استکبارستیزی است.
جوامع بشری متناسب با عقیده، مسلک و آرمان خود اقدام به طبقه‌بندی همنوعان خود بر اساس سطح و میزان روابط می‌کنند. تقسیم سایر گروه‌های انسانی به دشمن، دوست و... از این نوع طبقه‌بندی‌هاست. معمولاً حکومت‌ها در چگونگی این تقسیم‌بندی‌ها نقش مؤثری دارند و به میزان تعاملی که با مردم سرزمین خود دارند معیار و ملاک روابط بین الملل آنها نیز متفاوت خواهد شد؛ بنابراین اصول کلی روابط بین‌الملل برای هر جامعه و حکومتی مطابق طبقه‌بندی مذکور شکل می‌گیرد که با بررسی دقیق آن برای هر ملت می‌توان سیاست‌های کلی آنها را در عرصه جهانی بهتر و دقیق‌تر مورد شناسایی قرار داد. در مدل‌های غربی روابط بین‌الملل، غالباً منافع یک کشور به عنوان ملاک قرار می‌گیرد. این منافع و مضرات نیز به انواع گوناگون اقتصادی، امنیتی، اجتماعی، فرهنگی و... قابل تقسیم است. (سعیدی، ۱۳۹۱: ۱)
در الگوی روابط بین‌الملل اسلامی اولین و مهمترین ملاک، مساله اعتقادی حول محور توحید و پذیرش دین اسلام است. بدین ترتیب قومیت و نژاد، منافع مادی و... به تنهایی هیچ گونه اثری در این تقسیم‌بندی نخواهد داشت. واژه «استکبار» که در ادبیات سیاسی ما وارد شده است از تعالیم قرآن کریم (بقره، آیه ۳۴) مایه می‌گیرد. مبارزه با ظلم و نفی استکبار، از اصول اساسی اندیشه مبارزاتی امام خمینی (ره) بوده و همواره مورد تاکید قرار گرفته است.
ظلم‌زدایی و مبارزه با استکبار به عنوان یک مسؤلیت دینی ـ سیاسی (نسا، آیه ۷۶)، جدی‌ترین آثار را در قیام ملل مستضعف علیه نظام ظالمانه حاکم بر جهان از خود به جای گذاشته است. از نگاه قرآن مستکبرین کسانی هستند که پس از شنیدن سخنان حق دعوت الهی، نه تنها آن را نمی‌پذیرند بلکه معاندانه با آنها مبارزه می‌کنند و امکان پذیرش آن توسط دیگران را از میان می‌برند. (همان:۲)
امام خمینی (ره)
اندیشه ظلم‌ستیزی امام خمینی (ره) که برخاسته از تفکر دینی و باور ناب مذهبی ایشان بود، از یک سو با طرح پدیده ظلم‌ستیزی به عنوان تکلیف دینی (نسا، ۵۷)، موجب شد که این تفکر با غیرت دینی امت اسلامی گره خورده و برای همیشه به عنوان یکی از الزامات و تکالیف دینی نقش آفرین شود و از سوی دیگر، روحیه مبارزه با ظلم و قدرت‌های استکباری را در عمق جان توده‌های تحت ستم کاشته و بدین‌سان، زمینه خیزش و جنبش‌های رهایی‌بخش و ضد استعماری را بیش از پیش فراهم سازد. مواجهه و رویارویی جدی و همه جانبه امام خمینی (ره) با دنیای استکباری و بویژه ابرقدرت آمریکا، در ابعاد نظری و عملی، تاثیرات خاص و عمیقی را در جهان و بویژه جنبش‌های اسلامی از خود به جای گذاشت. اگر تا قبل از پیروزی انقلاب شکوهمند اسلامی ایران، رویارویی با دنیای استکباری و ایستادگی در برابر غرب و آمریکا، تنها یک آرمان و ذهنیت دور از واقعیت تلقی می‌شد؛ با شکل‌گیری انقلاب اسلامی و پیروزی همه جانبه آن، جهان مستضعف به مبارزات ضد استعماری و رهایی‌بخش خویش امیدوار شد و نهضت‌های اسلامی در عرصه جهانی جان تازه‌ای یافت. (سعیدی، ۱۳۹۱: ۳)
امام خمینی (ره) این نکته را چنین بازگو می‌کنند: «براى من مکان مطرح نیست. آنچه مطرح است مبارزه بر ضد ظلم است. هر جا بهتر این مبارزه صورت بگیرد آنجا خواهم بود.» (صحیفه نور، ج۳۰۱:۵)
اگر در اندیشه سیاسی امام خمینی (ره) مبارزه با ظلم و استکبار به عنوان یک تکلیف دینی مطرح می‌شود، طبیعی است که این امر در تقویت و دلگرمی نهضت‌های اسلامی نقش بارزی ایفا خواهد کرد: «خداى تبارک و تعالى ما را مکلف کرده که با این طور اشخاص، با این طور ظَلَمه، با اینهایى که اساس اسلام را دارند متزلزل مىکنند و همه مصالح مسلمین را دارند به باد می‌دهند، ما مکلفیم که با این‌ها معارضه و مبارزه بکنیم. اگر یک وقتى هم دستمان برسد، دست به تفنگ مىبریم و معارضه می‌کنیم. خودمان تفنگ به دوشمان می‌زنیم و معارضه با آنها می‌کنیم.» (همان، ج۲۱:۵)
امام خمینی (ره) در هر شرایط مناسبی به روشنگری می‌پرداخت و اهداف شوم دشمنان را برملا می‌ساخت. او مسلمانان را به پاسداری از ارزش‌های متعالی توصیه کرد و تصمیم شیطانی دشمن را نسبت به غارت ارزش‌های اسلامی گوشزد کرده و فرمود: «نکته مهمى که همه ما باید به آن توجه کنیم و آن را اصل و اساس سیاست خود با بیگانگان قرار دهیم این است که دشمنان ما و جهان خواران تا کی و تا کجا ما را تحمل مىکنند و تا چه مرزى استقلال و آزادى ما را قبول دارند. به یقین آنان مرزى جز عدول از همه هویت‌ها و ارزش‌هاى معنوى و الهىمان نمىشناسند. به گفته قرآن کریم، هر گز دست از مقاتله و ستیز با شما بر نمىدارند مگر اینکه شما را از دینتان برگردانند.» (همان، ج۹۰:۲۱)
علاوه بر مباحث اندیشمندان اسلامی، که حجتی برای پیروان دین اسلام است، باتوجه به تهدیدات مکرر و روبه تزاید آمریکا و کشور‌های غربی، مقاومت اسلامی، تنها راه نجات کشور‌های اسلامی است و هر راه دیگری از جمله سکوت و سازش، خیانت به اسلامی تلقی می‌شود.
منابع و مأخذ
الف) کتب:
قرآن کریم
امرایی، حمزه (۱۳۸۲)، انقلاب اسلامی ایران و جنبش‌های اسلامی معاصر. تهران: مرکز اسناد ... انقلاب اسلامی.
پاشاپور، محمد (۱۳۸۲)، نهضت‌های اسلامی، بازیگران جدید نظام بین الملل. تهران: مطالعات ... اندیشه سازان نور.
حشمت زاده، محمدباقر (۱۳۸۵)، تاثیر انقلاب اسلامی بر کشور‌های اسلامی. تهران: سازمان ... انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی.
حلبی، علی‌اصغر (۱۳۸۲)، تاریخ نهضت‌های دینی سیاسی معاصر. تهران: انتشارات زوّار.
خمینی، روح الله (۱۳۶۴)، رساله توضیح المسائل. تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
خمینی، روح الله (۱۳۷۳)، ولایت فقیه. تهران: مؤسسه تنظیم ونشر آثار امام خمینی (ره) (ره)، چاپ ... دوم.
خمینی، روح الله (۱۳۷۸)، صحیفه نور. تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار حضرت امام خمینى (ره).
خمینی، روح الله (۱۳۶۱)، صحیفه نور. تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
دلشادتهرانی، مصطفی (۱۳۸۰)، عارض خورشید مقدمه‌ای بر اندیشه سیاسی امام خمینی (ره). تهران: انتشارات دریا.
سجادی، عبدالقیوم (۱۳۷۸)، امام خمینی و جنبش‌های اسلامی. تهران: مجله علوم سیاسی.
سید بن طاووس، علی بن موسی (۱۳۸۶)، لهوف، ترجمه عباس عزیزی. انتشارات صلاه.
شیخ صدوق، محمد بن علی ابن بابویه قمی (۱۳۵۴)، خصال، با ترجمه و شرح فارسی تحت نظر و... بقلم آیت الله کمره ای. تهران: نشر اسلامیه، چاپ ۶.
شیخ صدوق، محمد بن علی ابن بابویه قمی (۱۳۷۲)، عیون اخبار الرضا، ترجمه علی اکبر غفاری.... تهران: نشر صدوق.
فراتی، عبدالوهاب (۱۳۷۸)، رهیافتی بر علم سیاست و جنبش‌های اسلامی معاصر. مرکز جهانی علوم ... اسلامی.
عباسی فردویی، غلامعلی (۱۳۸۶)، تحریم تنباکو و مشروطیت (پیامد‌ها و عبرت‌ها مشعلی فراروی ... ملت ایران). نشر زائر.
مرکز مطالعات شیعه، نگاهی به جنبش‌های اسلامی معاصر، مدیریت مطالعات سیاسی معاونت ... سیاسی نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری دردانشگاهها. بی تا.
مطلق شقور، رفقه نبیل (۲۰۰۹ م)، اثر حزب ا... فی تطویر فار المقاومه و اسالیب‌ها فی المنطقه العربیه.. نابلس، فلسطین: جامعه النجاح الوطنی.
ب) نشریات:
سجادی، عبدالقیوم (۱۳۷۸)، «امام خمینی (ره) وجنبش‌های اسلامی»، مجله علوم سیاسی، شماره ۵.
موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (ره) (۱۳۸۹)، «سیاست خارجی و روابط بین الملل از دیدگاه امام خمینی (ره)»، تبیان ۲۸.
این نوشتار بخشی از کتاب راهبرد مقاومت دراندیشه امام خمینی (ره) و نگاهی به جنبش حزب الله، مهدی خان احمدی ودکتر سید جواد هاشمی فشارکی، انتشارات جهاد دانشگاهی؛ ۱۴۰۰ است.
Mahdi Khan Ahmadi & Dr. Seyed Jaavd Hashemi Fesharaki
گزارش از مهدی خان احمدی و دکتر سید جواد هاشمی فشارکی
انتهای پیام/ ۱۴۱
