مسیری که «جهاد سازندگی» برای محرومیت‌زدایی کشور پیمود

به گزارش خبرنگار حماسه و جهاد دفاع‌پرس، پس از پیروزی انقلاب اسلامی ایران در سال ۱۳۵۷ و حتی در سال‌های نزدیک به پیروزی انقلاب اسلامی ایران، انجام اقدامات وسیع و سریع در راستای محرومیت‌زدایی، افزایش تولیدات کشاورزی، توسعه، عمران و آبادانی روستا‌ها و کمک به محرومان و مستضعفان یکی از اهداف انقلاب اسلامی بود.

برای رسیدن به این هدف بزرگ، اولین بار گروه‌های ۱۰ نفره دانشجویی از دانشگاه‌های به نام و سرشناس کشور مانند دانشگاه تهران، پلی تکنیک، صنعتی اصفهان و... با توجه به وجود محرومیت در مناطق مختلف کشور و عدم برخوداری از حداقل امکانات، بیشتر در فصول تعطیلی دانشگاه‌ها به مناطق محروم کشور روانه شدند و به کمک روستائیان و محرومان شتافتند.

در ابتدا کار‌هایی از قبیل کمک در جمع‌آوری محصولات کشاورزی و باغی از قبیل درو کردن گندم، شخم زدن زمین و... به مرور سایر مشکلات روستائیان مانند تأمین آب آشامیدنی سالم، احداث حمام و مسجد و مدرسه، راه مناسب و... در دستور کار این گروه‌های خودجوش جهادی قرار گرفت.

در ادامه و با توجه به اقدامات مؤثر این گروه‌های دانشجویی و جلب رضایت روستائیان برای سر و سامان دادن به این کار‌ها و پوشش جامع و کامل تمامی نقاط محروم کشور و ادامه‌دار بودن انجام این قبیل کار‌های جهادی، منجر به اندیشه در  تأسیس یک مجموعه و نهادی به نام «جهاد سازندگی» شد. مرحوم بهشتی یکی از مدافعان و حامیان نخست طرح تشکیل جهاد سازندگی بود.

در سال ۱۳۵۸ نهاد‌های انقلابی زیادی از قبیل سپاه پاسداران، کمیته انقلاب اسلامی، کمیته امداد امام، بنیاد مستضعفان و... در کشور به فرمان امام خمینی (ره) تأسیس شدند. یکی از این نهاد‌های مهم، «جهاد سازندگی» بود که بنیانگذار جمهوری اسلامی ایران، امام راحل (ره) روز ۲۷ خرداد ۱۳۵۸ فرمان تشکیل آن را صادر فرمودند.

این نهاد انقلابی با شعار فراهم آوردن نهضتی همه‌ جانبه برای مبارزه با فقر و محرومیت بر جای مانده از رژیم گذشته و توسعه و عمران و آبادانی روستایی، بوجود آمد. جهاد سازندگی خدمات بسیار ارزشمندی را به محرومان و روستائیان انجام داد که متاسفانه مسئولین و قوای مقننه و مجریه نهاد جهاد سازندگی را در روز ۷ آذر ۱۳۶۲ طی طرحی با تأیید مجلس شورای اسلامی، به وزارتخانه جهاد سازندگی تبدیل کردند و این نهادی که با کار جهادی و خالصانه، خدمات بی‌منت و خوبی را از اول انقلاب و در دفاع مقدس انجام می‌داد را درگیر کار‌های بروکراسی و اداری کردند و در نهایت با کمال تأسف تنها وزارتخانه جهادی کشور که تمام طرح‌ها و پروژه‌های عمرانی خود را در کمترین زمان و در پایان هر سال و در هر دوره دولت با کار و مدیریت جهادی و دلی به اتمام می‌رساند و به دولت‌های بعدی منتقل نمی‌کرد؛ طی طرحی با وزارت کشاورزی ادغام و وزارت جهاد کشاورزی در تاریخ ۲۶ مرداد ۱۳۷۹ تشکیل و با این کار کلا تیشه به ریشه جهاد سازندگی زده شد. این نهاد بسیار ارزشمند، مفید و مؤثر که در حال حاضر کمبود اینچنین نهادی جهادی در کشور بسیار و بسیار احساس می‌شود.

با شروع جنگ تحمیلی نیرو‌های مردمی و خودجوش جهاد سازندگی وارد عرصه خدمت در پشتیبانی از جنگ شدند و نقش پررنگی را ایفا کردند. جهاد سازندگی در دفاع مقدس حضور فنی و مهندسی داشت و با ساخت پل، سنگر، خاکریز و جاده در مناطق مختلف، تعمیر ادوات و ماشین الات باعث پیش‌روی و موفقیت نیرو‌های مسلح ایران در جنگ می‌شد. در این مجالی اشاره‌ای به برخی اقدامات جهاد سازندگی در دوران دفاع مقدس می‌کنیم.

احداث جاده وحدت

در دوره محاصره آبادان مهم‌ترین ضعف جبهه خودی قطع همه‌ی راه‌های زمینی به جزیره آبادان بود. پس از چندی با تلاش گردان مهندسی لشکر ۷۷ خراسان و جهاد سازندگی آبادان، فارس، آذربایجان، اصفهان و تهران به سرپرستی سید محمد شهشهانی و با بهره‌گیری از امکانات موجود در جزیره آبادان، جاده‌ای شنی به طول ۱۸ کیلومتر به نام جاده وحدت (که بعد‌ها با شهادت ایشان به جاده شهید شهشهانی معروف شد) احداث شد تا امکان تردد زمینی به آبادان میسر شود.

با احداث این جاده رزمندگان توانستند ضمن تردد به منطقه ماهشهر و اهواز، نیاز‌های عملیاتی خود را فراهم کنند؛ کاری که قبل از آن با مشکلات بسیار از بندر ماهشهر و از راه خور موسی و بهمن‌شیر تا اسکله چوئبده انجام می‌گرفت. این جاده از کیلومتر ۱۶ جاده آبادان ـ ماهشهر و از میان مرداب‌ها و باتلاق‌های شرق بهمن‌شیر آغاز و با عبور از مقابل آخرین نقطه اشغالی و به فاصله چند کیلومتری از آن، در محل روستای ابوشانک به جزیره آبادان می‌رسید.

احداث این جاده سبب شد تا طراحان نظامی عملیات ثامن‌الائمه (ع) که در تاریخ ۵-۷-۱۳۶۰ اجرا شد، بتوانند قدرت جابه‌جایی نیرو‌ها را از شمال به جنوب افزایش دهند و در نتیجه احداث این جاده نقش مهمی در شکست حصر آبادان ایفا کرد.

نقش آفرینی جهاد سازندگی در عملیات طریق‌القدس

عملیاتی کربلای یک که با نام طریق‌القدس به صورت مشترک توسط ارتش و سپاه در هشتم آذر ۱۳۶۰ با رمز «یا حسین (ع)» آغاز و بعد از هشت روز نبرد طولانی و سخت با پیروزی کامل پایان یافت، بخش بزرگی از این پیروزی و موفقیت عملیات طریق القدس مدیون رشادت و دلاوری جهاد گران جهاد سازندگی که از سمنان اعزام شده بودند می‌باشد. با توجه به اینکه منطقه عملیات طریق‌القدس که در غرب سوسنگرد و بستان بود و دارای زمین‌های رملی (شن‌های روان) که تحرک و حرکت یگان‌های زرهی و پیاده را تقریبا غیر ممکن می‌کرد، جهادگران جهاد سازندگی سمنان با احداث جاده روی زمین‌های رملی منطقه، نقش مهم و مؤثری در پیروزی و موفقیت عملیات داشتند.

نفوذ از مناطق رملی برای نیرو‌های پیاده با تحمل دشواری‌های فراوان میسر بود، ولی برای یگان‌های زرهی و مکانیزه غیر قابل عبور بود. ضمن اینکه یگان‌های پیاده برای وصول به عقبه دشمن می‌بایستی مسافتی در حدود ۲۰ کیلومتر را طی کنند در حالیکه طی این مسافت طولانی در زمین‌های نامناسب و در تاریکی شب مشکلاتی فرا‌هم می‌کرد که نیرو‌ها با وصول به هدف به سبب خستگی، توان نبرد نزدیک با دشمن را از دست می‌دادند.

ابتدا فکر استفاده از صفحه‌های فلزی و قابل اتصال به یکدیگر که برای ساختن فرودگاه موقت در زمین‌های سست و باتلاقی برای فرود بالگرد‌ها به کار می‌رود مورد توجه قرار گرفت و این مسئله در مناطق رملی عقب مورد آزمایش قرار گرفت، ولی به سبب وزن بالای تانک‌ها، از هم گسیخته شدند و غیرقابل استفاده شدند و ضمن اینکه در صورت قابل بهر‌ه‌برداری بودن حداقل ۱۸ هزار عدد از این صفحه‌ها مورد نیاز بود که تهیه آن در داخل و خرید آن از خارج کشور مستلزم زمان زیادی بود؛ لذا تنها راه باقیمانده احداث جاده‌ای از مناطق رملی بود تا مشکلات حل شود و جهادسازندگی سمنان (مهندس حسن‌بیگی) مسئولیت احداث جاده را تقبل کرد. بین تپه سبز تا بستان در بین تپه‌های رملی مسیری مناسب جهت جاده‌سازی که مشرف بر مواضع دشمن بود شناسایی گرددید که از این مسیر نیرو‌های خودی به عقبه دشمن دست می‌یافتند.

ستاد پشتیبانی جنگ و جهادگران جهادسازندگی سمنان کار ساختن یک جاده تاکتیکی را در شرایط بسیار سخت شروع و ظرف مدت دو هفته جاده‌ای به ارتفاع نیم متر از رمل‌ها و به طول هفت کیلومتر آماده کردند تا نیرو‌های زرهی و پیاده بتوانند به راحتی عملیات دور زدن و حمله از عقبه دشمن را بگونه‌ای انجام دهند که دشمن را غافلگیر کنند. این کاری بس عظیم، خطرناک و پرتلاش بود که بعنوان یک اقدام برجسته مهندسی و تاکتیکی ناشی از اراده آهنین رزمندگان اسلام در تاریخ نظامی میهن اسلامی ما ثبت شده است.

این مسیر که در طول هشت سال دفاع مقدس و بعد از آن متروکه شده بود، به همت شهید سپهبد علی صیاد شیرازی توسط لشکر ۹۲ زرهی خوزستان آماده شده و به عنوان یکی از آثار ارزشمند دوران دفاع مقدس حفظ می‌شود و بعد‌ها شهید صیاد نام جاده «پیروزی» را بر آن نهاد.

احداث پل خیبر

عملیات خیبر اولین عملیات آبی - خاکی انجام شده در جریان جنگ تحمیلی است که در سوم اسفند ۱۳۶۲ در مناطق «هورالهویزه» و «زید» واقع در منطقه‌ی مرزی استان خوزستان به مرحله‌ی اجرا درآمد. هدف مهم و اصلی این عملیات، استقرار قوای ایران در ساحل شرقی دجله و قطع راه بصره به بغداد بود.

در اواخر تابستان سال ۱۳۶۲ تعدادی از برادران مهندسی جنگ جهاد سازندگی به منطقه عملیاتی جنوب اعزام شدند و از آن‌ها خواسته شد که طرح خود را برای احداث پل برای عبور تجهیزات زرهی سنگین از رودخانه اروند رود ارائه کنند.

جهادگران جهاد سازندگی استان خراسان با همکاری و مدیریت مرحوم مهندس «حاج بهروز شریفی‌پور» مسئولیت ساخت این پل را برعهده گرفتند و پس از تحقیقات لازم و تهیه مواد و قطعات مورد نیاز پل‌های نمونه ساخته شد. این در حالی انجام شد که هنوز بسیاری از مسئولان با بی‌اعتمادی و نگرانی به اجرای کار می‌نگریستند. قطعات ساخته شده برای گذراندن مرحله آزمایشی خود، به دریاچه آزادی واقع در مجموعه ورزشی آزادی تهران انتقال داده شد. برای نصب این قطعات در دریاچه آزادی، فرماندهان و مسئولان نظامی ارتش و سپاه با حضور در مجموعه آزادی، از نزدیک با نحوه طراحی، ساخت و کارایی پل آشنا شدند.

پل خیبر طولانی‌ترین پل شناور نظامی جهان با مواد جدید و پایدار در مقابل بمباران بود. خبرگزاری فرانسه در سوم فروردین ۱۳۶۳ نوشت: «نیرو‌های ایرانی پلی ۱۳ کیلومتری مثل قایق شناور ساخته‌اند که جزیره شمالی را به مرز ایران وصل می‌کند. این در تاریخ نظامی‌مدرن بی‌سابقه است.»

احداث جاده سیدالشهداء (ع)

این جاده به مدت بسیار کمی از شروع عملیات خیبر با کار شبانه‌روزی جهاد سازندگی و زیر شدیدترین آتش توپخانه و هواپیما‌های دشمن صورت گرفت. جاده سیدالشهداء (ع) در واقع پل پیروزی عملیات خیبر و جزایر مجنون بود که اگر این جاده احداث نمی‌شد حفظ جزایر امکان‌پذیر نبود، این جاده به عنوان جاده اصلی و مواصلاتی منطقه چزابه و عملیات بدر محسوب می‌شد. جاده‌ای که نیرو‌های مسلح ایرانی با بهره‌برداری از آن، توانستند با انتقال نیرو و تجهیزات بخشی از هورالعظیم را پر کنند و با اطمینان خاطر بیشتری جزایر مجنون را در اختیار داشته باشند.

احداث پل‌های خضر

بعد از عملیات والفجر ۸ و در زمانی که هنوز «پل بعثت» احداث نشده بود، نیرو‌های مستقر در منطقه «فاو» نیازمند پشتیبانی و تدارکات بودند. غذا، سوخت و مهمات برای آن‌ها حیاتی بود. در اثر بمباران‌های مکرر شیمیایی، آب سالم در فاو پیدا نمی‌شد و جبهه فاو به جبهه سختی تبدیل شده بود. پشت رزمندگان خط مقدم، رودخانه خروشان اروندرود با عرض حدود ۹۰۰ متر بود.

انجام تدارکات سنگین با قایق، بسیار سخت و کند بود. مهندسین پشتیبانی و مهندسی جنگ جهادچند پل روی اروند پیش بینی و نصب کردند ولی هواپیما‌های عراقی و بعضاً سرعت حرکت آب، آن پل‌های به زحمت نصب شده را از بین برد، نیاز به تدارکات سنگین، به شدت به فرماندهان جنگ فشار می‌آورد ولی راهی برای برقراری ارتباط نمانده بود. شرایط نیرو‌هایی که در فاو مستقر بودند روز به روز سخت‌تر می‌شد. مهندسین جوان جهاد؛ در نهایت برای حل مشکل بزرگ عبور از اروند، «پل خضر» را طراحی و اجرا کردند.

این پل از یک صفحه بزرگ شناور که «دوبه» نام داشت تشکیل می‌شد. در دو طرف پل؛ دو سیم بکسل قوی به موازات هم در امتداد عرض رودخانه کشیده می‌شد و در ساحل به شمع‌های از قبل نصب شده محکم شده بود. سیم بکسل سومی هم که به دور چرخ یک تراکتور پیچیده شده بود (در واقع نیروی جلوبرنده خضر، یک دستگاه تراکتور بود که روی نقطه خاصی از دوبه جاسازی شده بود). پل خضر توانست ماشین آلات و تدارکات سنگین را به رزمندگانی که در فاو بودند برساند. بعد‌ها برای راحت‌تر شدن رفت و آمد به فاو، مهندسین پشتیبانی و مهندسی جنگ جهاد، پل عظیم «بعثت» را بر روی اروند رود احداث کردند ولی نقش پل خضر در تثبیت نیرو‌ها در فاو، بسیار تعیین کننده بود.

احداث پل بعثت در عملیات والفجر ۸

پس از فتح فاو در عملیات والفجر ۸ در ۲۰-۱۱-۱۳۶۴ و به‌ منظور بهبود تردد و افزایش توان انتقال نیرو و تجهیزات و پشتیبان مطمئن از منطقه فاو، احداث پل ثابتی روی اروند رود طراحی شد و با تلاش نیرو‌های متخصص و متعهد جنگ، به خصوص مهندسان جهاد سازندگی خراسان، به اجرا درآمد. این پل را در محلی از اروند که رودخانه ۹۰۰ متر عرض و حدود ۱۴ متر عمق و با استفاده از پنج هزار لوله‌ها فولادی با طول ۱۲ متر و قطر ۱۴۲ سانتی‌متر ساخته شد.

در ساخت این پل ۸۰ درصد از نیرو‌ها که بیشترشان دانشجو بودند در اردو‌های ۲۲ روزه یا ۴۵ روزه با در قالب گرو‌های جهادی با بچه‌های جهادسازندگی خراسان همکاری کردند که از جمله آن‌ها می‌توان به دانشجویان دانشگاه شریف اشاره کرد. بهره‌برداری از پل بعثت در ۲۲ مهر سال ۶۵ آغاز شد. احداث پل بعثت به عنوان شاهکار مهندسی روی رودخانه اروندرود در مدت شش ماه در منطقه باتلاقی و عمق ۱۴ تا ۱۸ متر در عملیات والفجر ۸ بود؛ و به عنوان یک کار بزرگ و مهندسی در آن شرایط سخت و مشکلات و بمباران‌های دشمن به شمار می‌رفت.

این‌ها تنها گوشه کوچکی از اقدامات جهاد سازندگی در دوران دفاع مقدس بود که به آن اشاره کردیم. مجموع این کار‌ها باعث شد پیروزی‌های بی‌بدیل و افتخارات بزرگی در دوران دفاع مقدس رقم بخورد. جهاد سازندگی در دوران دفاع مقدس قبل از هر عملیات باید منطقه را برای حضور و آمادگی نیرو‌ها آماده می‌کرد. ساخت سنگر‌های فردی و اجتماعی، احداث جاده‌های ارتباطی، احداث سنگر‌های فرماندهی، احداث سنگر‌های اجتماعی، ساخت سدها، اورژانس‌ها، بیمارستان‌های صحرایی، اسکله‌ها، حفر کانال و مهم‌تر از همه احداث خاکریز که جان‌پناه رزمندگان بود از مهم‌ترین کار‌ها و اقدامات این جهاد گران پر تلاش بود. لازم به توضیح است که در اکثر اقدامات جهادسازندگی در دوران دفاع مقدس، یگان‌های مهندسی ارتش و سپاه یار و مددکار جهادگران بوده‌اند.

در زمان شروع عملیات، نیرو‌های مهندسی باید خود را به مناطق آزاد شده می‌رساندند و خاکریز‌ها و جاده‌ها را احداث می‌کردند. زمان برایشان مفهومی نداشت خواه روز بود خواه نیمه‌های شب. جهاد سازندگی پا به‌ پای نیرو‌های نظامی حضور داشت و توپخانه‌ها را به جلو حرکت می‌داد که آتش مؤثرتری روی دشمن بریزند. تمام این جابه‌جایی‌ها با جهاد بود.

حضور جهاد سازندگی امکان اجرای نبرد و ادامه آن را برای نیرو‌ها فراهم می‌کرد. گاهی هم جلوتر از همه و مقابل تیر مستقیم و آتش سنگین دشمن، با ساخت دیواری دفاعی به ارتفاع سه متر، امنیت روانی و جانی رزمندگان را برقرار می‌کردند. بعد از عملیات برای اینکه با تعداد کمی پدافند و نیرو‌ها را برای عملیات بعد آزاد باشند، باید کار مهندسی انجام می‌شد.

جهاد سازندگی قبل از عملیات، حین عملیات و بعد از عملیات در جبهه حضور داشت. بسیار زیبا، ارزنده و سنجیده بود که لقب «سنگرسازان بی‌سنگر» به جهادگران جهادسازندگی در دوران دفاع مقدس داده شد. جهادسازندگی در این راه جهادی، هزار و ۱۰۰ نفر شهید و ۲۲ هزار نفر زخمی و بیش از ۸۰۰ نفر اسیر تقدیم حفظ و پایداری نظام جمهوری اسلامی کرد.

متأسفانه در حال حاضر کمتر به مجاهدت‌های جهادگران جهادسازندگی پرداخته می‌شود و باید خدمات ارزشمند جهادی این سنگرسازان بی‌سنگر در تاریخ ثبت و ضبط و برای نسل‌های فعلی و آینده تبیین و تشریح شود. طبق بیانات فرماندهی معظم کل قوا (مد ظله‌العالی) که طی چند سال اخیر تاکید فراوان دارند «کار جهادی و حرکت جهادی و روحیه جهادی عامل پیروزی و بسامان رسیدن کشور است.»

در شرایط فعلی کشور و با توجه به تحریم‌های دشمنان و نیاز بسیار شدیدی به فکر و روحیه جهادی، کار جهادی و مدیریت جهادی است و بر همه مسئولین و مردم لازم است از کار‌های جهادی و دلی، جهادگران جهادسازندگی الگو و سرمشق گرفته و با همه ظرفیت‌های کشور و طبق شعاری که بر آرم و نشان جهادسازندگی نقش بسته بود «همه با هم جهاد سازندگی» جهاد سازندگی دوباره‌ای همانند دوران دفاع مقدس در تمامی امورات کشور برای عبور از پیچ و گردنه تاریخی را آغاز کنیم. ان‌شاءالله

تهیه و تنظیم: پژوهشگر دفاع مقدس سرهنگ ستاد «قاسم اکبری مقدم»

انتهای پیام/ 118