هسته‌ای شدن ایران، تهران را به هژمون منطقه بدل خواهد کرد

گفتوگوهای هستهای با ایران جان تازهای گرفته است، اما سانتریفیوژهای این کشور هنوز در حال غنیسازی اورانیوم بوده، و تأسیسات اراک نیز ممکن است به زودی توانایی تولید پلوتونیوم را به دست آورد. گفتوگوهای ۲ روزه وین با حضور کارشناسانی از گروه 1+5 (آمریکا، روسیه، چین، انگلیس، فرانسه، و آلمان) و همتایان ایرانی آنان بر سر مسائل فنی مرتبط با برنامه هستهای تهران و تحریمهای بینالمللی آغاز شده است. این نشستها میتواند به شکل دادن به چارچوبی برای دور بعدی مذاکرات دیپلماتیک که قرار است در 7 و 8 نوامبر در ژنو برگزار شود، کمک کند.

 

محتوای کلی مذاکرات، محدودیت فعالیتهای خاص هستهای ایران در برابر لغو تحریمها است

 

توضیحات و اظهار نظراتی که اوایل این هفته، پس از گفتوگوهای میان ایران و آژانس بینالمللی انرژی اتمی منتشر شد، منجر به قوت گرفتن امیدها و انتظاراتی شده است که در خصوص پیشرفت مذاکرات هستهای ایران وجود داشت. دو طرف در یک بیانیه مشترک بیسابقه، این گفتوگوها را «بسیار سازنده» اعلام کردند -ابراز نظر بسیار متفاوتی نسبت به یازده دور پیشین نشستهایی که در سالهای اخیر برگزار شده، و نتوانسته بودند در رفع نگرانیها در خصوص آنچه آژانس اتمی، «ابعاد نظامی احتمالی» برنامه هستهای ایران میخواند، پیشرفتی ایجاد کنند. به علاوه از این بیانیه میتوان دریافت که سندی که در نشستهای پیشین مورد بحث قرار گرفته بود، کنار گذاشته شده و رویکرد جدیدی برای پیشبرد مذاکرات هستهای اتخاذ شده است.

 

با وجود اینکه گروه 1+5 و تهران موافقت کردهاند که محتوای مذاکرات خود را محرمانه نگاه دارند، اما هدف اصلی از این گفتوگوها کاهش ظرفیت غنیسازی اورانیوم و محدودیت برخی از فعالیتهای خاص هستهای ایران در برابر لغو تحریمهایی است که در حال تحلیل بردن اقتصاد ایران هستند. موانع اصلی پیشبرد این مذاکرات را نیز میتوان راستیآزمایی امتیازاتی که ایران واگذار میکند و همینطور ترتیب و توالی، و چگونگی روند کاهش تحریمها دانست.

 

تا کنون دستاورد این گفتوگوها چیزی بیش از تغییر مطلوب فضا نبوده است

 

علیرغم اظهارات علنی که از پیشرفت مذاکرات خبر میدهند، به نظر میرسد که دستاورد این گفتوگوها تا کنون چیزی بیش از تغییر مطلوب فضا نبوده باشد. پیشرفتهای بیشتر به واگذاری امتیازاتی از سوی تهران نیاز دارد که برخی از شخصیتهای سیاسی ایران -دستکم به صورت علنی- آنها را غیرقابل مذاکره و خارج از بحث اعلام کردهاند. دست کشیدن از تولید و ذخیره اورانیوم غنیشده و توقف نصب سانتریفیوژهای بیشتر میتواند نشانه مقدماتی مهمی دال بر حسن نیت ایران باشد. اقدام دیگری نیز که به همین اندازه مهم خواهد بود، تغییر موضع تهران در قبال روند راستیآزمایی است که میتواند شامل اجرای بیدرنگ و کامل تمام مواد پروتکل الحاقی آژانس اتمی باشد، که ایران در سال 2003 با آن موافقت کرده بود. این اقدامات با تحقیق در خصوص پرسشهای آژانس در رابطه با دستهای از مسائل نظامی که از سال 2004 مطرح بوده است، همراه خواهد شد و همینطور دغدغههای موجود در مورد فعالیت راکتور آب سنگین IR-40 اراک با ظرفیت تولید پلوتونیوم که در شرف راهاندازی است.

ریاض در خصوص اقدامات آمریکا در قبال ایران و سوریه، ابراز ناامیدی کرده است

 

دولت اوباما، علیرغم اینکه اعلام کرده بود که عدم توافق بهتر از یک توافق بد است، اشتیاق بسیاری نسبت به موفقیت مذاکرات نشان میدهد. اگر این گفتوگوها با شکست مواجه شود، پشتیبانی بینالمللی کنونی از تحریمهای وضعشده علیه ایران، احتمالاً به تدریج رنگ خواهد باخت و اهرم فشار آمریکا را تضعیف خواهد کرد. جهان در حال نظاره است، به ویژه همپیمانان آمریکا در اروپا و آسیا و همینطور دوستان منطقهای واشنگتن، مانند اسرائیل، اردن، امارات متحده عربی، و عربستان سعودی. ریاض هفته گذشته در خصوص بیارادگی آمریکا در رفع مسئله سوریه و همینطور نرمش ظاهری واشنگتن در قبال ایران، ابراز ناامیدی کرده بود.

هر امتیازی که به ایران واگذار شود، مورد تقاضای دیگر کشورها نیز قرار خواهد گرفت

 

به نظر میرسد که واشنگتن بر این باور باشد که گذشت زمان به نفع آمریکا بوده، و پیشرفتهای برنامه هستهای ایران هنوز قابل بازگشت است. از نقطه نظر فنی، چنین تصوری محل مناقشه است. هر امتیازی که به تهران واگذار شود، مانند اجازه برای غنیسازی اورانیوم در هر سطحی، به زودی از سوی کشورهای دیگر نیز که سابقاً از انجام چنین فعالیتهایی منع شدهاند، مورد تقاضا قرار خواهد گرفت؛ و در حقیقت نیز چنین رفتاری با ایران -که بیشباهت به پاداش دادن نیست- در برابر عدم پایبندی این کشور به تعهدات منع گسترشی خود، اغماض بیش از اندازهای محسوب میشود.

 

هستهای شدن ایران، تهران را به هژمون منطقه بدل خواهد کرد

بسیاری در خاورمیانه نگران این مسئلهاند که پیشرفتهای اخیر ایران، این کشور را در آستانه تبدیل شدن به یک قدرت هستهای واقعی قرار داده باشد. اگر چنین دیدگاهی تحقق یابد، تهران به عنوان هژمون منطقه ظهور خواهد کرد، و هر گونه توافقی میان ایران و غرب، به منزله تایید واشنگتن بر جایگاه جدید ایران دریافت خواهد شد. در نتیجه، حتی در این مرحله حساس نیز واشنگتن باید به روند مذاکره سرعت بخشیده، و به پیشرفتهای محسوسی در رفع این بحران دست یابد که بتواند با گرفتن زهر برنامه هستهای ایران، نگرانیهای همپیمانان آمریکا را تسکین دهد.