گروه حماسه و جهاد دفاع پرس ـ سیده فاطمه کیایی: نزدیک به پل نوی خرمشهر، رو به روی جاده ساحلی شهر، ساختمانی کوچک، محل تنها موزهی خرمشهر است. ساختمانی که روزگاری در سیطره نیروهای تیپ فلوجه عراق قرار داشت و پس از آزادسازی خرمشهر نیز مقر رزمندگان اسلام شد.
متن زیر حاصل گفتوگوی خبرنگار دفاع پرس با سرهنگ عبدالمجید عقیلی، مدیر مرکز فرهنگی دفاع مقدس خرمشهر است.
دغدغه شهید بهروز مرادی باقی ماندن آثار جنگ بود
در اواخر جنگ یکی از دغدغههای کسانی که در جنگ بودند یا عشق به دفاع مقدس داشتند این بود که اگر جنگ تمام شد چه اتفاقی میافتاد آیا مفاهیم بهدست آمده به فراموشی سپرده میشود یا نه. شهید بهروز مرادی از فرماندهان ویژه خرمشهر، سال ۶۷ در آخرین روزهای جنگ میگفت باید تلاش کنیم این حماسه چندساله برای آیندگان حفظ شود. انباری بیرون از خرمشهر در مسیر اهواز وجود داشت که هرچه از ترکش گرفته تا لوازم از بین رفته که اصطلاحاً به آن ضایعات میگویند را جمع میکرد و در آن انبار میگذاشت و وقتی دلیلش را میپرسیدیم میگفت روزی جنگ تمام میشود و همین تیر و ترکشها تاریخ را میسازند.
پس این دغدغه وجود داشت که بعد از جنگ، همهچیز فراموش نشود. بخشی از این کار بر عهده مورخان است؛ کسانی که تاریخنگار هستند باید وقایع را ثبت کنند که خوشبختانه این کار در حال انجام است. اما یکی دیگر از شیوههای مرسوم جهان این است که بهصورت بصری و شنیداری وقایع دوران جنگ یا تاریخ جنگ را در موزهها و مناطق خاصی نگهداری میکنند.
هرسال نزدیک به یک میلیون نفر بازدیده کننده داریم
با پایان جنگ و بعد از پیگیریهای متعدد، در سال ۷۳ با همت معاونت فرهنگی ستاد کل نیروهای مسلح و با همراهی تعدادی از رزمندههای دوران جنگ، مجموعه فرهنگی دفاع مقدس خرمشهر ساخته شد. ساختمان مجموعه تحت عنوان دفتر بهرهبرداری شرکت نفت در زمان جنگ به خاطر تیر و ترکش و توپهای ارتش بعث آسیبدیده و تخریبشده بود. ضمن اینکه در ۱۹ ماه اشغال دشمن، بخشی از تیپ فلوجه عراق در این مکان مستقر بود که با کمک اهل هنر و معماران و مهندسین با بازسازی و تغییرات ایجاد شده از حالت اداری به محلی برای موزه تغییر هویت داد.
کار مجموعه ۲ سال به طول انجامید و در سال ۷۵ به بهرهبرداری رسید. از زمان بهرهبرداری تا امروز و بهخصوص در دوازده سال اخیر متوسط بازدیدکننده از مرکز در طول سال بین ۹۰۰ هزار تا یک میلیون نفر برآورد شده است. که حجم زیاد آن در زمان راهیان نور است.
سه مزیت باغموزه خرمشهر
این مرکز سه مزیت مهم دارد که هیچ باغموزه و مرکز فرهنگی و موزه جنگ دیگری ندارد. اول اینکه خود ساختمان محل طبیعی و اصل تصرف و تحت اشغال رژیم بعث عراق بوده است. دوم، آنکه هرچه از آرایههای درونی ساختمان، مانند دستنوشتهها وجود دارد از دوران دفاع مقدس باقی مانده است. مورد بعد اینکه آثار موضوعی و مجموعه صور حجمی را هنرمندان دلسوزانه در یک فضای کاملاً مخروبه، درحالیکه شهر آماده بازسازی بود و گرما و وضعیت نامناسبی وجود داشت، خلق کردند؛ که این نشاندهنده عشق و علاقه هنرمندان است.
نمایش وضعیت خرمشهر؛ از هجوم رژیم بعث تا بازگشت آوارگان
ما در موزه جنگ خرمشهر، ۸ سال دفاع مقدس و عمدتاً دوره هجوم تا زمان بازگشت آوارگان را به نمایش گذاشتهایم. تالار اول با عنوان هجوم شرایط بحران را در خرمشهر نشان میدهد چراکه خرمشهر مانند دیگر شهرهای مرزی نبود و قبل از شروع رسمی جنگ، درگیریها در این شهر آغاز شده بود و شهید داده بودیم. در تیر و مردادماه نیز مردم شهر با نیروهای عراق درگیر شدند و در ۳۱ شهریور نیروهای زرهی عراق رسماً در مرزها درگیر شدند. مدافعان خرمشهر و شلمچه دقیقاً از روز ۲۲ سنگربندی کردند.
در تالار دوم به ۴۵ روز مقاومت مردم خرمشهر میپردازیم. تالار بعدی ۱۹ ماه تصرف خرمشهر به دست دشمن را نشان میدهد. تالار بعدی به عملیات بیتالمقدس و آزادسازی خرمشهر اشاره دارد که موضوع آزادسازی خرمشهر را مورد بررسی قرار میدهد. در آخرین تالار نیز به بازگشت مردم خرمشهر پرداخته و سعی شده است سنگرهایی تداعی آن فضا و محیط بهعلاوه تصاویر و تمامی فرایندها در معرض دید علاقهمندان قرار بگیرد.
علاوه بر این، ۲۶۰۰ متر مربع فضای مسقف و قریب به ده هزار متر مربع فضای غیر مسقف وجود دارد که تداعی کننده شرایط خرمشهر است؛ مانند موانعی که دشمن قبل از عملیات آزادسازی برای جلوگیری از نفوذ نیروهای ایرانی گذاشتند و یا میادین مین و سیم خاردار و موانعی که با ضایعات آهنآلات درست کرده بودند. سعی شده است تا شرایطی که نسل جوان با آن بیگانه هستند بازسازی شود تا درک بهتری از آن فضا داشته باشند.
نکته مهم دیگر اینکه تاریخ احداث بنا برای سال ۱۲۰۹ است که انگلیسیها دفتر مرکزی کمپانی نفت بریتانیا را در اینجا بنا کردند و وظیفهاش کنترل نفت جنوب عراق و ایران بود.
سخن امام در تأکید بازسازی خرمشهر مورد غفلت واقع شد
یکی از انتقادهای ما خرمشهریها و کسانی که نگاه فرهنگی و تاریخی نسبت به جنگ دارند موضوع نبودن محیط طبیعی برای حفظ آثار جنگ است. خاطرم هست امام خمینی (ره) در بحث بازسازی جنگ تاکید داشتند تا به بازسازی مثل موضوع جنگ جدی به آن پرداخته شود. یعنی همانگونه که به جنگ و اهتمام جدی به دفاع ملت ایران و دولتمردان توجه داشتند، به همان اندازه نیز به بازسازی و عزم و اراده آهنین توجه داشتند.
ولی به دلیل نفوذ برخی تفکرات در دوره سازندگی، آنچه سازمان یا ستاد معین خرمشهر بود سعی داشت هرچه زودتر همهچیز را سروسامان دهد تا جنگزده ها به خانه و کاشانه خود بازگردند و متأسفانه این سخن امام که تأکید بر بازسازی داشتند مورد غفلت قرار گرفت و امام ذکر مستقیم میکنند مانند آنچه در خرمشهر اتفاق افتاده این را حفظ کنید و برای مردم جای دیگری خانه بسازید.
در بازسازی خرمشهر تفکرات تکنوکراتی اجازه ماندن آثار جنگ را نداد/ میگفتند مردم نباید به یاد دردهای جنگ بیفتند
برای نشان دادن عمق خسارتها در خرمشهر، میبایست یک مقیاس ۵ کیلومتر مربعی از شهر را در نقطه مشخصی که افراد بتوانند با ماشین و یا پای پیاده در آن تردد کنند و آسیبها و اقدامات ددمنشانه رژیم بعث را در خرمشهر ببینند گذاشته میشد. این اتفاق نیفتادچراکه نوعی تفکرات تکنوکراتی و صرفاً فنسالارانه که تأکید دارد جامعه نباید به دغدغههای دوران جنگ برگردد و جنگ را امری مذبوح میداند، بر بازسازی خرمشهر سایه انداخته بود.
یعنی باید بگوییم جنگ تمام شده و الآن فصل سازندگی است. درصورتیکه این دو تعارضی نداشتند و آثار همچون گنجینه و موزه حفظ میشدند. خرابههای تخت جمشید هنوز وجود دارد ولی ارزشمند است. مناطق دیگری که به لحاظ تاریخی مورد هجوم و تهاجم واقع شدند صرف تعرض نباید آن را رها کرد این اختلافی است که ما داریم. لذا همه ما خرمشهریها و همه آنها که به این وضع انتقاد دارند به نظر میرسد تعمدی وجود داشته است.
در دورانی، فرمانده سپاه آبادان بودم. بخشی از دیوار پالایشگاه آبادان فضای زیبایی داشت که ترکشها و جای تیر و فشنگهایی که از ساحل اروند مورد اصابت قرارگرفته بود در معرض همگان بود. به مسئولین گفتیم شما که در حال بازسازی هستید این تکه را با یک کار کارشناسی و هنرمندانه حفظ کنید تا هرکه عبور میکند در ذهنش تداعی شود که پالایشگاه روزی در برابر آتش دشمن قرار داشت و مورد هجوم واقع شده بود. اگرچه این کار هزینه زیادی نداشت اما صرفاً به خاطر اینکه میگفتند جنگ تمام شده و مردم نباید دنبال دردهای جنگ باشند و غمزده نشوند به جایش دیوار آجری زدند. امروز دربهدر باید بگردیم که یک تکه از آثار را پیدا کنیم تا بگوییم این محلی است که از هجوم دشمن آسیب دیده است.
خیلی از افراد امروزه سؤال میکنند شما که میگویید خرمشهر اشغال شده، کجای آن به اشغال درآمده است. امروز مکانهای مخروبه وجود دارد اما اینها مخروبه است و باید حفظ و بهسازی شوند؛ برای اینکه اثر جنگ و مخروبه متفاوت است. مخروبه به لحاظ مفهوم جایی است که نخاله و ضایعات دارد اما محیطی که آثار جنگ دارد بهسازی شده و گردشگر داخلی و خارجی آن را درک میکنند و عمق کینه دشمن را بهراحتی لمس میکنند. به همین دلیل امروزه تنها جایی که توریست و گردشگر میتوانند بهراحتی ببینند در و دیوار موزه خرمشهر است. جالب است تنها جایی که اکثریت با دیدن آن راحت با وقایع دوران دفاع مقدس ارتباط برقرار میکنند و میفهمند چه اتفاقی برای مردم افتاده است اینجاست.
بازدیدکننده فرانسوی: با دیدن موزه درک کردم چه ظلمی به مردم خرمشهر شده است
بازدیدکنندههای موزه خرمشهر، عمدتاً آسیایی و آفریقایی و تعدادی هم اروپایی و آمریکایی هستند. دستنوشته های برخیهایشان را داریم که خیلی جذاب است. آخرین فردی که آمد دبیر انجمن یکی از گروههای تئاتر جهان از اهالی فرانسه بود. میگفت خیلی جاها رفتهام و موزههای زیادی دیدهام؛ اما اینجا حس عجیبی دارد. در این موزه حس میکنم و درک میکنم چه ظلمی به مردم خرمشهر شده است.
قرار است تا باغموزهای در اهواز و در آبادان ساخته شود. در آبادان این کار مشترک با پالایشگاه انجام میشود و نام آن باغ موزه دفاع مقدس و صنعت نفت است؛ چراکه پایه اتفاقات جنگ در ساحل اروند اتفاق افتاده و با صنعت نفت پیوند خورده است. در آبادان یکی از مهمترین پتانسیلها موضوع پالایشگاه است چراکه اولین پل دستساز مهندسی برای رد شدن نیروهای رزمنده از بهمنشیر در پالایشگاه ساخته شد.
در بیمارستان طالقانی آبادان که از یادگاران جنگ است در ترمیم و بازسازیها متأسفانه هیچ کاری نشد. درست جلوی درب ورودی در عملیات کربلای ۵ شهید دادیم. در روزهای مقاومت خرمشهر نیز بعد از بیمارستان شهید مصدق خرمشهر عمدتاً مجروحان به این بیمارستان اعزام میشدند. اما این بیمارستان نیز مانند دیگر بخشهای خرمشهر و آبادان، ترمیم شد تا اثری از جنگ و جبهه باقی نماند.
انتهای پیام/
