گروه بین‌الملل دفاع‌پرس: با گذشت بیش از ۴۰ سال از حمله دانشجویان حامی انقلاب اسلامی به مقر سفارت آمریکا در تهران و گروگان گرفتن کارکنان آن، همچنان حوادث ۱۳ آبان ۱۳۵۸ بر روابط دو کشور رقیب سایه افکنده است.
در آن روز، کمتر از ۹ ماه پس از سرنگونی شاه مورد حمایت واشنگتن، دانشجویان به سفارت یورش بردند و از واشنگتن خواستند تا او را پس از بستری شدن در بیمارستانی در ایالات متحده به ایران بازگرداند. این بحران ۴۴۴ روز به طول انجامید تا اینکه با آزادی ۵۲ آمریکایی به پایان رسید، اما ایالات متحده روابط دیپلماتیک خود را با ایران در سال ۱۹۸۰ قطع کرد و تحریم تجاری بر این کشور اعمال کرد. روابط بین دو طرف از آن زمان تاکنون همچنان یخ زده است.
آن روز چه اتفاقی افتاد؟
در اواسط روز ۱۳ آبان ۱۳۵۸، بین ۳۰۰ تا ۴۰۰ دانشجو با بالا رفتن از دیوار‌های سفارت آمریکا در مرکز تهران، به مقر آن وارد شدند. آن‌هاخود را پیروان امام خمینی معرفی می‌کردند و خواستار استرداد محمدرضا پهلوی، شاهی شدند که ماه‌ها پیش سرنگون شده بود و در آمریکا تحت معالجه بود. به گفته شاهدان در آن زمان، دانشجویانی که "مسلح به باتوم" بودند "پس از سه ساعت مقاومت در مقابل تفنگداران دریایی که قبل از گروگانگیری، بمب‌های گاز اشک‌آور شلیک کردند" به سفارت یورش بردند. بیش از ۶۰ گروگان آمریکایی دستگیر شدند، دستبند و چشم‌بند به آن‌ها زده شد و برخی به سرعت آزاد شدند، در حالی که ۵۲ نفر با مصائب زیادی رو به رو شدند.
پس از هجوم، دانشجویان طناب‌هایی را جلوی سفارت آویزان کردند که بر روی آن بنری برای شاه نوشته شده بود و پرچم آمریکا در مقابل مشت‌های گره شده صد‌ها نفری که برای اعلام حمایت آمده بودند به آتش کشیده شد. تسخیرکنندگان سفارت در حالی که پلیس ایران و سپاه پاسداران در مقابل دیواری پوشیده از عبارات ضد آمریکایی مستقر شده بودند، شعار می‌دادند.
در حالی‌که فضای ایران در اثر تهاجم به سفارت مناسب به نظر می‌رسید، رهبران مذهبی شروع به حاشیه راندن مهدی بازرگان، نخست وزیر میانه‌رو کردند که می‌توانست با ایالات متحده مذاکره کند. مرم ایران در حمایت از اشغال سفارت تظاهرات کردند و شعار «مرگ بر آمریکا» سر دادند.
در ۱۵ آبان، بازرگان استعفا داد. ایران از فروش نفت به ایالات متحده خودداری کرد و ایالات متحده در واکنش به این اقدام، فروش کالا‌های مصرفی را ممنوع کرد و پول ایران را که در بانک‌هایش سپرده شده بود مسدود کرد.
در ۷ آوریل ۱۹۸۰، دولت جیمی کارتر، رئیس جمهور وقت آمریکا، روابط دیپلماتیک خود را با ایران قطع کرد و تحریم‌های تجاری را بر این کشور اعمال کرد. این اقدام چند روز قبل از پایان عملیات نجات فوق‌محرمانه ارتش آمریکا موسوم به «عملیات پنجه عقاب» در ۲۵ همان ماه صورت گرفت. بنا به گفته مقامات آمریکایی این عملیات در یک نقطه تجمع و سوخت‌گیری در بیابان در حدود ۴۰۰ کیلومتری جنوب شرقی تهران با شکست پایان یافت. طوفان ناگهانی شن باعث سقوط یک بالگرد و هواپیمای باری c۱۳۰ شد و در نتیجه هشت نفر کشته شدند.
سپس گروگان‌های آمریکایی به چند شهر از جمله شهر مقدس قم منتقل شدند. در ۲۷ ژوئیه شاه در قاهره درگذشت. دانشجویان اصرار داشتند که گروگان‌ها را تا زمانی که دارایی شخصی او به ایران بازگردانده نشود، آزاد نخواهند کرد.
امام خمینی در شهریور ۱۳۵۹ چهار شرط برای آزادی گروگان‌ها تعیین کرد؛ بازگرداندن ثروت شاه، آزادی سرمایه‌های مسدود شده ایران در آمریکا، لغو مطالبات آمریکا برای غرامت و توقف مداخله این کشور در امور داخلی ایران. در ۱۹ ژانویه ۱۹۸۱، توافقی بین واشنگتن و تهران با میانجیگری الجزایر برای آزادی گروگان‌ها حاصل شد. در واقع، آن‌ها روز بعد، مصادف با تحلیف رونالد ریگان به عنوان رئیس جمهور ایالات متحده آزاد شدند. سفارت آمریکا در نهایت به موزه‌ای تبدیل شد که مقامات جدید ایران آن را برای افشای «جنایات» آمریکا علیه ایران می‌مناسب می‌دانستند.
نقاشی‌های دیواری جدید
در چهلمین سالگرد آن حادثه مهم در تاریخ روابط واشنگتن و تهران و همچنین در مسیر روابط دیپلماتیک در جامعه بین‌المللی، ایرانیان امسال را با رونمایی از نقاشی‌های جدید بر روی دیوار‌های سفارت سابق جشن گرفتند. به گزارش خبرگزاری فارس حدود یک ماه پس از پاک کردن آثار هنری ضد آمریکایی که تقریبا از بین رفته بودند، دیوار‌های سفارت رنگ شدند تا جایی برای طرح‌ها و نقاشی‌های جدید باز شود.
صابر شیخ رضایی، خوشنویس مسئول این پروژه، گفت که «نقش‌های (دیوارنگاره‌های قبلی) کهنه شده و دیگر جایی در ادبیات تجسمی ندارند.» وی افزود که «نقاشی‌های جدید حداقل تا ۱۰ یا ۱۵ سال آینده» رهگذران را مورد خطاب قرار می‌دهد» و خاطرنشان کرد که «این طرح‌ها توصیف مناسب‌تری از روابط ایران و آمریکا در چهل سال گذشته در مقایسه با طرح‌های قدیمی ارائه می‌کند.»
نقاشی‌های دیواری قدیمی که با تعداد زیادی عکس مطبوعاتی نقش بسته بودند، در شهریور ماه پاک شدند تا بر روی دیوار بیرونی عبارتی که مقامات جمهوری اسلامی تازه‌تاسیس در سال ۱۹۷۹ آن را «لانه جاسوسی» نامیدند، نقش‌بست.
سردار سرلشکر حسین سلامی، فرمانده سپاه پاسداران، نقاشی‌های دیواری جدیدی را که توسط دانش‌آموزان بسیجی، نیروی شبه نظامی شامل داوطلبان اسلامگرا نقاشی شده است، ارائه کرد.
دیوارنگاران از طریق آثار خود «استکبار» واشنگتن را محکوم می‌کنند و کشوری را که تشنه جنگ بوده و قصد تسلط بر جهان را دارد تمسخر می‌کنند، اما در عین حال با وجود زرادخانه نظامی آن کشور را ضعیف و یا در آستانه فروپاشی می‌دانند. نقاشان از رنگ‌های آبی، سفید و قرمز استفاده کردند که نماد پرچم ایالات متحده آمریکا است.
یکی از این ۱۶ اثر، از جمله ۱۴ نقاشی دیواری، خفاش‌هایی را در اطراف یک پهپاد آمریکایی گلوبال هاوک که ایران در ژوئن گذشته سرنگون کرد را نشان می‌دهد. ایران گفته است که این پهباد در حال جاسوسی بر فراز قلمرو این کشور بوده است. نقاشی دیواری دیگری شخصیتی شبیه به میکی ماوس را نشان می‌دهد که تفنگی در دست دارد.
دیگری مهر اصلاح شده ریاست جمهوری ایالات متحده را به تصویر می‌کشد که ظاهراً با اشاره به روابط نزدیک واشنگتن با اسرائیل، ستاره داوود به آن اضافه شده است و عقابی را نشان می‌دهد که سرنگ‌های مواد مخدر و بمب‌ها را در دست گرفته است. نقاشی دیواری دیگری اسلحه کمری را نشان می‌دهد.
یکی از نقاشی‌های دیواری "مثلث چشم جهان بین" را نشان می‌دهد که غرق در دریای خون روی اسکناس دلار چاپ شده است، دیگری مجسمه آزادی را نشان می‌دهد که از هم جدا شده و از پایه‌اش روی زمین افتاده است.
خصومت مزمن و تضاد پایدار
در حالی‌که آیت‌الله خامنه‌ای، رهبر جمهوری اسلامی ایران در سخنرانی خود به مناسبت چهلمین سالگرد عملیات گروگانگیری بار دیگر مخالفت خود را با هرگونه گفتگو با واشنگتن اعلام کرد، اما تحلیلگران و ناظران بر این باورند که این حادثه زمینه‌ساز وخامت روابط بین دو کشور بوده است.
به گفته گری سیک، مقام آمریکایی که در آن زمان با بحران گروگانگیری ارتباط داشت، گروگانگیری «احتمالاً بهترین توضیح برای علت بحران (در روابط) است که امروز در حال تجربه آن هستیم». او در واشنگتن به خبرگزاری فرانسه گفت: «اگر به هر کاری که ایران انجام داده یا ما در این مدت انجام داده‌ایم نگاه کنید، نوع مجازاتی که ایران در معرض آن قرار می‌گیرد کاملاً نامتناسب است و چهار دهه پس از هجوم به سفارت، تنش به اوج خود بازگشته است.»
دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور سابق آمریکا اعلام کرد که کشورش به‌طور یکجانبه از توافق هسته‌ای سال ۲۰۱۵ با ایران خارج شده و تحریم‌ها را مجدداً علیه جمهوری اسلامی به عنوان بخشی از کارزار اعمال «فشار حداکثری» بر ایران اعمال کرده است.
توافق سال ۲۰۱۵ که به برجام معروف شده اقتصاد ایران را پس از سال‌ها انزوا و در ازای محدودیت‌هایی برای برنامه هسته‌ای آن، به روی جهان باز می‌کرد. برخی در تهران با سوء‌ظن به واشنگتن به عنوان طرفی برای مذاکره نگاه می‌کنند. اما بسیاری از ایرانیان هنوز گفتگو را تنها راه پیش رو می‌دانند.
خدیجه، دانشجوی ۱۹ ساله تهرانی می‌گوید: «من مانند دیگر اعضای نسل خود فکر می‌کنم که هرگز با مردم آمریکا مشکلی نداشته‌ایم.»
این دانشجو که در میان زنان محافظه‌کار ایرانی چادر سنتی بر سر داشت، می‌گوید: «ما همه چیز را امتحان کرده‌ایم، چه جنگ باشد و چه صلح، اما (ایالات متحده) چیزی را قبول نمی‌کند.»
افرادی که در آن زمان دانشجو بودند در هجوم به سفارت شرکت کردند، احساسات مشابهی داشتند. از جمله معصومه ابتکار، معاون سابق رئیس جمهور در امور زنان و خانواده که در دوران گروگانگیری دانشجوی پزشکی ۲۰ ساله بود. در آن زمان، به لطف تسلطش به زبان انگلیسی، سخنگوی دانشجویی شد.
ابتکار علی رغم گذشته‌اش، از تلاش‌های دولتش برای بازسازی روابط با غرب از طریق توافق هسته‌ای ۲۰۱۵ حمایت می‌کند. ابتکار سال گذشته به خبرآنلاین گفت: «این اتفاق هزینه داشته، ولی فوایدش خیلی بیشتر بوده است.»
در سال ۲۰۱۴، یکی دیگر از دانشجویان آن زمان، ابراهیم اصغرزاده، که بعداً یک سیاستمدار اصلاح‌طلب شد، به دلیل گروگانگیری عذرخواهی کرد. وی گفت: «ما فقط می‌خواستیم ۴۸ ساعت سفارت را اشغال کنیم و من با احترام به این حرکت و اعتقاد به اینکه باید برای همیشه شعار مرگ بر آمریکا سر دهیم، موافق نیستم.» به گزارش آسوشیتدپرس، وی با ابراز تأسف از بحران گروگانگیری اذعان کرد که پیامد‌های این بحران همچنان بر روابط پرتنش بین ایالات متحده و ایران حاکم است.
برای دهه‌ها، برخی از سیاستمداران هر دو طرف، به ویژه محمد خاتمی، رئیس‌جمهور اصلاح‌طلب سابق ایران و باراک اوباما، تلاش کرده‌اند ورق را برگردانند. اما این بحران تاثیر خود را بر ذهنیت آمریکایی گذاشته است. به گفته سیک، که استاد دانشگاه کلمبیا شد، این اقدام بر اصرار واشنگتن بر رویکرد تندروی این کشور منجر شده.
دو کشور تقریباً در ژوئن گذشته وارد یک رویارویی نظامی شدند، زمانی که ایران یک پهپاد آمریکایی را سرنگون کرد و ترامپ دستور حملات تلافی جویانه را صادر کرد که او در آخرین لحظه آن را پس گرفت.
این بحران با هدف قرار دادن تانکر‌های نفتی در آب‌های خلیج فارس و تأسیسات نفتی عربستان در حملاتی که واشنگتن تهران را متهم کرد، عمیق‌تر شد.
ایران دست داشتن در این حملات را رد کرده است. رهبر ایران از انجام هرگونه مذاکره بیشتر با ایالات متحده «در هر سطحی» جلوگیری کرد. اما بسیاری از جوانان در ایران می‌گویند زمان تنش‌زدایی و مذاکره فرا رسیده است.
سابقه حمله به ماموریت‌های دیپلماتیک
در تاریخ معاصر ایران، گروگانگیری آمریکایی‌ها تنها حمله به نمایندگی‌های دیپلماتیک معتبر در تهران نبود. در ژانویه ۲۰۱۶، پس از اعلام ریاض مبنی بر اعدام نمر باقر النمر (یک شیعه)، در میان ۴۷ نفر دیگر، تظاهرکنندگان سفارت عربستان در تهران و کنسولگری آن در مشهد را به آتش کشیدند.
در سال ۲۰۱۱، در بیست و نهم نوامبر، گروهی از تظاهرکنندگان ایرانی به سفارت بریتانیا در تهران یورش بردند و شیشه‌های آن را شکستند و وسایل و تجهیزات آن را خراب کردند و در پی آن که لندن به‌طور یکجانبه تحریم‌هایی را علیه ایران به خاطر برنامه هسته‌ای‌اش اعلام کرد.
پس از این حادثه، دولت انگلیس از تعلیق روابط خود با ایران خبر داد و دو کشور سفارتخانه‌های خود را بستند. پس از امضای توافق هسته‌ای با ایران در ۱۴ ژوئیه، دو کشور سفارت‌های خود را در ۲۳ آگوست ۲۰۱۵ بازگشایی کردند.
در سال ۱۹۸۷ نیز، تظاهرکنندگان ایرانی پس از اعمال خشونت به سفارت عربستان سعودی در تهران یورش بردند و ساختمان سفارت را اشغال کردند که باعث شد مقامات سعودی قطع روابط دیپلماتیک با ایران را اعلام کنند.
نویسنده: احمد عبدالحکیم
مترجم: آذر طالش‌لار
منبع: ایندیپندنت
انتهای پیام/ ۱۳۴
