گروه فرهنگ و هنر دفاع‌پرس _ سمانه حسن‌خانی؛ ۲۸ صفر در تاریخ شیعه با شهادت امام حسن مجتبی (ع) مصادف است؛ درباره فضایل و سجایای اخلاقی ایشان از کودکی تا بزرگسالی بسیار گفته‌اند، اما بیش از همه موضوع صلح ایشان با معاویه در اذهان عمومی ماندگار شده است.
با توجه به اینکه صلح امام حسن (ع) با معاویه به عنوان یکی از مهمترین و چالشی‌ترین بحث‌های تاریخ تشیع شناخته می‌شود در سالگرد شهادت این امام بزرگوار به این موضوع پرداختیم.
امامان معصوم به عنوان جانشینان پیامبر وظیفه رهبری امت و تبیین و حفاظت از دین را عهده‌دار بوده‌اند و در هر دوره برای تحقق این مهم شیوه‌ای خاص و متفاوت را در پیش گرفته‌اند. امام حسن (ع) نیز در شرایط بسیار حساس زمان خود با تدبیری خاص توانستند ضمن حفظ اصل دین، مراعات حکم خدا و مصلحت مسلمانان، شیعه را از موقعیتی بحرانی و حساس نجات دهند.
در حقیقت آن‌چه سبب اتخاذ چنین راهبردی از جانب ایشان شد، همان اهدافی است که سبب گزینش راهبرد جهاد و شهادت به وسیله امام حسین (ع) شد و آن بقاء و استمرار دین خدا بود. در واقع صلح به این معنا تَن دادن به هرچه دشمن اراده کرده، نیست، بلکه نوعی راهبرد برای حفظ آرمان‌ها و ارزش‌های مورد علاقه و پذیرش صلح‌کننده است.
بنا بر این مبنای امامان در جنگ و صلح چیزی جز حفظ دین و کیان مسلمانان نبود. ایشان در جواب ابوذر غفاری در خصوص هدف از صلح فرمودند: «خواستم حافظی برای دین باقی بماند.»
خاندان بنی امیه که در صدر آن معاویه قرار داشت، برای از میان بردن اسلام حقیقی تلاش کردند تا با جعل احادیث و اخبار شأن امام علی (ع) را که محور اصلی اسلام بود از نظر‌ها بیاندازد و این مسأله تا جایی پیش رفت که برخی از صحابه و تابعین پذیرفتند تا با گرفتن پول دست به جابه‌جایی شأن نزول آیات الهی بزنند؛ بنابراین اگر قرار بود تا امام حسن (ع) جنگ با معاویه را ادامه دهد و از پذیرش صلح سر باز زند، بی‌تردید به شهادت بهترین یاران و مدافعان حقیقی اسلام از جمله خاندان پیامبر (ص) منجر می‌شد و این همان چیزی بود که معاویه شب و روز در پی آن بود که هیچ نامی از شخصیت‌های مدافع اسلام حقیقی باقی نماند.
به تعبیر رهبر انقلاب اسلامی اگر بنا بود «امام حسن (ع)، جنگ با معاویه را ادامه بدهد و به شهادت خاندان پیامبر (ص) منتهی بشود، امام حسین (ع) هم باید در همین ماجرا کشته می‌شد، اصحاب برجسته هم باید کشته می‌شدند، حجر بن عدی‌ها هم باید کشته می‌شدند، همه باید از بین می‌رفتند و کسی بتواند از فرصت‌ها استفاده بکند و اسلام را در شکل ارزشی خودش باز هم حفظ کند، دیگر باقی نمی‌ماند.»
امام حسن (ع) به ابوسعید عقیصا فرمود: «اگر صلح نمی‌کردم، روی زمین از شیعیان ما کسی نمی‌ماند.»
دوران حکومت امام حسن (ع) کوتاه بود و با مشکلات بسیاری مواجه شد از همان ابتدای حکومت ایشان، فضای سیاسی کوفه به دنبال جنگ جمل، صفین و نهروان که هر سه به فاصله نزدیکی از یکدیگر و با حضور گسترده نیروهای کوفی به وقوع پیوسته بود، فضایی ناآرام و دگرگون بود.
از طرفی بنی امیه در صحنه سیاسی حضور یافته بود و در برابر تثبیت حکومت امام (ع) مانع تراشی و کارشکنی می‌کرد، بنابراین این توطئه‌ها و کارشکنی‌ها شرایط دشواری بر عراق و بلاد وابسته به آن به وجود آورد و با وجود استقبال گسترده مردم عراق از حکومت امام (ع) آمادگی لازم برای همراهی همه جانبه با ایشان در مواجهه با مشکلات و خنثی کردن توطئه‌های معاویه وجود نداشت.
این امر زمینه ساز بروز مشکل در تصمیم گیری‌های امام (ع) شد و ایشان سرانجام تن به صلح داد. نگاهی دقیق و همه جانبه به شرایط و مشکلات این دوره نشان می‌دهد که این صلح هرگز به معنای سستی و راحت طلبی و موافقت با بنی امیه نبود بلکه برای حفظ جامعه اسلامی از خونریزی و برادرکشی بود.
امام حسن (ع) براساس رویه معقول کوشید هدف‌های عالی خود را تا آن‌جا که مقدور است، به طور نسبی تامین کند. از این‌رو هنگامی که ناگزیر شد با معاویه کنار آید با این شرط حکومت را به وی واگذار کرد که در اداره امور جامعه اسلامی تنها بر اساس قوانین قرآن و روش پیامبر (صلی الله علیه و آله) رفتار کند .
بدیهی است نظر امام تنها رسیدن به قدرت و تشکیل حکومت اسلامی نبود، بلکه هدف اصلی، صیانت و نگهداری قوانین اسلام در اجتماع و رهبری جامعه بر اساس این قوانین بود و اگر این روش به وسیله معاویه اجرا می‌شد، باز تا حدودی هدف اصلی تامین شده بود.
روزی که امام حسن صلح کردند، هنوز اجتماع به آن درک و بینش نرسیده بود که هدف امام را تأمین کند. آن روز هنوز جامعه اسلامی اسیر زنجیرهای آمال و آرزوها بود که روح شکست را در آن‌ها تزریق کرده بود .
هدفی که امام حسن (ع) تعقیب میکردند این بود که افکار عمومی را برای قیام بر ضد حکومت اموی آماده کنند و به مردم فرصت دهند تا خود بیندیشند و به حقایق اوضاع و ماهیت حکومت اموی پی ببرند و کاملاً بیدار شوند.
بنابراین دوران صلح امام حسن دوران آمادگی و تمرین تدریجی امت برای جنگ با حکومت فاسد اموی به شمار میرفت تا روز موعود، روزی که جامعه اسلامی آمادگی قیام داشته باشد، فرا برسد.
انتهای پیام/341
