نکته اول آن که از اهمیت کمتری در حوزه دفاعی برخوردار است، شرایط اقتصادی – بین المللی روسیه است. این کشور در حال حاضر با مشکلات اقتصادی خاصی مواجه شده و علاوه بر مصائبی که بر سر راه صدور تسلیحات و سامانه های نظامی خود احساس می کند، با آراء قاطع دادگاههای بین المللی مبنی بر لزوم پرداخت خسارتی قابل توجه به ایران به علت بدقولی و عهدشکنی خود روبرو شده است.
اما نکته دوم که از اهمیت فراوانی برخوردار است، رشد علمی و فنی متخصصان دفاعی کشورمان در طراحی و ساخت سامانه های دفاعی مدرن و با قابلیت های فراوان جهت رفع خلاهای ناشی از عدم تحویل اس ۳۰۰ است. به عنوان مثال، سامانه باور ۳۷۳ که با عنوان اس ۳۰۰ ایرانی از آن یاد می شود، در مراحل پایانی خود بوده و از مصاحبههای انجام شده مسئولین دفاعی بر میآید که با مطالعه ویژگیهای برترین سامانههای دنیا در این رده، اقدام به طراحی و ساخت باور-۳۷۳ شده است.
اگر چه تا سالهای قبل، متخصصان اذعان می کردند که وجود سامانهای نظیر اس-۳۰۰ در مجموعه پدافند هوایی ایران لازم است اما متخصصان داخلی اثبات کردهاند که نیازمند تجهیزات بیگانه نبوده و اس-۳۰۰ تنها برای صرفهجویی در زمان مدنظر قرار گرفته بود. البته با توجه به وجوه مختلف بازدارندگی دفاعی در کشور، زمان کافی برای توسعه نمونه بومی از چنین سامانهایی فراهم شد و انشاالله در آینده نزدیک به دست رزمندگان اسلام خواهد رسید.
با نگاهی به ویژگی های باور ۳۷۳، دقیاق مشخص می شود که در طراحی این سلاح دفاعی، ویژگیهای برتر سامانههای مشابه ساخته شده در دنیا مورد مطالعه دقیق قرار گرفته و در نتیجه سامانهای با امکانات متنوع از نظر مأموریتی پدید آمده است.به طور خاص در مقایسه با سامانه اس-۳۰۰ مورد سفارش ایران، باور-۳۷۳ توانایی درگیری با اهداف متنوعی را دارد که این به دلیل ماهیت متفاوت تهدیدات پیش روی ایران در قیاس با روسیه است.باور-۳۷۳ علاوه بر توانایی درگیری با اهداف به اصطلاح آیرودینامیک نظیر هواپیما، توانایی درگیری با موشکهای بالستیک، کروز و همچنین موشکهای دیگر را داشته و انهدام اهداف با سطح مقطع راداری پایین به طور ویژه در طراحی آن مورد توجه بوده است.
طراحی اجزاء مختلف این سامانه شامل رادارها و موشک در بخشهای نظامی و دانشگاهی کشور انجام شده و علاوه بر اجرای انواع آزمایشهای فنی روی زیرسامانهها، اولین شلیک موفق سامانه باور-۳۷۳ نیز به ثبت رسیده است. به گفته فرمانده قرارگاه پدافند هوایی خاتم الانبیاء ارتش امید میرود تا پیش از پایان سال ۱۳۹۴ این سامانه به طور کامل عملیاتی شود.همچنین به گفته مسئولین قرار بوده تا در این سامانه از ۲ یا ۳ نوع موشک برای پوشش بهتر بردها و ارتفاعات مختلف در قالب لایههای پدافندی متعدد بهرهبرداری شود.
تا کنون تنها اجزاء مشاهده شده به طور مشخص از سامانه باور-۳۷۳ شامل موشک دوربرد آن که ظاهراً با نام صیاد-۴ شناخته میشود و رادار ردگیری هدف است. البته در رژه روز ارتش در سال ۸۹ خودروهای پرتاب موشک و رادار رهگیری هدف که شباهت بالایی به نمونههای مورد استفاده در سامانه اس-۳۰۰ داشتند به نمایش در آمد که پس از آن رژه اطلاعاتی تا کنون راجع به خودروهای مذکور منتشر نشده است اما به احتمال بسیار زیاد پرتابگرهای باور-۳۷۳ ایرانی نیز مانند سامانههای روسی از نوع عمودپرتاب خواهد بود.
سامانه پدافند هوایی دوربرد موشکی باور-۳۷۳ همانند نمونههای خارجی دارای مأموریت مشابه، خصوصاً سامانه اس-۳۰۰ روسی علاوه بر اتصال به انواع رادارهای هشدار زودهنگام باند UHF و VHF (مانند نبو، کاستا و گاما)، از رادارهای مختلفی در آتشبار خود بهره میبرد.یکی از این رادارها که در نمایشگاه اخیر دستاوردهای وزارت دفاع و پشتیبانی نیروهای مسلح بر روی خودروی جدید ظفر به نمایش در آمده بود نمونه رادار ردگیری اهداف با برد متوسط به بالا است که وظیفه ردگیری اهداف هوایی و موشکهای بالستیک را دارد.
سامانه اس-۳۰۰ در نسلهای آخر خود از ۳ نوع رادار آرایه فازی استفاده میکند؛ رادار ۶۴N6E (و نمونه پیشرفتهتر آن ۶۴N6E2) با برد ۳۰۰ کیلومتر و کاربرد جستجوی اولیه و مراقبت هوایی خصوصاً در برابر اهداف بالستیک، رادار ۹۶L6 برای جستجوی اولیه اهداف در تمامی ارتفاعات با برد ۳۰۰ کیلومتر و رادارهای ۳۰N6E (و نمونه پیشرفتهتر آن ۳۰N6E2) برای رهگیری اهداف و هدایت موشک با برد ۲۰۰ کیلومتر.
در سامانه اس-۴۰۰ نیز از ۳ گونه رادار آرایه فازی استفاده میشود؛ رادار ۹۶L6، رادار ۹۱N6E برای جستجوی اولیه اهداف خصوصاً اهداف بالستیک و رادار ۹۲N6E برای رهگیری اهداف و هدایت موشک. دو رادار آخر به ترتیب گونههای بهسازی شده از رادارهای ۶۴N6E و ۳۰N6E هستند. در سامانههای پدافندی اس-۳۰۰ و اس-۴۰۰ علاوه بر پرتابگرهای موشک و رادارها، اجزاء دیگری نیز به کار میرود که شامل خودروهای فرماندهی، ارتباطات، حامل موشکهای ذخیره، خودروی بارگذار موشک و … است.
در تصاویر زیر آرایش کلی اجزاء اصلی ۲ سامانه فوق به نمایش در آمده است. میتوان انتظار داشت که بخشهای تشکیل دهنده سامانه باور-۳۷۳ نیز شباهتهایی به این ۲ سامانه پیشرفته پدافندی روسیه داشته باشد.
رادار آرایه فازی و متحرک مشاهده شده از سامانه باور-۳۷۳ که از آنتن مسطح مستطیلی بهره میبرد قابل مقایسه با رادار ۹۶L6 است که این رادار روسی بردی بین ۵ تا ۳۰۰ کیلومتر داشته و توانایی ردگیری تا ۱۰۰ هدف با سرعتهای ۵۰ تا ۲۸۰۰ متر بر ثانیه را دارد.با توجه به انواع رادارهای پیشرفته ساخته شده در کشور برای رادار ایرانی نیز کارایی مشابهی را میتوان در نظر گرفت. این رادار قابلیت چرخش مکانیکی در صفحه افقی برای پوشش ۳۶۰ درجه اطراف را داشته و جستجوی آن در راستای عمودی نیز قاعدتاً با چرخش الکترونیکی امواج به انجام میرسد.
با توجه به ساختار گونههای پیشرفته سامانههای اس-۳۰۰ و اس-۴۰۰ و البته تصاویر حاشیهای منتشر شده از نمایشگاه وزارت دفاع در شهریور ماه باید انتظار معرفی سایر رادارهای سامانه باور-۳۷۳ را در آینده نزدیک داشت. موشک مشاهده شده با سامانه باور-۳۷۳ در نمایشگاه وزارت دفاع که به نظر میرسد با نام صیاد-۴ شناخته میشود شباهت بالایی به خانواده موشکهای ۴۸N6E روسی دارد که در سامانههای اس-۳۰۰ و اس-۴۰۰ به کار می روند.
موشک ۴۸N6 که به جای خانواده موشکهای ۵V55 به سامانه اس-۳۰۰ افزوده شد با کمی طول و قطر تقریباً یکسان نسبت به انواع ۵V55 قابلیتهای عملیاتی بسیار بالاتری دارد. این موشک ۷٫۵ متری که قطر آن ۵۱٫۹ سانتیمتر است ۱۸۰۰ کیلوگرم جرم داشته و به سرعت ۱۰ برابر سرعت صوت میرسد و اهداف را در ارتفاعهای ۱۰ متر تا ۲۷هزار متر مورد هدف قرار میدهد.
برد عملیاتی نمونه عادی آن بین ۵ تا ۱۵۰ کیلومتر بوده و در نمونه ۴۸N6E2 به ۱۹۵ کیلومتر میرسد. این موشکها از یک سرجنگی ۱۵۰ کیلوگرمی بهره میبرند و با اتکاء به سامانه تغییر بردار رانش در خروجی پیشران خود، توانایی اجرای مانورهایی تا ۲۵ برابر شتاب جاذبه (۲۵g) را دارند.البته موشکهای گونه ضد بالستیک سامانه اس-۳۰۰ یعنی S-300V توانایی تمرکز ترکشهای سرجنگی خود به سمت هدف را نیز دارند که ممکن است این توانمندی در نمونههای جدید موشکهای به کار رفته در سایر گونههای سامانه اس-۳۰۰ نیز ایجاد شده باشد.
با توجه به شباهت بالای موشک صیاد-۴ با خانواده موشکهای ۴۸N6 و با در نظر داشتن توان فناورانه کشورمان در عرصه سوخت جامد و سامانههای هدایت، کنترل و ناوبری که در موشکهای صیاد-۲ و خانواده موشکهای طائر-۲ نمود داشته به نظر میرسد از نظر عملکرد، موشک ایرانی با نمونههای روسی کاملاً قابل مقایسه باشد همانطور که موشکهای طائر-۲ با گونه همرده روسی خود یعنی ۹M317 در سامانه Buk-M2E کاملاً برابر و در مواردی برتر است.
با توجه به گسترش تهدیدات دورایستای هوایی در فضای نبردهای امروز نیاز به افزایش برد درگیری سامانههای پدافند هوایی موشکی بیشتر شده است. امروزه بمبهای سبک و کوچک هواپرتاب به بردهای بیش از ۱۱۰ کیلومتر رسیده و موشکهای کروز هواپرتاب متعددی با بردهای بیش از ۳۰۰ کیلومتر و قابلیت رهایی از هواپیماهای جنگنده توسعه یافتهاند.بنا بر این سامانههای جدید بایستی توانمندی مؤثر درگیری با اهداف کوچک در بردهای بالا و مهمتر از آن توانایی انهدام هواپیماهای حامل آنها را در برد چند صد کیلومتری پیش از رهایی تسلیحات دورایستا داشته باشند. با گسترش سامانههای پدافند هوایی موشکی با این رده از شعاع درگیری، خود به خود پیوستگی بالایی در پوشش آسمان کشور پدید آمده و درصد تهدیدآمیز بودن موقعیتهای مختلف برای دشمن بسیار افزایش مییابد.
میزان پوشش پدافند هوایی موشکی روی ایران بر اساس عملکرد تعدادی از ۲ سامانه S-300PMU-1 با برد درگیری ۱۵۰ کیلومتر و S-400 با برد درگیری ۴۰۰ کیلومتر با فرض استقرار سامانهها در فواصل نزدیک مرزها نمایش داده شده است.میتوان گمانهزنی کرد با توجه به اهداف طراحی سامانه باور-۳۷۳ و با الگوبرداری از سامانههای پیشرفته دنیا این سامانهایرانی از نظر برد موشک، عملکردی بین S-300PMU-2 (با برد درگیری ۲۰۰ کیلومتر) وS-400 داشته باشد. این در حالی است که برای پوشش نواحی نمایش داده شده در تصاویر فوق با سامانههای میانبردی مانند مرصاد و سوم خرداد نیاز به تعداد بسیار بالایی از آنها وجود دارد.
نگاهی به روند جنگهای اخیر نشان دهنده افزایش حجم حملات هوایی به صورت کاملاً هماهنگ و شبکه محور است که طبیعتاً در نبردهای آینده نیز پیگیری خواهد شد. این رویکرد نیز با افزایش توان درگیری با چندین هدف توسط سامانهها قابل مقابله است که باید در باور-۳۷۳ نیز وجود داشته باشد.
وجه دیگری که در نبردهای مدرن امروزی کاملاً مرسوم شده استفاده از آرایه متنوعی از ابزارهای مختلف در حمله همزمان به طرف مقابل است که عمدتاً شامل انواع موشکهای کروز ضد اهداف زمینی و ضد رادار، بمب های هواپرتاب، انواع پهپادهای کوچک و بزرگ شناسایی و رزمی و هواپیماهای بمب افکن و جنگنده از انواع پنهانکار راداری و در برخی موارد سلاحهای بالستیک و شبه بالستیک میشود.از این رو سامانههای جدید بایستی توانایی رهگیری و درگیری با طیف متنوعی از اهداف در فواصل و ارتفاعات مختلف با شرایط پروازی مربوطه را داشته باشند.
در زمینه ردگیری و رهگیری، رادارهای آرایه فازی این امکان را فراهم می آورند که تعداد زیادی از اهداف به طور همزمان شناسایی، ردگیری و رهگیری شود. برای درگیری مؤثر نیز در سامانههای جدید روسی مانند اس-۳۵۰ از ۳ گونه و در اس-۴۰۰ از ۴ گونه موشک استفاده میشود که در بردهای مختلف شامل کمتر از ۵۰ تا کمتر از ۴۰۰ کیلومتر عمل میکنند و البته ۲ گونه از این موشکها بین ۲ سامانه فوق مشترک است.
این موشکها از سطح بالاتری از قابلیت مانور و دقت در اصابت برخوردار هستند که در کنار استفاده از پیشران سوخت جامد پیشرفته و زیرسامانههایی با فناوریهای جدید، موشکهایی با وزن و حجم کمتر نسبت به نسلهای قبلی حاصل شدهاند. تمامی انواع موشکها در سامانههای اس-۳۰۰، اس-۳۵۰ و اس-۴۰۰ به صورت عمودی از پرتابگرهای استوانه ای پرتاب میشوند.
همانطور که پیشتر اشاره شد قرار است در سامانه باور-۳۷۳ نیز از چند نوع موشک استفاده شود. هر چند برد نهایی عملکرد این سامانه پیشرفته اعلام نشده اما با توجه به مقایسه آن با سامانه S-300PMU-2 در اطلاعات ارائه شده به مسئولان در نمایشگاه دستاوردهای وزارت دفاع که در تصاویر منتشره از این نمایشگاه مشهود است و نیز در نظر داشتن این نکته که موشک صیاد-۳ احتمالاً بردی نزدیک به ۲۰۰ کیلومتر دارد باید برای دوربردترین موشک سامانه جدید ایرانی یعنی موشک صیاد-۴ برد بالاتری در نظر گرفت.
همچنین برای عملکرد بهتر سامانه در برابر اهداف کوچک نیز میتوان انتظار به کارگیری موشکهایی با برد متوسط را در باور-۳۷۳ داشت که احتمالاً جدیترین تفاوت آنها با جدیدترین موشکهای میانبرد کشور یعنی صیاد-۲ و خانواده موشکهای طائر-۲ قابلیت شلیک آنها به صورت عمودی باید باشد.
توانمندیهایی نظیر شبکه شدن با سایر تجهیزات پدافند هوایی و تحرک بالای تمام اجزاء سامانه نیز از دیگر مواردی است که در توانمندیهای جدیدترین ابزار دفاعی سازمان پدافند هوایی ایران به چشم میخورد. در مجموع از گفتههای مسئولان دفاعی و اطلاعات منتشر شده تا کنون پیرامون سامانه پدافند هوایی موشکی راهبردی باور-۳۷۳ میتوان دریافت که رویکردهای نبرد مدرن کاملاً در طراحی این سامانه لحاظ شده است و عملا نیازی به اس ۳۰۰ روسی نخواهیم داشت.
از سوی دیگر، با دریافت مبلغی که قبلا به کشور روسیه پرداخت شده و رقم آن با احتساب قیمت روز ارزهای خارجی، قابل توجه است، می توان سرعت ساخت، تعداد سامانه و کار بر روی سامانه های مکمل این سیستم پدافندی را به خوبی پیش برد و علاوه بر رفع نیازهای دفاعی کشورمان، آنرا در اختیار کشورها و رزمندگان دوست و همراه با ایران اسلامی جهت مقابله با هجوم دشمنان اسلام قرار داد.
منبع: مشرق
