دست برتر توان موشکی ایران بر سر کشورهای حاشیه خلیج فارس

به گزارش دفاع پرس، مرکز مطالعات استراتژیک و بینالملل آمریکا طی گزارش 351 صفحهای خود به بررسی مفصل توان نظامی ایران، کشورهای عربی خلیج فارس، و آمریکا در منطقه پرداخت. این گزارش که تحت عنوان «تغییر توازن امنیتی در خلیج (فارس): جنگافزارهای مشترک و نامتقارن، موشکها و دفاع موشکی، جنگ مدنی و عاملان غیر دولتی، و قدرتهای خارجی» است، در 12 فصل تدوین شده که خلاصه بخشهای مهم آن به شرح زیر است:

جنگافزارهای نامتقارن/نامنظم

ایران مجبور بوده است تا دست به ارتقای قابلیتهای جنگی غیرمرسوم و نامنظم بزند چرا که نه دارای منابع لازم برای مقابله با مدرنسازی نظامی کشورهای عرب خلیج فارس، آمریکا، انگلیس، و فرانسه است و نه میتواند باتوجه به محدودیتهای شدیدی که قدرتهای خارجی بر آن تحمیل کردهاند دست به خرید سلاحهای مدرن و فناوریهای نظامی بزند.

اهمیت استراتژیک غیرقابل تغییر منطقه خلیج فارس

کلیه تغییرات نظامی در خلیجفارس را باید در یک بافت استراتژیک وسیعتر بررسی کرد. افزایش صدور مواد نفتی و سوختی در خارج از خلیج فارس سبب کاستن اهمیت استراتژیک حیاتی این منطقه برای اقتصاد جهانی و آمریکا نشده است. هرچند این کار سبب کاهش سهم مواد نفتی جهانی خلیج فارس شده است اما هنوز هم خاورمیانه 32.2 درصد از سهم جهانی را در سال 2013 به خود اختصاص داده است، که برابر است با 28.358 میلیارد بشکه در روز.

نقشه اهمیت استراتژیک جهانی صادرات نفت خلیج فارس

هزینههای نظامی

روشهای بسیار متفاوتی برای اندازهگیری میزان و قابلیت نیروهای نظامی وجود دارد. با این حال میزان پولی که یک قدرت نظامی برای مباحث امنیتی خود صرف میکند یک نشانه کلیدی برای نمایش قدرت است. این امر نشاندهنده معیاری کلی در خصوص قابلیتهای کلی نظامی است و از این رو هنگامی که با دیگر مخارج مقایسه شود نمایانگر میزان ارزشی است که یک دولت برای امنیت خود قائل است. در خصوص کشورهای خلیجفارس هم مخارج کلی امنیت ملی و هم دادههای مربوط به انتقال سلاح جزو نشانگرهای کلیدی به حساب میآیند، هر چند که ایران به دنبال ایجاد یک پایگاه صنعتی مهم برای دفاع ملی خود است.

مصارف نظامی کشورهای خلیج فارس، 1997ـ 2014

تفاوت انتقال سلاح: ایران در برابر شورای همکاری کشورهای خلیج فارس 2004ـ2011

تفاوت انتقال سلاح: ایران در برابر شورای همکاری کشورهای خلیج فارس 2004ـ2011

نیروی انسانی نظامی

نیروی انسانی نظامی یکی دیگر از علائم قدرت نظامی است، هرچند که در خصوص اهمیت آن میتوان به راحتی اغراق کرد. تجربه جنگی، آموزش، آمادگی، و تسلیحات از جمله موارد حیاتی به حساب میآیند. قدرت سلاحها و فناوری نظامی علائم بهتری برای نمایش قابلیت نظامی میباشند. همچنین نیروی انسانی تنها هنگامی مفید است که بتواند در جنگ مستقر یافته و حمایت شود. مجموع نفرات نظامی یک کشور معیار مفیدی برای سنجش نمایش قدرت یا قابلیت رزمایش در یک سناریوی جهان واقعی نیست. با این حال ایران به طور کلی از نظر نیروهای انسانی فعال دست برتر دارد.

مجموع نیروهای انسانی فعال، ذخیره، و شبهنظامی کشورهای خلیج فارس

مجموع نیروهای انسانی فعال کشورهای خلیج به تفکیک شاخه نظامی

نیروهای زمینی

همانند قیاس دیگر عناصر کلیدی قدرت نظامی، قیاس نیروهای زمینی مرسوم نیز باید به شکلی محتاطانه مورد بررسی قرار گیرد. مجموع منابع نظامی تنها یکی از عناصر قدرت نظامی است. در هر سناریوی واقعی، تنها گزیدهای از عناصر نیروهای زمینی در نظر گرفته خواهد شد و عموماً در ترکیب قدرت هوایی، دریایی، و موشکی. توازن زمینی نیز ممکن است شدیداً توسط عوامل غیر دولتی و یا نیروهای امنیت داخلی و پلیس شبهنظامی شکل داده شود، نیروهایی که در گزارشات گاهی اوقات در نظر گرفته نشده و اغلب در منابع غیرمحرمانه اشتباه و یا تاریخ گذشته هستند.

تانکهای جنگی اصلی و دیگر خودروهای زرهی

مجموع توپخانه، راکت، و خمپارهانداز

نیروی دریایی

قدرت دریایی موجود در خلیجفارس از اهمیت خاصی برای شورای همکاری کشورهای عرب، ایران، عراق برخوردار است. این قدرت همچنین برای بسیاری از اقتصادهای خارج خلیجفارس که وابسته به جریان پایدار صادرات نفت خاورمیانه هستند دارای اهمیت است. کشورهای خلیجفارس هم به جریان پایدار صادرات به عنوان بخش کلیدی درآمد خود وابستهاند و هم به جریان پایدار ترابری کشتیها به بنادر موجود در خلیج فارس. اقتصادهای خارجی ـ به ویژه اقتصادهای آسیایی ـ وابسته به صادرات مواد نفتی از خلیج فارس هستند، و لذا در صورت هر گونه اختلال مهم در جریان صادرات خلیج فارس با افزایش جهانی قیمت مواد نفتی مواجه خواهند شد. درگیری دریایی مستمر، تأثیر مهمی بر کل اقتصاد جهانی خواهد داشت.

تمرکز ایران بر جنگافزارهای نامتقارن سبب شده است تا ایران دست به خرید سه زیردریایی روسی و نیز تعداد زیادی زیردریاپیمای کوچک بزند. در حال حاضر ایران از نظر «توازن زیردریایی» حداقل از نظر تعداد در قیاس با کشورهای عرب عضو شورای همکاری کاملاً از برتری برخوردار است. تنها امارات و عربستان دارای زیردریاپیماهای کوچک هستند. زیردریایی کلاس طارق ایران تنها زیردریایی مهم موجود در ناوگان دریایی کشورهای خلیج فارس است. این نوع زیردریایی به ایران قابلیتهایی را میدهد تا بتواند با حضور سطحی آمریکا در خلیج فارس مقابله کرده و به طور پنهان و بدون اینکه شناسایی شود به کشتیها حمله کند.

نیروهای انسانی دریایی، گارد ساحلی، و ناوی

کشتیهای نیروی دریایی کشورهای خلیج فارس به تفکیک کشور

توازن زیردریایی و زیردریاپیما

نیروی هوایی

قدرت هوایی نقش کلیدی در اکثر سناریوهای بالقوه در خلیج فارس دارد، حتی در سناریوهایی که درگیری دریایی و زمینی نسبتاً سطح پایین را شامل میشوند. ایران دارای تعداد زیادی F-4D/E و F-14 است، با این حال جنگندههای ایران نسبت به F-15، F-16، Mirage 2000، Tornado، و Typhoon کشورهای شورای همکاری خلیج فارس از عملکرد بسیار پایینی در جنگ و مأموریت هوایی برخوردارند.

در جهان واقعی، ایران با توجه به تحریمها و دیگر موانع موجود برای واردات تسلیحات مدرن توانایی بهروزرسانی نیروی هوایی خود را نداشته است و از این رو نمیتواند به راحتی با نیروهای هوایی کشورهای شورای همکاری رقابت کند.

قدرت جنگ هوایی کشورهای خلیج فارس به تفکیک نوع و مأموریت

جنگندههای کشورهای خلیج فارس

موشکهای سطح به سطح

ایران توجه خاصی به موشکهای سطح به سطح و راکتهای پرتابی دوربرد داشته است، عربستان موشکهای سطح به سطح چینی را خریده است و بسیاری از کشورهای شورای همکاری نیز تعدادی راکت پرتابی دوربرد دارند. تعداد این نیروها به طور خلاصه در اشکال زیر آورده شده است اما این تخمینها بسیار نامطمئن و از منبعی به منبع دیگر متفاوت است و به روز نمیباشند. لذا این ارقام تصویر واضحی از سطوح توسعه و تولید راکتها و موشکهای ایرانی ارائه نمیدهند.

در حال حاضر نیروهای موشکی و راکتهای پرتابی دوربرد ایران و عربستان از میزان مرگباری محدودی برخوردارند زیرا آنها وابسته به سرجنگیهای مرسوم بوده و دارای دقت و اعتبار محدودی هستند. با این حال ایران به دنبال ایجاد موشکهای سطح به سطح دقیق و هدایتشونده است و ممکن است که به دنبال سرجنگیهای موشکی مجهز به سلاح هستهای نیز باشد.

موشکاندازهای زمین به زمین کشورهای خلیج فارس

برد تخمینی توان موشکهای دوربرد ایران

دفاع موشکی

از آنجا که ایران برای گسترش برد حملات زمینی، هوایی و دریایی خود و نیز جبران ضعف نیروهای هوایی خود از راکتهای توپخانهای دوربردتر و موشکهای مختلف استفاده میکند، کشورهای عرب شورای همکاری نیز تاکید زیادی بر دفاع موشکی دارند. آمریکا و همپیمانانش نه تنها باید با تهدید کنونی ناشی از موشکها و راکتهای توپخانهای ایران مقابله کنند، بلکه باید با تهدیدات آتی ناشی از افزایش دقت، سامانههای هدایتی، قابلیت اطمینان، قابلیت هدفگیری، و لایههای انواع مختلفی از واحدهای آتش در تعداد بالا برای تیرباران سامانههای دفاعی مقابله کنند.

ایران در حال حاضر دارای قابلیتهای دفاع موشکی نیست، و روسیه و چین تنها منابع بالقوه ایران برای فروش مستقیم سامانههای دفاع موشکی هستند. تاکنون نیز نه روسیه و نه چین تمایلی برای فروش چنین سامانههای دفاع موشکی به ایران نبودهاند. از طرف دیگر، ایران نیز مدعی شده است که با بهروزرسانی سری موشکهای اس 200 و ساخت معادل اس 300 و اس 400 خود با نام باور 373 این کمبود را جبران خواهد کرد.

همچنین ایران مدعی است که موشکهایی با سطح مقطع راداری محدود ساخته است و زمان واکنش به سامانههای ضدموشکی را کاهش داده است. همانند دیگر ادعاهای ایران در مورد بهبود سامانههای تسلیحاتی خود، ممکن است چنین اظهاراتی فاقد ارزش باشند و باید با احتیاط با آنها برخورد کرد.

پرتابگرهای دفاع موشکی بالستیک کشورهای خلیج فارس

تهدید بالقوه ناشی از نیروهای هستهای ایران

تلاشهای ایران برای ساخت سلاحهای هستهای همچنان نامشخص و بحثبرانگیز باقی مانده است و برنامههای هستهای آن هم اکنون موضوع مذاکرات شدید کنترل تسلیحات با آمریکا و دیگر اعضای 1+5 است. نتیجه این مذاکرات میتواند نقش حیاتی در شکلدهی توازن نظامی منطقه داشته باشد. اگر ایران هستهای شود، توازن کلی نیروهای منطقه نیز به همین سمت پیش خواهد رفت. اگر نشود، احتمالاً این توازن چندان تهدیدآمیز نخواهد بود، هرچند که خطر درگیریهای نامتقارن و مرسوم به انضمام شکلدهی مستمر تهدید ناشی از عوامل غیردولتی همچنان بر قوت خود باقی خواهد ماند.

سرجنگیهای هستهای به نیروهای موشکی ایران قابلیت بازدارندگی بیشتری خواهد داد و احتمالاً یک مانع هستهای در برابر حملات موشکهای کروز و هوایی کشورهای عرب خلیج فارس و آمریکا برای ایران ایجاد خواهد کرد.

تأسیسات هستهای، دیگر سلاحها (که در این گزارش از آنها به عنوان سلاح کشتارجمعی یاد شده است) و موشکی اصلی ایران

افراطگرایی و تروریسم، و نیروهای شبهنظامی و امنیتی

توازن امنیتی خلیج فارس به شدت و در نتیجه ظهور عناصر جهادی و عوامل غیر دولتی خشن تغییر کرده است و هم اکنون در حال شکلدهی به توازن نظامی در جنگهای سوریه، عراق، و یمن است. به طور کل، ترکیب تهدیدات داخلی و عوامل غیر دولتی خارجی به حدی رسیده است که به اندازه خطر بروز درگیری نظامی جدی بین دولتها، میتواند به طور جدی تهدیدآمیز باشد.

تاکنون ایران حمایتهای مالی، تسلیحاتی، لجستیکی از تروریستها و گروههای شبهنظامی موجود در خاورمیانه و آسیای مرکزی به عمل آورده است. ایران از نیروی قدس سپاه پاسداران و گروههای شبهنظامی استفاده میکند تا به اهداف سیاست خارجی خود برسد، عملیاتهای اطلاعاتی خود را پوشش دهد، و ثبات خاورمیانه را برهم بزند. نیروی قدس مکانیسم اصلی ایران برای ایجاد و حمایت از تروریستها در خارج است.

برآورد وزارت خارجه آمریکا در مورد گرایش به تروریسم در ایران، 1970ـ2013 ـ بخش اول

برآورد وزارت خارجه آمریکا در مورد گرایش به تروریسم در ایران، 1970ـ2013 ـ بخش دوم

نیروهای آمریکایی موجود در خلیج فارس و مجموع قابلیتهای نمایش قدرت

توازن نظامی در منطقه خلیج فارس توسط تعدادی قدرت خارجی شکل گرفته است. قدرتهای اصلی غربی درگیر عبارتند از انگلیس، فرانسه، و آمریکا و قدرتهای عربی خارجی مانند مصر و اردن. با این حال، آمریکا در چهارچوب تعهدات جاری و قابلیتهای نمایش قدرت از هر جهت بزرگترین قدرت خارجی به حساب میآید و با تقویت قابلیتهای نظامی خود در خلیج فارس و نیز قابلیتهای کشورهای همپیمانش در شبه جزیره عرب، یک عامل بازدارنده و دفاعی کلیدی در برابر ایران به حساب میآید ــ به ویژه در حوزه قدرت هوایی، دفاع موشکی، و عملیاتهای هوایی و دریایی.

با این حال، یکی از دغدغههای اصلی آمریکا ایران است. ایران همچنان در حال پیگیری سیاستهایی است که منافع و اهداف استراتژیک آمریکا در سراسر خاورمیانه را به خطر میاندازد. ایران علاوه بر برنامه هستهای خود، توانمندی سایبری قابلتوجهی داشته و نیز دارای وسیعترین و متنوعترین زرادخانه موشک بالستیک در خاورمیانه است. ایران با موشکهایی با برد بیش از 2000 کیلومتر، و با دقت فزاینده حاصل از فناوریهای خارجیای که به طور خلاقانه برای بهبود زرادخانه موشکی سازگار شدهاند، قادر است تا به تمامی اهداف موجود در منطقه حمله کند. ایران همچنین قابلیتهای دفاع هوایی خود را افزایش داده و در حال ارتقای قابلیتهای خود برای مقابله با تهدیدات دریایی است که برای جریان تجارت جهانی در تنگه هرمز تهدیدآمیز است.