به گزارش گروه سایر رسانه های دفاع پرس، صحبت درباره عملیاتی است که امام امت آن را «فتح بزرگ» خواند و بعد از آن فتوایی تاریخی صادر نمود؛ فتوایی که حضور در جبهه ها برای گرفتن نفس متجاوزان واجب میخواند.
سردار یعقوب زهدی، فرمانده سابق توپخانه و معاون سابق فرماندهی سپاه که از همرزمان شهیدایی چون سردار همدانی و سردار شوشتری بوده و هم اکنون در مرکز مطالعات دفاعی مشغول به کار است، در یادداشتی که به تازگی درباره عملیات «محرم» در سالروز رقم خوردن آن نصر بزرگ نوشته، به شرح عملیاتی پرداخته امام خمینی (ره) آن را «فتح بزرگ محرم» نام نهادند. مشروح این یادداشت بدین شرح است:
عملیاتی که پس از آن امام حضور در جبهه ها را واجب اعلام کرد
این عملیات در منطقه موسیان و در جنوب دهلران تا فکه در تاریخ 10/ 8/ 1361 و در ساعت 22:08 با رمز لاحول و لا قوه الا بالله یا زینب کبری (ع) آغاز شد. هدف این عملیات آزادسازی ارتفاعات و کوه های مرزی حمرین در جنوب دهلران و در منطقه بین فکه تا دهلران بود. عملیات محرم، یکی از عملیاتهای برون مرزی ایران می باشد. محدوده منطقه عملیاتی محرم در غرب عین خوش و از شرق به رودخانه دویرج و از غرب به ارتفاعات مرزی حمرین محدود بود. در واقع این عملیات ادامه عملیات فتح مبین بود که میتوانست اهداف آن را تکمیل نماید. شهرهای عماره و علی غربی عراق و رودخانه دجله در غرب این منطقه واقع شده اند.
مهم ترین هدف برای ایران، کرانه شرقی رودخانه دجله، بین شهرهای عماره و علی غربی بود. حفظ این دو شهر برای دولت عراق نیز مهم بود. شهر علی غربی در مقابل محور دهلران- چیلات و تا مرز دو کشور حدود 30 کیلومتر فاصله دارد. شهر عماره هم در 60 کیلومتری مرز و مقابل محور عین خوش قرار دارد. طول خط مرز از فکه تا رودخانه میمه حدود 90 کیلومتر و از رودخانه میمه تا رودخانه چنگوله حدود 100 کیلومتر است. دویرج یک رودخانه دایمی است و عمق آن یک متر و در بعضی نقاط 50 سانتیمتر است به طوری که افراد پیاده میتوانند از آن عبور کنند. دویرج تا مرز بین 4 تا 12 کیلومتر فاصله دارد. عمق متوسط ارتفاعات حمرین در منطقه عملیاتی محرم 15 تا 20 کیلومتر است و 400 متر ارتفاع دارد. رودخانه طیب در حدود 30 کیلومتری مرز در داخل خاک عراق در جریان است و طول آن 90 کیلومتر می باشد. ظرفیت آب رودخانه چیخواب در هنگام بارندگی، به ده برابر افزایش می یابد.
معابر وصولی منطقه عبارت بودند از:
1- محور کم عرض مسیر رودخانه میمه- طیب
2- محور عریض چم سری- ربوط به طرف بند بازرگان عراق
3- محور چم هندی به طرف چهل فوقی و پل رمیله که نزدیکترین محور به طرف شهر عماره است.
4- محور سمیده به طرف پل رمیله و شهر عماره که در مسیر آن یک منطقه باتلاقی قرار گرفته است.
5- محور کم عرض چیلات که کوتاه ترین مسافت تا شهر علی غربی و سهل الوصول ترین محور برای دستیابی به هدفی مهم است.
استعداد ارتش بعثی و قوای خودی
سپاه چهارم ارتش عراق با دو لشکر 1 زرهی و 1 مکانیزه و 17 تیپ مستقل یعنی حدود 23 تیپ رزمی زرهی، مکانیزه و پیاده مسئولیت منطقه مهران تا تنگه چزابه را برعهده داشت. لشکرهای 10 زرهی و 1 مکانیزه در منطقه غرب رودخانه دویرج در منطقه عملیاتی محرم استقرار داشتند. لشکر 1 مکانیزه از حوالی فکه تا غرب بستان و لشکر 10 زرهی از شمال فکه تا معبر چیلات مستقر شده بودند. نیروهای عراقی در ارتفاعات حمرین و تا 20 کیلومتری شرق و شمال ارتفاعات حمرین مستقر بودند. بنابراین استعداد ارتش عراق را می توان شامل لشکرهای 1 مکانیزه و 10 زرهی و 7 تیپ پیاده و یا 10 گردان تانک، 1 گردان سوار زرهی و 7 گردان مکانیزه و 20 گردان پیاده دانست.
ترکیب نیروهای به کار رفته در این عملیات متشکل از: تیپ 1 لشکر 21، تیپ 84 خرم آباد، یک گردان از تیپ 58 ذوالفقار و تیپ های 8 نجف با 18 گردان، 25 کربلا با 12 گردان، 17 علی ابن ابی طالب با 10 گردان، 14 امام حسین با 14 گردان، 44 قمر بنی هاشم با 4 گردان، 35 امام سجاد با 7 گردان و لشکر 30 زرهی از سپاه پاسداران انقلاب اسلامی و همچنین 8 گردان توپخانه از ارتش و سپاه بود. در این عملیات، ایران 60 گردان پیاده شامل 52 گردان از سپاه، 8 گردان از ارتش و ژاندارمری بکار گرفت در حالی که استعداد ارتش عراق 20 گردان برآورد میشد.
قوای ایران در این عملیات 6 گردان تانک در برابر 10 گردان تانک عراق و 3 گردان مکانیزه در برابر 7 گردان مکانیزه ارتش بعثی در اختیار داشتند. از 20 مهرماه 1361 کار جابجایی یگان ها برای انجام عملیات آغاز شد. 26 مهرماه برابر با اول ماه محرم بود و بر همین اساس اسم عملیات به نام محرم خوانده شد. نیروی هوایی قرار بود روزی 10 پرواز تاکتیکی و 6 پرواز پوشش هوایی انجام دهد. هوانیروز هم با 10 بالگرد کبری و 10 بالگرد 214 و 4 شنوک در عملیات شرکت داشت. 110 دستگاه مهندسی نیز برای انجام عملیات پیش بینی شده بود. یگان های شرکت کننده در عملیات، تا اول آبان ماه در منطقه عین خوش مستقر گردیدند. قرارگاه عملیاتی قائم با فرماندهی مشترک حسین خرازی و سرهنگ منوچهر دژکام زیر نظر محسن رضایی و شهید صیاد شیرازی فعال شد. این قرارگاه با 6 قرارگاه جزء شامل 4 قرارگاه در خط و دو قرارگاه در احتیاط فعالیت می کرد.
طرح عملیات و محورهای تهاجم
در طرح عملیات محرم، انجام حمله در محورهای زیر در نظر گرفته شده بود.
محور اول: انجام تک از جنوب دهلران و از کرانه شرقی رودخانه میمه و تصرف ارتفاعات مرزی در اطراف معبر بیات و تأمین خط مرزی با کمک تیپ 8 نجف اشرف با 11 گردان عملیاتی، پیش بینی شده بود. در مرحله اول عملیات محرم، آخرین حد پیشروی یگان ها در امتداد ارتفاعات جنوب غربی موسیان در حدود 5 کیلومتری داخل خاک عراق در مقابل معبر ربوط تعیین شده بود. محور اصلی عملیات عبارت از: غرب رودخانه دویرج تا پاسگاه های زبیدات، ابوغریب و شرهانی بود.
محور دوم: اجرای تک از غرب رودخانه دویرج و حوالی موسیان به سمت جنوب و تصرف ارتفاعات سرکوب جنوب خط مرزی با استفاده از تیپ 25 کربلا با 8 گردان رزمی، پیش بینی شده بود.
محور سوم: انجام تک به ارتفاعات مرزی حمرین با عبور از رودخانه دویرج با کمک تیپ 17 علی ابن ابی طالب با 8 گردان رزمی و نیز تیپ 1 لشکر 21 حمزه با 3 گردان رزمی، پیش بینی گردیده بود.
این دو یگان در قسمت میانی منطقه عملیات محرم بین نهر عنبر و چم سری وارد عمل شدند. منطقه عملیاتی این دو یگان از نهر عنبر به طرف غرب برای تصرف ارتفاعات شمالی پاسگاه شرهانی و از آبادی رکاس در شرق دویرج به طرف غرب پاسگاه شرهانی و محور جنوبی از چم سری به طرف پاسگاه شرهانی قرار داشت.
محور چهارم: عقب راندن نیروهای دشمن از ارتفاعات اشغالی در شرق نوار مرزی و تأمین خط مرزی با عبور از رودخانه دویرج بین چم سری در شمال و چم هندی در جنوب با تیپ 14 امام حسین با 10 گردان و تیپ 84 خرم آباد با 4 گردان طرح ریزی شده بود. قرارگاه قائم 5: تیپ 44 قمر بنی هاشم با سه گردان و یک گردان از تیپ 58 ذوالفقار به عنوان نیروهای احتیاط در منطقه دهلران در شمال غربی در نظر گرفته شده بودند. قرارگاه قائم 6: تیپ 35 امام سجاد با 5 گردان نیز به عنوان نیروی احتیاط در منطقه عین خوش در جنوب شرقی، پیش بینی شده بود. توپخانه پیش بینی شده برای عملیات نیز عبارت از: یک گردان 130 میلی متری، یک گردان کاتیوشا ،یک گردان 155م م و یک گردان 203م م از ارتش، و دو آتشبار130 م م ،یک آتشبار 122م م ،یک آتشبار 105م م و یک آتشبار 152 م م از سپاه بود.
شرح و نتایج عملیات
در شب اول عملیات چند ارتفاع مهم و چند چاه نفت از اشغال ارتش عراق آزاد و رزمندگان اسلام بر شهرک طیب و جاده تدارکاتی عراق، مشرف شدند. این عملیات در چهار محور موفق و در یک محور ناکام ماند. در روز اول عملیات 500 اسیر تخلیه گردید. در ساعت 13 تا 15 روز یازدهم آبان یعنی اولین روز عملیات، باران زیادی بارید و موجب طغیان رودخانه دویرج گردید. در اثر بارندگی بعضی از پل های رودخانه خراب و تعدادی از رزمندگان در رودخانۀ دویرج غرق شدند. درگیریها در منطقه عملیاتی محرم تا اوایل آذر ماه 1361 بصورت پراکنده و متناوب ادامه یافت. حتی در تاریخ اول آذر 1361 عراق از نوعی گاز شیمیائی استفاده کرد که موجب عقب نشینی اندکی از سوی نیروهای خودی گردید. ولی تأثیر چندانی در نتیجه عملیات نداشت.
در عملیات محرم جاده عین خوش ـ دهلران به طول 100 کیلومتر از زیر دید و تیر دشمن خارج شد. شهرهای موسیان و دهلران و پادگان عین خوش از زیر آتش توپخانه دشمن خارج شد و سلسله جبال حمرین آزاد گردید. منابع نفتی موسیان، بیات و حوضچه های نفتی زبیدات و تلمبه خانه و حدود 70 حلقه چاه نفتی نیز آزاد و قسمتی از مرز به طول 50 کیلومتر تأمین گردید. در این عملیات حدود 550 کیلومتر مربع از خاک کشور آزاد و حدود 300 کیلومتر مربع از خاک عراق در نوار مرزی به تصرف قوای ایرانی در آمد. دراین عملیات 3400 نفر از نظامیان دشمن اسیر و 7 هزار نفر آنها کشته و زخمی گردیدند. همچنین 150 دستگاه تانک و نفربر، 250 خودرو و 51 قبضه تفنگ 106 میلی متری و چندین دستگاه موشک انداز مالیوتکا و تعدادی ضد هوایی و خمپاره انداز به غنیمت گرفته شد. حدود 530 نفر از رزمندگان اسلام شهید و تعداد بیشتری زخمی گردیدند.
این عملیات موجب شد تا سپاه به گسترش کمی یگان های خود بپردازد و علاوه بر لشکر به تشکیل سپاه ها و قوا بپردازد. در بین برخی هم این احساس بوجود آمده بود که امکان ایجاد حکومت انقلابی اسلامی عراق آزاد در شهرهای عماره و حلفائیه در نزدیکی این منطقه عملیاتی با توسعه مناطق آزاد شده وجود دارد. پیروزی در این عملیات موجب نگرانی برخی از کشورهای عربی از جمله اعضای شورای همکاری خلیج فارس گردید.
فتح بزرگ محرم
عملیات محرم به عمده اهداف خود رسید و پیروزی مهمی را در جبهه ها رقم زد. پس از موفقیت رزمندگان اسلام در عملیات مسلم بن عقیل، این عملیات توانست امید به پیروزی را در بین مسئولین کشور افزایش دهد. بر همین اساس، امام خمینی(ره) این عملیات را " فتح بزرگ محرم" نام نهادند. با پایان یافتن عملیات محرم فرمانده کل سپاه در 12/8/1361 در حسینیه جماران به حضور امام خمینی(ره) رسید و گزارش فداکاری های رزمندگان اسلام در این عملیات را به اطلاع ایشان رساند.
امام خمینی(ره) در این دیدار فرمودند: «سلام مرا به همه رزمندگان اسلام برسانید و بگویید که آنها قوی باشند، قویدل باشند و نفس های آخر این متجاوزان را بگیرند و با قدرت عمل کنند که خداوند پشتیبان شما است.» پس از عملیات محرم، امام(ره) در فتوایی اعلام نمودند: "در حال حاضر تمام افرادی که قدرت دارند به جبهه بروند، باید به مقامات مسئول مراجعه کنند و چنانچه تشخیص دادند که جبهه به آنها نیاز دارد، واجب است به جبهه بروند و بر هر کار دیگری مقدم است.
منبع:تابناک
