تعزیه؛ هنر اصیل ایرانی در تعظیم مفاهیم عاشورایی

گروه فرهنگ و هنر دفاع‌پرس: تعزیه، در لغت به معنی سوگواری [تعزیت]، برپای داشتن یادبود عزیزان از دست رفته، تسلیت، امر کردن به صبر، و پرسیدن از خویشان مرده است؛ ولی در اصطلاح، به گونه‌ای از نمایش مذهبی منظوم گفته می‌شود که در آن عده‌ای اهل ذوق و کار آشنا در مناسبت‌های مذهبی و به صورت غالب، در جریان سوگواری‌های ماه محرم برای باشکوه‌تر نشان دادن آن مراسم و یا به نیت آمرزیده شدن مردگان، آرزوی بهره‌مندی از شفاعت اولیای خدا به روز رستخیز، تشفی خاطر، بازیافت تندرستی، و یا برای نشان دادن ارادت و اخلاص فزون از اندازه به اولیا به ویژه اهل بیت پیامبر علیهم السلام، با رعایت آداب و رسوم و تمهیدهایی خاص و نیز بهره‌گیری از ابزارها و نواها و گاه نقوش زنده برخی از موضوعات مذهبی و تاریخی مربوط به اهل بیت به ویژه واقعه کربلا [امام حسین؛ واقعه کربلا] را پیش چشم بینندگان بازآفرینند.

 

برخلاف معنی لغوی تعزیه، غم انگیز بودن شرط حتمی آن نیست و ممکن است گاه شادی بخش نیز باشد. بدین معنی که اگرچه هسته اصلی آن گونه‌ای سوگواری و یاد کرد و بزرگداشت خاطره مصائب اندوهباری است که بر اهل بیت و به ویژه امام حسین (ع) و یاران نزدیکش رفته است، اما با گذشت زمان و تحول و تکامل کمی و کیفی و گونه گونی و تعدد آن تعزیه‌هایی در ذم دشمنان دین و خاندان پیامبر (ص) پرداخت شده که نه تنها صفت اندوهبار بودن را از دست داده، بلکه سخت مضحک و خنده‌آور نیز هستند [تعزیه مضحک].

 

در این میان تعزیه‌هایی تفریحی نیز چهره نمایانده‌اند. که از آن جمله‌اند: تعزیه‌های درةالصدف، امیر تیمور، حضرت یوسف، و عروسی دختر قریش. شیوه برپا کردن آن نیز چنین است که با پایان گرفتن هر مجلس سوگواری یا دسته روی و یا حتی به صورتی جداگانه عده ای شبیه خوان [شبیه] در هر جایی که مناسب تشخیص دهند، می‌ایستند و نوازندگانی که از قبل همراه آنانند به زدن طبل یا شیپور آغاز می‌کنند و در همان میان نیز زمینه را برای برپا کردن تعزیه آماده می‌سازند.

 

این زمینه معمولا عبارت است از شکل دادن دایره‌ای محل نمایش، جای دادن سکوهایی کوچک و بزرگ [تختگاه ] برای مشخص نمودن شأن و مرتبه اشخاص نمایش، و همچنین [علم ] و [کتل]، و نصب پرچمهای سبز و سرخ و سیاه. زدن طبل و شیپور در چنین لحظه و مناسبت‌ها به خودی خود پیام از اجرای نمایش تعزیه می‌دهد. به‌محض گردآمدن عده‌ای تماشاگر شبیه‌خوانی که از شخصیت‌های شناخته شده‌تر نمایش است، ابیاتی چند را به عنوان درآمد برمی‌خواند. مثلا شمر در آغاز کار در حالی که با گام‌های بلند و تند گرد صحنه نمایش را می‌پیماید چندین بار به صدای بلند می‌خواند:

 

الا یاران! نه من شمرم نه این خنجر

مراد از کار ما این است که این مجلس بکا باشد

و سپس معمولا با به اجرا درآمدن پیش‌خوانی نمایش مجلس اصلی آغاز می‌شود. 

 

در این نمایش مذهبی برای عواطف تماشاگران مرزبندی تازه‌ای صورت گرفته و برای خندانیدن و خندیدن جای مشخصی در نظر گرفته شده است.

 

هم از این روست که در این حالت لفظ شبیه‌خوانی را که آغاز نیز متداول بود و مفهوم شکلی از نمایش را افاده می‌کرد، به جای تعزیه که مفهوم تسلیت و سوگواری دارد، به کار می‌برند.

 

 بر پای دارنده اصلی تعزیه را بانی و گرداننده آن را تعزیه گردان، معین البکا یا ناظم البکا و بازیگران آن را شبیه‌خوان یا تعزیه‌خوان و سایر همکاران بر پایی آن را «عمله تعزیه» می‌نامند. 

 

تعزیه؛ یکی از هنرهای مهم اصیل ایرانی است که با تلفیق نمایش، مداحی، روضه‌خوانی و گاها ریتم‌های موسیقی صدها سال فرهنگ عاشورایی را در بین ایرانیان ترویج داده است.

 

چندین سال است که مجموعه‌های مختلف در ایام محرم و صفر این فرهنگ هنری بومی و ایرانی را که در گذشته در محافل عزاداری رونقش داشته است و همواره به عنوان بخشی از آیین مذهبی مورد توجه بوده است را اجرا می‌کنند.

 

هم‌اکنون برای رونق دادن تعزیه ظرفیت‌های زیادی وجود دارد؛ رویداد تئاتر مردمی بچه‌های مسجد که سال‌ها توسط حوزه هنری برگزار می‌شود یکی از ظرفیت‌های مهم کشور در زمینه تئاتر دینی است که می‌توان با رویکرد اجرای تعزیه در هیئات‌های مذهبی مورد بهره‌برداری قرار گیرد.

 

انتهای پیام/ ۱۲۱