گروه استانهای دفاع‌پرس: پس از پایان جنگ تحمیلی، یکی از دغدغه‌های عمده امامین انقلاب مبتنی بر توجه ویژه به مظاهر ایثار و شهادت در دفاع مقدس و تبدیل این عناصر به یک فرهنگ ارزشمند است تا همچون گنجینه‌ای گران‌بها بتواند دستمایه الگوبرداری نسل‌های آینده باشد. حدود ۱۰ سال پس از پایان تهاجم جنون‌آمیز جنگ‌طلب ارتش بعث عراق به ایران اسلامی، رهبر معظم انقلاب اسلامی برای نخستین بار بر لزوم تدوین دایرهالمعارفهای مستند و علمی از دفاع مقدس تأکید کردند و در سال‌های اخیر، این دغدغه پس از ۲ دهه جامه عمل پوشیده و دانشنامه‌های ملی دفاع مقدس به منظور حفظ، بررسی و تبیین نقش یگان‌های رزمی هر استان در این حماسه ماندگار به مرحله تحقیق و تدوین رسیده‌اند.
بر همین اساس، با سرهنگ پاسدار «جواد قاصد نظامیان» مدیر دانشنامه اداره‌کل حفظ آثار و نشر ارزش‌های دفاع مقدس خراسان رضوی در خصوص آخرین خبرها از پروژه عظیم مطالعاتی دانشنامه دفاع مقدس استان به گفت‌وگو پرداختیم که در ادامه می‌خوانید.
دفاع‌پرس: تدوین یک دانشنامه از نظر ساختاری چه الزامات و ضرورت‌هایی دارد؟ ویژگی‌های یک پروژه مطالعاتی در مقیاس دانشنامه دفاع مقدس خراسان رضوی چیست؟
بالغ بر ۲۲ سال است که رهبر معظم انقلاب اسلامی بر تدوین یک گنجینه اطلاعاتی دقیق از دفاع مقدس تأکید دارند و دو ویژگی «مستند بودن» و «بدون تعارف بودن» را هم برای آن ذکر کرده‌اند. دغدغه‌مندی ایشان بسیار بجاست؛ زیرا متأسفانه از پایان جنگ تا امروز، عمده پژوهش‌های علمی و یا تولیدات هنری در این زمینه محصور در یکسری تعارفات و حد و حدودهای خیالی بوده ولذا یکی از پیش‌شرط‌های لازم برای یک پروژه علمی ماندگار در حوزه دفاع مقدس این است که نه هر بخش و سرفصل بلکه هر جمله و کلمه از آن برخواسته از یک سند معتبر تاریخی و پژوهشی باشد و مطلقاً هیچ ادعای خلاف واقع، تفسیری و بدون مرجعی در آن قید نشود.
مخاطبان دانشنامه دفاع مقدس از همه رده‌های سنی و شخصیتی و مشتمل بر عقاید سیاسی فراگیر و گسترده‌ای هستند که در جامعه وجود دارند ولذا بیان کلمات و اصطلاحات نیز در آن باید به گونه‌ای باشد که نه مخاطب عام را درگیر تعابیر تخصصی کند و نه برای پژوهشگر متخصص بیش از حد ساده باشد لذا دوری کردن از توصیفات، پرهیز از جهت‌گیری و غرض‌ورزی و هم‌چنین بیان واقع‌گرایانه حقیقت سه مؤلفه اساسی یک مرجع معتبر تاریخ‌پژوهی در حد و اندازه‌های دانشنامه دفاع مقدس استان هستند.
دفاع‌پرس: درباره چالش‌های موجود در روند تدوین دانشنامه دفاع مقدس استان توضیح دهید. کارگروه پژوهشی تاکنون با چه مشکلاتی مواجه بوده است؟
یکی از چالش‌های بزرگ کارگروه پژوهشی ما در پروژه دانشنامه استان، گردآوری اسناد لازم برای آغاز مرحله نگارش بود و به خاطر اینکه مبنای کار ما، بیان واقعیت‌ها به‌صورت مستند و علمی است، حتی در ذکر تاریخ تولد یا نام والدین شهید هم ملتزم هستیم تا تصویر شناسنامه اسکن شده او را تهیه کنیم و یا برای تعیین مسئولیت شهید در یگان‌های عملیاتی، استناد به گواهی مسئولیت او داشته باشیم. در یک نمونه دیگر، در جریان گردآوری اطلاعات از یک شهید که دو یا چند مصاحبه با همرزمان و خانواده او تهیه می‌شود بازهم به همین اکتفا نمی‌کنیم و منابع خود را بعد از صحت‌سنجی و راستی آزمایی، در پرونده‌های کلاسه‌بندی شده قرار می‌دهیم.
یکی دیگر از مشکلات موجود در مسیر گردآوری بانک اطلاعاتی جامع دانشنامه این است که اگرچه تابه‌حال اقدامات شایسته بسیاری در حوزه مستندسازی خاطرات، سیره و آثار مربوط به شهدای استان انجام شده اما متأسفانه بخش بسیار محدودی از این اقدامات مبتنی بر یک روش علمی ضابطه‌مند بوده است و مثلاً در حوزه گردآوری خاطرات شفاهی پیشکسوتان، در موارد متعدد ما شاهد صوت یا فیلم یک مصاحبه تفصیلی و بلند هستیم که مصاحبه‌کننده بدون هیچ الگوی علمی دقیقی از روند یک مصاحبه تاریخ‌پژوهی، اطلاعات و خاطرات مصاحبه‌شونده را به صورت بی‌هدف استخراج کرده است.
اصلاح موارد این‌چنینی و حل معضل فعالیت جزیره‌ای و ناهماهنگ بعضی از نهادهای متولی در استان باعث می‌شود تا محققان این پروژه بتوانند از تکرار موازی کاری‌های سابق پرهیز کرده و روند تدوین دانشنامه دفاع مقدس استان را با سرعت بیشتری دنبال کنند.
دفاع‌پرس: «روش علمی ضابطه‌مند» یکی از ایراداتی بود که شما نسبت به بعضی از مطالعات انجام شده در عرصه تاریخ‌پژوهی دفاع مقدس مطرح کردید. برایمان توضیح دهید که خودتان در پروژه دانشنامه دفاع مقدس استان چطور این مشکل را حل کردید؟
یکی از برنامه‌ریزی‌های ما این بود که پیش از آن‌که به طور مستقیم به سراغ تشکیل پرونده‌ها و مطالعات میدانی برویم، یک دستورالعمل جامع و راهبردی تدوین کنیم تا نه فقط چراغ راه ما باشد بلکه بتواند برای همه کارگروه‌های تحقیقاتی در سراسر کشور که خواهان تألیف دانشنامه‌های استانی هستند، به عنوان مرجعی برای الهام و استفاده مطرح شود. به همین جهت، با استفاده از تجربیات اساتید دانشگاه‌های استان، کتابچه «راهنمای پژوهشگران و نویسندگان» را پیش از تألیف دانشنامه، به مرحله نگارش و چاپ رساندیم.
باید این موضوع را به دقت مدنظر قرار داد که اگر در سالیان آینده، به حول و قوه الهی شاهد بودیم که همه همکاران ما در سراسر کشور موفق به تدوین دانشنامه‌های دفاع مقدس استانی خود شده‌اند اما محصولات پژوهشی آنان از نظر ماهیتی با یکدیگر تفاوت داشت، به یقین این تشتت در الگوهای تحقیقی، نتیجه نهایی را هرچقدر هم که مطلوب باشد، تحت تأثیر قرار خواهد داد. بله ما هم معتقد هستیم که نقش رزمندگان اعزامی از یک استان با تأثیر رزمندگان دیگر متفاوت بوده و طبیعتاً هنر نویسنده و مقدار اطلاعات گردآوریشده نیز متفاوت خواهد بود اما آنچه باید به آن توجه ویژه شود، این است که در همه دانشنامه‌های کشور، الگوی تحقیقی باید یکسان باشد و مثلاً طوری نباشد که کارگروه پژوهشی استان فارس به سراغ یکسری سرفصل‌ها برود و نتیجه‌ای ارائه کند که از نظر مبنایی با دانشنامه اصفهان یا خوزستان متفاوت باشد.
دفاع‌پرس: علیرغم دسترسی کامل مدیریت دانشنامه اداره‌کل حفظ آثار دفاع مقدس استان به اسناد و اطلاعات، چرا تا این حد اصرار دارید که متکی به کار گروهی باشید و از نظرات اساتید دانشگاه‌ها و پژوهشگران شاخص استفاده کنید؟
این موضوع اصرار ما نیست بلکه اساس کار پژوهشی به این است که مبتنی بر کار گروهی باشد. چطور یک نفر می‌تواند درحالی که هنوز نظرات تکمیلی و انتقادهای سازنده دیگران را نشنیده، مدعی تألیف یک پژوهش باشد و آن را «جامع» بداند؟ اساساً فلسفه اینکه در هر مرحله از تهیه پرونده‌ها و نگارش دانشنامه از نظرات تکمیل‌کننده محققان و صاحب‌نظران مختلف استفاده می‌شود، این است که ما هیچ‌گاه نمی‌توانیم خود را به صورت قطعی کامل بدانیم و همواره نیاز است تا روند مطالعاتی ما به کمک حمایت‌های فنی و اشتراک‌گذاری اطلاعات از جانب نهادها و افراد، کامل‌تر شود و به همین خاطر، گستره وسیعی از اساتید دانشگاه‌های استان به همراه نمایندگان رده‌های مختلف از نیروهای مسلح استان و نهادهای صاحب اندیشه همچون آستان قدس رضوی و جهاد کشاورزی در کارگروه مطالعاتی ما عضویت دارند.
دانشنامه دفاع مقدس در هر استان، محور بسیاری از برنامه‌های فرهنگی است و دانشنامه دفاع مقدس خراسان رضوی هم به طور ویژه، شناسنامه شخصیت‌هایی است که سرآمد دوران خود بودند ولذا کارگروه تألیف این پروژه هم تمام همت خود را به کار بسته‌اند که مستندترین و بدون تعارفترین اثر علمی ممکن را به عنوان محصول تلاش‌های شبانه‌روزی خود ارائه کنند. اگر ما می‌گوییم که اساتید دانشگاه دفاع ملی به عنوان دانشگاه راهبردی کشور و با آن حجم عظیم از مشغولیت‌ها وقتی از پروسه کاری و نظام مطالعاتی ما مطلع شدند، به ندای کمک‌خواهی ما لبیک گفتند، به میدان آمدند و به طور پیوسته بر روش تحقیق کارگروه‌های ما نظارت دارند، این موضوع به‌خودی‌خود تکلیف کارشناسان، اساتید و صاحب‌نظران هم استانی را نیز روشن می‌کند. ما در جریان این پروژه دست یاری به سمت همه افراد و نهادها دراز می‌کنیم و هرکس که سندی از یک شهید در گنجینه اسناد خود دارد، در پیشگاه پروردگار عالم و شهدا مسئول است که آن را با هسته‌های تحقیقی پروژه دانشنامه دفاع مقدس استان به اشتراک بگذارد تا بخشی از دین خود را به ایثارگران ادا کرده باشد و در قیامت، شرمنده شهدا نشود.
انتهای پیام/
