به گزارش گروه حماسه و جهاد دفاع‌پرس، شهید «محمدعلی رجایی» از ۱۱ مرداد سال ۱۳۶۰ تا هشتم شهریور همان سال، یعنی به مدت ۲۸ روز، رئیس‌جمهور منتخب مردم بود. او که پس از بنی‌صدر معزول به ریاست جمهوری رسید، دومین رئیس‌جمهوری بود که با چالش جنگ تحمیلی روبرو شد.
شهید رجایی در مدت نخست‌وزیری و ریاست جمهوری عملکردی متفاوت نسبت به بنی‌صدر در قبال مبارزه و جهاد در پیش گرفت. به مناسبت فرا رسیدن هفته دولت و در پیش بودن چهل و یکمین سالروز شهادت شهیدان رجایی و باهنر به بیان عملکرد دولت انقلابی شهید رجایی در قبال جنگ می‌پردازیم:
سیاست داخلی دولت شهید رجایی در قبال جنگ
رجایی افزون بر داشتن سمت نخست‌وزیری، عضو شورای عالی دفاع نیز بود و از این کانال نیز با جنگ در ارتباط بود. مرحوم هاشمی رفسنجانی درباره مواضع و نقش رجایی در شورای عالی دفاع می‌گوید: او به طور مرتب در جلسات شورای عالی دفاع شرکت می‌کرد و همان روحیه مقاومت و صلابت ایشان در کار‌ها در شورای عالی دفاع خیلی موثر بود. ایشان اصرار داشت به کار‌هایی که خیلی مهم بود، ما بیشتر متکی باشیم؛ به نیرو‌های مردمی در جنگ. بیش از آنکه روش کلاسیک مورد نظر باشد، باید نیرو‌های داوطلب مورد توجه قرار گیرند. به این حرف‌ها واقعاً معتقد بود که می‌زد و طرح‌هایی که در زمان ایشان ریخته شد، طرح‌هایی بر این اساس بود.
این در حالی بود که بنی صدر (رئیس جمهور) جنگ را فرصت دیگری برای مبارزه سیاسی با جناح نیرو‌های خط امام (ره) تلقی می‌کرد. او با تکیه بر شعار تخصص‌گرایی و تعمیم آن به نیرو‌های نظامی، تکیه‌گاه اصلی خود را ارتش قرار داده بود و سعی می‌کرد با نزدیک کردن خود به نیرو‌های نظامی کلاسیک، ابتکار عمل جنگ را به دست گیرد. در نتیجه او از به‌کارگیری نیرو‌های مردمی و انقلابی (سپاه و بسیج) در جنگ خودداری می‌کرد و یا نسبت به آن تمایل چندانی نشان نمی‌داد.
نگاه شهید رجایی به بودجه نظامی جنگ و بازسازی مناطق جنگ‌زده
بودجه جنگ از بودجه عمومی دولت تامین می‌شد و در اولویت قرار داشت. هر چند دولت رجایی با فقر منابع مالی روبرو بود و کار خود را با ۴۲۰ میلیارد ریال کسر بودجه آغاز کرد، اما همه امکانات کشور را که در حوزه اختیارات و تصمیم‌گیری خود داشت؛ در خدمت جنگ قرار داد. در بودجه سال ۱۳۶۰ نیز، بیشترین اولویت‌ها از نظر آمار و ارقام مربوط به جنگ یا امور مربوط به جنگ بود؛ مانند بازسازی مناطق جنگ‌زده، ترمیم خسارات وارده به تأسیسات اقتصادی، تأمین نیاز‌های اساسی جنگ‌زدگان، ایجاد اشتغال و غیره.
تشکیل ستاد بسیج اقتصادی کشور
عوارض ناشی از محاصره اقتصادی و سپس جنگ تحمیلی، مشکلات اقتصادی بسیاری را برای کشور پدید آورد و دولت را بر آن داشت تا تدابیر ویژه‌ای را برای مقابله با آن اتخاذ کند. به همین خاطر هیأت‌وزیران در جلسه پنجم مهرماه سال ۱۳۵۹، تأسیس ستاد بسیج اقتصادی کشور را تصویب کرد تا این ستاد با توجه به شرایط خاص اقتصادی کشور، تصمیمات مقتضی را اتخاذ و آن‌ها را از طریق سازمان‌های مسئول اجرا کند.
نخستین اقدام ستاد بسیج اقتصادی کشور در زمینه نحوه توزیع و سهمیه‌بندی نفت، گاز و بنزین و بعد از آن، به دلیل ناامنی و در معرض تهدید بودن بنادر ایران، درباره ایجاد تسهیلاتی در زمینه تخلیه بار کشتی‌ها در بنادر امن ایران و بنادر بمبئی و کراچی بود.
مدتی بعد در ۱۹ آبان‌ماه سال ۱۳۵۹، ستاد با توجه به چهارچوب سیاست اقتصادی دولت و موقعیت جنگی کشور، اقدام به سهمیه‌بندی کالا‌های اساسی از جمله نفت، بنزین، قند و شکر، روغن، پودر‌های پاک‌کننده و ... کرد و در این راستا کالابرگ‌هایی را چاپ و توزیع کرد.
رجایی هدف و برنامه دولت را از اجرای این طرح، توزیع ثروت و امکانات بیت‌المال به صورت مساوی و عادلانه بین مردم اعلام کرد. کاهش در خور توجه صادرات نفت، از کار افتادن پالایشگاه آبادان و آسیب دیدن پالایشگاه‌های مهم دیگر مانند پالایشگاه تبریز، انسداد بنادر، کاهش درآمد‌های ناشی از واردات و صادرات کالا‌ها و غیره، هم زمان با افزایش مخارج و هزینه‌ها، از مشکلات حاد اقتصادی کشور بود که دولت می‌کوشید، از راه‌های مختلف، به ویژه صرفه‌جویی، بخشی از آن را حل کند.
اسکان آوارگان و مهاجرین جنگ
اسکان آوارگان و تامین نیاز‌های اساسی آن‌ها از جمله مسائل مهم دولت بود. با تعرض همه جانبه عراق به قلمرو جمهوری اسلامی ایران، بیش از پنج میلیون نفر از ایرانیان به اجبار محل سکونت خود را رها و به مناطق امن‌تر مهاجرت کردند. در این رابطه، شهید رجایی، نخست به پیشنهاد مسئولان رسیدگی به امور آوارگان استان خوزستان، ستادی را در نخست‌وزیری تشکیل و قول همه نوع همکاری به مسئولان آن داد. همچنین به تمامی استانداران ابلاغ کرد که امکانات خود را برای اسکان آوارگان جنگ بسیج کنند.
البته پس از آغاز جنگ، مردم، بخش درخور توجهی از آوارگان جنگ را اسکان دادند تا اینکه پس از چند ماه، بنیاد امور جنگ‌زدگان در اواسط بهمن‌ماه ۱۳۵۹ تأسیس و وظیفه اسکان و تأمین نیازمندی‌های اساسی، آموزشی و... مهاجرین را بر عهده گرفت و بدین منظور اردوگاه‌هایی را با ظرفیت متوسط سه تا پنج هزار نفر برای اسکان مهاجرین، ایجاد کرد.
تدارکات و پشتیبانی جنگ
از نخستین اقدامات دولت در این زمینه، ایجاد دفتر پشتیبانی استان خوزستان در نخست‌وزیری با هدف انجام امور پشتیبانی و تدارک جنگ با روش‌های بهتر و سریع‌تر بود. از دیگر اقدامات آن می‌توان به جذب و ارسال کمک‌های مردمی به جبهه‌های جنگ نیز اشاره کرد.
از سوی دیگر به دستور نخست‌وزیر شرکت‌های دولتی تولیدکنندگان مواد غذایی مانند شرکت شیلات، برای تأمین نیاز‌های جبهه، کار تولید خود را با ظرفیت کامل ادامه دادند و دیگر تجهیزات و امکانات مؤسسات و شرکت‌های دولتی که قابل‌استفاده در جبهه‌های جنگ بودند، نیز بدین امر اختصاص یافتند. برای نمونه بخشی از کشتی‌های تجاری یا صیادی، برای حمل‌ونقل سپاهیان و مایحتاج آن‌ها، در اختیار ارگان‌های نظامی قرار گرفتند. یا تجهیزات و ماشین‌آلات راه‌سازی و مکانیکی تغییر کاربری پیدا کردند.
نگاه عمیق شهید رجائی به جنگ
تهیه جنگ‌افزار و خرید‌های نظامی نیز از جمله وظایف دولت بود. البته نظر شهید رجایی در این زمینه آن بود که خرید و داشتن سلاح به تنهایی، حتی سلاح‌های پیشرفته، بدون داشتن فن‌آوری آن، با انقلاب متناسب نیست و تنها متضمن منافع و عملی شدن خواست و اهداف امپریالیسم است.
به گفته او باید ارتشی را پشتیبان انقلاب قرار دهیم که جنگ‌افزارش را خودش تهیه کند، اما این حرف به این معنی نبود که او با خرید سلاح مخالف است، بلکه هدف غائی رجایی، خودکفایی ازنظر تجهیزات و جنگ‌افزار‌های نظامی بود.
رجایی موازنه قدرت و ستیز با رژیم بعثی و ابرقدرت‌ها را در ایمان مردم جستجو می‌کرد، نه در سلاح. بدین معنا که ایرانی نمی‌تواند دشمن را با سلاح‌هایی که از خود او گرفته است، شکست دهد. او در توجیه این راهبرد می‌گوید: به منظور مقابله هر چه بیشتر با دشمنان، طرح بسیج مردم برای مقابله با این جنگ در طرح‌های دولت گنجانده شده است، چرا که این جنگ، جنگی نیست که ظرف چند روز تمام شود. برای ما صدام خیلی زودتر از آنچه صاحب‌نظران تصور می‌کنند، به زانو درخواهد آمد، ولی دشمن اصلی ما آمریکا است که می‌خواهد در این جنگ فرسایشی، اسلحه‌های ما تمام شود و ما را مجبور سازند تا نظر ایشان را بپذیریم.
منبع: فصلنامه تخصصی نگین ایران
انتهای پیام/ 141
