به گزارش خبرگزاری دفاع مقدس، مقاله ناخدا "مجید منصوری" در خصوص تلاش های نیروی دریایی راهبردی ارتش جمهوری اسلامی ایران از آغاز جنگ تحمیلی در سیادت دریایی است که متن کامل آن به شرح ذیل است:
دشمن با علم به اهمیت راهبردی ایران در منطقه خاورمیانه و خصوصاً دسترسی آن بهآبراه پر اهمیت خلیج فارس و تنگه هرمز و در اختیار داشتن منابع سرشار از نفت در خوزستان تلاش نخست خود را معطوف به اشغال خوزستان و گشودن دروازهای بهخلیج فارس کرد تا از این منابع حیاتی بهره بیشتری ببرد.
حمله دشمن بهخوزستان با مقاومت همه جانبه یکان های ارتش در منطقه، مردم و سایر نیروهای مسلح مواجه شد. در این حماسه سترگ، رشادت و جانبازی تکاوران دریایی مدافع خرمشهر، از خاطرات بهیاد ماندنی دفاع مقدس محسوب میشود.
درست همان زمان که دشمن در تکاپوی اشغال خرمشهر بود، تدابیر نیروی دریایی باعث شد که دشمن نتواند در خلیج فارس به اهدافش برسد و در واقع، راه موفقیت دشمن با قطع خطوط مواصلاتیاش قطع شد.
** محاصره دریایی دشمن
کشور عراق همانند کشورهایی که بهدریای آزاد راه دارند؛ قسمت اعظم واردات و صادراتش را از طریق راههای آبی انجام میدهد و در این زمینه متکی بهخلیج فارس و بهویژه عبور کشتیهای حامل کالا از تنگه هرمز است. در دوران جنگ هم این راهکار پیگیری میشد.
نیروی دریایی ارتش جمهوری اسلامی ایران در شامگاه ۳۱ شهریور ۱۳۵۹، از اداره سوم ستاد مشترک ارتش درخواست کرد که یادداشت زیر بهعنوان اعلامیه شماره یک دریایی جمهوری اسلامی ایران در رسانههای جمعی منتشر شود:
«با توجه بهتجاوزات عراق بهایران اسلامی، بدینوسیله کلیه مرزهای آبی نزدیک سواحل ایران، منطقه جنگی اعلام میشود و کشور ایران اجازه حمل کالا به بنادر عراق را به هیچ یک از کشتیها نخواهد داد. برای امنیت کشتیرانی در خلیج فارس اعلام میدارد مسیرهای زیر میبایستی رعایت گردد.
کشتیها پس از عبور از تنگه هرمز، مسیر خود را طوری تغییر دهند که از ۱۲ مایلی جنوب جزیره بوموسی، ۱۲ مایلی جنوب جزیره سیری، جنوب چراغ دریایی کیبل بنک و از ۱۲ مایلی جنوب غربی جزیره فارسی عبور نمایند.
کشور ایران تعهدی در برابر سرپیچی کنندگان از این اعلامیه نخواهد داشت.»
همان گونه که در متن این اعلامیه مشخص شده است، نیروی دریایی ارتش، برای کشتیرانی بینالمللی در تنگه هرمز هیچگونه محدودیت و خطری به استثنای کشور عراق که با ایران در جنگ بود، ایجاد نکرد و بر اساس حقوق بینالملل دریایی، تمامی کشتیها میتوانستند آزادانه به بنادر سایر کشورهای حاشیه جنوبی خلیج فارس که با ایران در جنگ نبودند، تردد کنند.
با توجه بهاستقرار ناوچههای موشکانداز نیروی دریایی در شمال غربی خلیج فارس و همچنین اجرای گشتهای دریایی در جنوب شرقی جزیره بوبیان، بهمنظور واپایش و مراقبت از ترددهای دریایی از دهانه خورعبدالله با هدف جلوگیری از عزیمت کشتیها بهبندر امالقصر عراق، اطلاعیه دیگری برای هشدار بهکلیه شرکتهای کشتیرانی که قصد عزیمت بهبندر امالقصر دارند، صادر و منتشر شد که ضمیمه اعلامیه قبلی بود و مسیر تردد کشتیهای تجارتی را در شمال غربی خلیج فارس تا نقطه مشخص شده در شمال شرقی جزیره بوبیان محدود میکرد. بهاین ترتیب، خور عبدالله «مسدود» اعلام شد.
**متن اعلامیه مذکور بهشرح ذیل بود:
«نظر بهوجود مخاطرات بالقوه در شمال غربی خلیج فارس، کشتیهای تجارتی که عازم بنادر ایران نیستند، موظف بهرعایت این دستورات که مکمل اعلامیه دریایی بهشماره ۵۹/۱۷ است میباشند. این دستورالعمل صرفاً بهمنظور تضمین ایمنی و امنیت کشتیرانی تجارتی در منطقه میباشد:
۱- پس از رسیدن به۱۲ مایلی جنوب جزیره فارسی، کشتیها بایستی در غرب محوری که نقطه ۲۷۵۵ شمالی و ۴۹۵۳ شرقی را بهنقطه ۲۹۱۰ شمالی و ۴۹۱۲ شرقی وصل میکند؛ عبور نمایند.
۲- تا محدودة محور ۴۸۴۰ شرقی، تمامی کشتیها موظفند در جنوب محور ۲۹۱۰ شمالی دریانوردی کنند. کشتیهایی که بهمقصد کویت در حرکت هستند و از محور ۴۸۴۰ شرقی عبور کردند، میتوانند در جهت شمال بهسوی کویت دریانوردی کنند.
کشتیهایی که بهمقصد بنادر ایران[در حرکت] میباشند؛ طبق اعلامیه دریایی شماره ۵۹/۲۲ ایران عمل خواهند نمود. عدم توجه بهدستورات مذکور ممکن است مانع عبور آزاد کشتیها و بهمخاطره افتادن امنیت آنها شود که در آن صورت، مقامات ایرانی هیچگونه مسئولیتی را پذیرا نخواهند بود.»
در همین راستا ناوچه موشکانداز پیکان که در هجدهم مهر ۱۳۵۹، مأموریت گشت و واپایش راههای دریایی مواصلاتی دشمن و پایش دهانه خور عبدالله را بر عهده داشت، یک فروند کشتی تجارتی که قصد ورود بهخور عبدالله را داشت و به اخطارهای این ناوچه بیتوجه بود، مورد حمله قرار داد و صدماتی بهآن وارد کرد.
گزارش نیروی رزمی ۴۲۱ بهمحل فرماندهی نیروی دریایی در این خصوص بهشرح زیر ارسال شد:
۱- در اجرای طرح آفندی بهروز و بهمنظور محروم کردن دولت متجاوز عراق از تسهیلات و تجارت دریایی و بندری خود، در عملیاتی با مشارکت یک فروند ناوچه موشکانداز و یک فروند بالگرد هوادریا، یک فروند کشتی تجاری که در دهانه ورودی خورعبدالله دیده شد، در ساعت ۱۶:۴۵ امروز (۱۸/۷/۵۹) توسط توپخانه ناوچه پیکان مورد حمله قرار گرفت و صدمات زیادی بهآن وارد شد.
۲- پیشنهاد میشود یکبار دیگر در رسانههای جمعی اعلام گردد دولت ایران در بستن راههای دریایی کشور متجاوز عراق مصمم است و از هرگونه تردد کشتیهای تجاری بهبنادر عراق جلوگیری خواهد نمود.
همچنین در ۲۶ مهر ۱۳۵۹، نیروی رزمی ۴۲۱ در خصوص یک فروند کشتی تجارتی دیگر که در ۲۳ مهر ۱۳۵۹ قصد ورود بهخور عبدالله را داشت و از ورود آن توسط ناوچه نیروی دریایی ممانعت شد، اطلاعات زیر را بهمحل فرماندهی نیروی دریایی اعلام کرد:
۱- مختصات جغرافیایی نقطه کشتی تجارتی در ۲۹ درجه و ۲۶ دقیقه و ۱۵ ثانیه عرض شمالی و ۴۸ درجه و ۴۹ دقیقه و ۳۰ ثانیه طول شرقی بوده است.
۲- برابر گزارش ناوچه پیکان، این کشتی بر روی لنگر بوده است.
۳- این عملیات در راستای طرح بهروز و محاصره دریایی دشمن انجام شد و هر یکان ناشناسی که در لنگرگاه و یا در حال ورود بهاروندرود و یا خور عبدالله باشد و بهاخطارهای یکانهای ایرانی توجه ننماید، منهدم میگردد.
موفقیت نیروی دریایی ارتش جمهوری اسلامی ایران در محاصره دریایی رژیم بعثی عراق، کشورهای حامی دشمن را بهطور علنی وارد عرصه کرد. این کشورها با در اختیار گذاردن بنادر خود برای تخلیه محمولههای عراق و انتقال آنها با استفاده از راههای زمینی آن کشورها بهداخل عراق، این کشور را یاری کردند. لیکن باید توجه داشت که این امر، موجب تحمیل هزینههای بیشتر برای دشمن جهت انتقال کالاهای مورد نیازش بهداخل کشور شد.
** اعزام بالگردهای ضدسطحی نیروی دریایی، برای کمک به لشکر ۹۲ زرهی اهواز
با پیشروی نیروهای دشمن بهسمت اهواز و به دنبال هماهنگی انجام شده با هوا دریا تصمیم گرفته شد که تعدادی از بالگردهای ضدسطحی نیروی دریایی (از نوع اِی.بی-۲۱۲) بهمنظور کمک به لشکر ۹۲ زرهی اهواز اعزام شوند.
بالگردها آمادگی اعزام به اهواز را در هشتم مهر ۱۳۵۹ کسب کردند و فرماندهی نیروی رزمی ۴۲۱ ضمن اعلام به لشکر ۹۲ زرهی اهواز، طی امریهای به هوا دریا ابلاغ کرد تعداد چهار فروند بالگرد ضدسطحی اِی.بی-۲۱۲ مجهز بهموشک ضدسطحی، بهعنوان یکانهای هوایی ضد زره، بههمراه یک فروند بالگرد آر. اچ-۵۳ بهمنظور حمل موشکها و تجهیزات مورد نیاز در روز آینده بهمقصد اهواز عزیمت کنند.
در این امریه همچنین اعلام شد که تعداد دو فروند بالگرد اِی.بی-۲۱۲ بندرعباس را منظور سوختگیری بهسوی بوشهر ترک خواهند کرد و پس از آن بهاهواز جهت اجرای مأموریت مزبور اعزام خواهند شد.
بالگردهای مذکور در نهم مهر به اهواز اعزام شدند و تحت امر لشکر ۹۲ زرهی قرار گرفتند. این بالگردها از همان ابتدا جهت آشنایی خلبانان با منطقه و همچنین شلیک چهار فروند موشک بهمنظور پایش سامانة پرتاب موشک بالگردها به پرواز درآمدند و در یک مرحله از مأموریت واگذاری، در روز ورود بهاهواز (۹/۷/۵۹) تعدادی تانک و خودرو نفربر دشمن را منهدم کردند.
این بالگردها در ۴۸ ساعت اولیه حضورشان در منطقه، در چند مأموریت شناسایی و حمل نیروهای لشکر ۹۲ از اهواز بهدارخوین، شمال بستان و بندر ماهشهر شرکت کردند. در یکی از این مأموریتها بهدلیل سرعت عمل خوب بالگردهای نیروی دریایی و پیاده کردن بهموقع تعدادی از افراد نیروی مخصوص در منطقه موردنظر، موجبات نجات تعدادی از تانکهای را که در محاصره قوای دشمن قرار گرفته بودند، فراهم کردند.
فرمانده گروه پروازی اعزامی بهاهواز، عصر روز دهم مهرماه طی گزارشی در خصوص عملیات انجام شده توسط این گروه پروازی، بهفرماندهی نیروی رزمی ۴۲۱ گزارش داد که برابر امریه صادره از سوی فرماندهی لشکر ۹۲ زرهی، چهار فروند بالگرد اِی.بی-۲۱۲ بهمأموریتهای متعددی اعزام شدند.
این بالگردها در یک نوبت برای انهدام تانکهای دشمن بهپرواز درآمدند که سه فروند از بالگردها اقدام به شلیک موشک کردند که هر ۶ موشک بهتانکهای عراقی اصابت کرد.
لشکر ۹۲ زرهی اهواز نیز در چهاردهم مهر ۱۳۵۹ بهنیروی رزمی ۴۲۱ اعلام کرد که روز گذشته یک فروند از بالگردهای نیروی دریایی بههمراه دو فروند بالگرد هوانیروز به نیروهای دشمن در حوالی هویزه حمله و صدمات زیادی به آنها وارد کردند. همچنین دو فروند از بالگردهای نیروی دریایی، تعدادی از نیروهای لشکر ۹۲ را برای اشغال مواضع دشمن در منطقه هویزه به آن منطقه حمل و پیاده کردند.
** تکاوران دریایی در دفاع از دزفول
محل فرماندهی نیروی دریایی در هفتم مهر ۱۳۵۹، بهمنطقه یکم دریایی بندرعباس ابلاغ کرد تا یک گروهان تکاور دریایی و یک گروهان هوابرد را که بهعنوان نیروی واکنش سریع برای مقابله با تهدید جزایر سهگانه ایرانی در بندرعباس مستقر شدهاند، هرچه سریعتر با کلیه تجهیزات سبک و سنگین به فرودگاه بندرعباس اعزام کنند و آماده انتقال بهدزفول باشند. بهپایگاه دریایی بندر انزلی و پایگاه دریایی سیرجان نیز ابلاغ شد که هر یک از این پایگاهها نسبت به اعزام یک گروهان به استعداد ۲۰۰ نفر از تفنگداران دریایی با تجهیزات کامل برای رزم زمینی به دزفول اقدام کنند تا تحت امر تیپ ۲ لشکر ۹۲ زرهی اهواز قرار گیرند.
تکاوران دریایی و تجهیزات آنان در هشتم مهر ۱۳۵۹، توسط چند فروند هواپیمای
سی – ۱۳۰ از بندرعباس بهسوی دزفول پرواز کردند و پس از فرود هواپیماها در فرودگاه دزفول و تخلیه افراد و تجهیزات، بلافاصله عازم ساحل شرقی رود کرخه شدند.
نخستین مأموریت تکاوران دریایی عبارت بود از این که شبانه از پل نادری عبور کرده، ضرباتی به یکانهای دشمن در غرب رودخانه وارد کنند تا به این ترتیب، در حمله دشمن بهشرق رودخانه تأخیر پدید آید تا سایر نیروهای خودی بهمنطقه وارد شوند.
درگیری تکاوران دریایی با نیروهای دشمن موفقیتآمیز بود و موجب تأخیر در ادامه تهاجم آنان شد. تکاوران دریایی پس از اجرای مأموریت به موضع خود بازگشتند.
با توجه به این که نیروهای خودی و دشمن، روی پل اِشراف داشتند، دیگر امکان تردد از روی پل وجود نداشت. در نتیجه تکاوران دریایی با استفاده از تیوب و تختههای جعبههای مهمات که با طناب بهتیوبها بسته شده بود، یک «کلک» ساختند.
کلک را با طناب بلندی که به آن متصل بود، مهار کرده و در جنوب پل نادری- جایی که دید دشمن روی رودخانه محدود بود- توسط آن از رودخانه عبور میکردند. تکاوران دریایی بهطور مکرر به اجرای گشتهای اطلاعاتی شناسایی در منطقه تحت اشغال دشمن پرداختند و اطلاعات لازم را در خصوص محل تجمع، میزان تجهیزات و افراد آنان کسب میکردند تا حداکثر تلفات و خسارات از طریق آتش توپخانه و یا اجرای بمباران هوایی بهدشمن وارد شود.
با اجرای عملیات تأخیری و همچنین تلاشهای انجام شده تکاوران دریایی در مقابله با دشمن، زمان لازم برای انتقال نیروهای تازه نفس به منطقه فراهم شد و با اجرای تهاجم بهدشمن، نیروهای دشمن در غرب رودخانه کرخه بهعقب رانده شدند.
** پشتیبانی از جزیره آبادان در دوران محاصره
پس از عبور دشمن از رود کارون و پیشروی آنان بهسمت جنوب، جاده ماهشهر – آبادان در تاریخ ۲۳ مهر ۱۳۵۹، توسط نیروهای دشمن قطع شد و تنها راه باقی مانده زمینی برای پشتیبانی آبادان و خرمشهر نیز از میان رفت و مردم و نیروهای ایرانی در آن منطقه بهمحاصره دشمن درآمدند.
تنها راه ممکن برای پشتیبانی آن منطقه از طریق هوا و دریا بود. برابر اعلام کارشناسان نیروی هوایی ارتش جمهوری اسلامی ایران، امکان بارریزی هوایی توسط هواپیماهای سی– ۱۳۰ بهدلیل استقرار دشمن در اطراف منطقه وجود نداشت.
قرارگاه مقدم دریایی (نیروی رزمی ۴۲۱ ) بدون درنگ، دو فروند بالگرد سنگین نیروی دریایی را از نوع آر.اچ-۵۳ و دو فروند هواناو سنگین (بی.اچ-۷) را بهبندر امام اعزام کرد تا با هدایت منطقه سوم دریایی مستقر در بندر امام، به امر پشتیبانی منطقه در محاصره بپردازند.
بالگردها با پروازهای متعدد روزانه به آن منطقه که گاه به۱۰ سورتی پرواز در روز میرسید و هواناوها با انجام دو سفر از بندر امام بهقفاص (در جزیره آبادان) توانستند تعداد بسیاری نیرو بههمراه مقادیر زیادی سلاح و مهمات را به داخل جزیره آبادان حمل و در بازگشت نیز زنان، کودکان، افراد سالخورده و همچنین مجروحان و شهدا را از منطقه تخلیه کنند.
تلاش و ایثار رزمندگان دلیر هوا دریا موجب ناکام ماندن دشمن در تصرف آبادان شد که نمونه بارز آن عملیات کوی ذوالفقاری بود که با کمک نیروهای منتقل شده به داخل جزیره آبادان، تلاش دشمن برای ورود به این جزیره با شکست مواجه شد.
به موازات استحکام مواضع دفاعی نیروهای خودی در این منطقه، عملیات شناسایی توسط گروههای عملیات ویژه تکاوران دریایی در چند نوبت در جنوب محور آبادان – ماهشهر انجام و محل احداث جاده خاکی در جنوب این محور شناسایی شد. ناوهای نیروبر نیروی دریایی مأموریت یافتند در چند سفر دریایی، ماشینآلات سنگین راهسازی را از پایگاه دریایی که در چابهار در حال ساخت بود، به بندر امام منتقل کنند تا با استفاده از آنها یک جاده خاکی که بعدها «جاده وحدت» نام گرفت، برای کمکرسانی بهآبادان و خرمشهر احداث شود.
**حفاظت از کاروانها
نظر به این که بندر امام، بزرگترین و مجهزترین بندر واردات و صادرات کشور و جزیره خارک بزرگترین پایانه صادرات نفت کشور بود، دشمن بعثی از ابتدای جنگ تحمیلی تلاش میکرد تا از صادرات نفت و واردات نیازمندیهای کشور جلوگیری کنند.
بههمین جهت، با توجه به نزدیکی خورموسی (راه آبی ارتباط دهنده بنادر امام و ماهشهر به خلیج فارس) و جزیره خارک به عراق، کشتیهای عازم این مناطق در معرض حمله دشمن قرار داشتند.
دشمن سعی میکرد تا با وارد کردن صدمه و غرق تعدادی از کشتیهای تجاری و نفتکش عازم به این بنادر، دیگران را دچار ترس و واهمه کرده تا از عزیمت به این بنادر خودداری کند. در صورت موفقیت دشمن، کشورمان با مشکلات عدیدهای در جهت تأمین منابع مالی و کالاهای موردنیاز مواجه شد.
نیروی دریایی ارتش جمهوری اسلامی ایران از روزهای نخست، اقدام بهحفاظت از کشتیهای ورودی و خروجی بنادر امام و ماهشهر و همچنین کشتیهای نفتکش بهجزیره خارک میکرد تا امنیت این کشتیها تأمین شود. این عملیات، بر حسب مورد در روز یا شب انجام میشد و تا پایان جنگ ادامه داشت.
درواقع نیروی دریایی با بهکارگیری شیوههای مناسب از دستیابی دشمن بههدف شوم خود جلوگیری کرد.
با توجه بهدرگیریهای روی داده بین یکانهای نیروی دریایی با دشمن در دو ماه اول جنگ و موفقیت یکانهای خودی در انهدام و یا فراری دادن دشمن، لازم بود بهمنظور انهدام یکانهای نیروی دریایی دشمن و از میان بردن تهدید واحدهای سطحی، آنها را بهگونهای از پناهگاهشان بیرون آورده و به صحنه دریا کشاند. اجرای عملیات مروارید در روز هفتم آذر ۱۳۵۹، این مهم را برآورده کرد. در این عملیات، ۱۳ فروند انواع شناورهای نیروی دریایی دشمن (شامل پنج فروند ناوچه موشکانداز اوزا) منهدم شدند و دو فروند هم صدمه کلی دیدند. همچنین ۱۱ فروند از جنگندههای هوایی دشمن ساقط شدند.
تعداد ۱۹ نفر از کارکنان شناورهای مختلف دشمن که در این عملیات منهدم شده و در دریا سرگردان بودند، توسط بالگردهای نیروی دریایی از دریا نجات یافتند و بهعنوان اسرای جنگی به بوشهر منتقل شدند. در این عملیات بیش از ۵۰ درصد از توان دریایی عراق از میان رفت و ستون فقرات نیروی دریایی عراق در هم شکست.
از آن پس تا خاتمه دفاع مقدس، جنگ در دریا به جنگ واحدهای سطحی نیروی دریایی با واحدهای پروازی و موشکی دشمن تبدیل شد.
