به گزارش گروه سایر رسانه‌های دفاع‌پرس، دانشجویان در حوادث ۱۵ خرداد ۱۳۴۲ و بعد از آن تا پیروزی انقلاب اسلامی در ۱۳۵۷ نیز نقش زیادی داشته و عناصر فعال در سازماندهی حرکت‌های دانشجویی بودند.
دانشگاه تهران نیز پیشگام مبارزه با رژیم پهلوی بود و حوادث مهمی از جمله ۱۶ آذر ۱۳۳۲ علیه حضور نیکسون معاون ریاست جمهوری آمریکا را رقم زد.
از این رو و با توجه به اهمیت موضوع و نقش حساس و تاثیر گذار دانشجویان دانشگاه تهران در حوادث ۱۵ خرداد ۱۳۴۲ شمسی، گزارش اول مربوط به مبارزات انقلاب جنبش دانشجویی این دانشگاه قبل از و بعد از قیام ۱۵ خرداد ۱۳۴۲ است که در ادامه به آن پرداخته ایم.
شروع اولین حرکت‌های اعتراضی دانشجویان
یکی از چشمگیرترین حرکت‌های اعتراضی دانشجویان در دوره حکومت رضا شاه در سال ۱۳۱۶ ش اتفاق افتاد که دانشجویان دانشکده حقوق دانشگاه تهران در اعتراض به هزینه‌های بیهوده برای آماده ساختن دانشگاه جهت بازدید ولیعهد، در کلاس‌ها حاضر نشدند. به دنبال این حرکت و همچنین اعتراضات دیگر، در همان سال ۲۰ نفر از فارغ‌التحصیلان دانشگاه بازداشت و یکی از آن‌ها اعدام شد.
دانشگاه تهران کانون شکل گیری جنبش دانشجویی بعد از خروج رضا شاه
دانشگاه تهران به تدریج و بعد از خروج رضا شاه از کشور به کانون شکل‌گیری جنبش‌های دانشجویی تبدیل شد. این جنبش‌ها ابتدا جنبه صنفی داشت، ولی بعد از شهریور ۱۳۲۰ ش و با باز شدن فضای سیاسی جامعه و ظهور احزاب، جنبش دانشجویی نیز جنبه سیاسی بیشتری به خود گرفت و یکی از حوادث مهمی که در دوران مبارزه علیه رژیم پهلوی نقش مهمی در پیروزی انقلاب اسلامی داشت، قیام ۱۵ خرداد ۱۳۴۲ ش بود.
شکل گیری گرایش‌های فکری چپ، مذهبی و ملی در دانشگاه تهران
از سال ۱۳۲۰ ش تا ۱۳۳۲ ش سه گرایش فکری چپ، مذهبی و ملی بر روی افکار دانشجویان تأثیر گذاشت. گرایش مارکسیستی عمدتاً تابع حزب توده بود، حزب توده با مطرح کردن شعار‌های مبارزه با فاشیسم و امپریالیسم و عدالت اجتماعی بین دانشجویان نفوذ کرد.
یکی از مراکز عمده آن سازمان، دانشگاه تهران بود که در تشکیل «اتحادیه دانشجویان دانشگاه تهران» نقش بسیار داشت. تا آن جا که در اواخر سال ۱۳۲۵ ش رییس دانشگاه تهران به سفیر انگلیس اعلام کرده بود که اکثر دانشجویان دانشگاه به شدت تحت تأثیر حزب توده هستند.
شاه دانشجویان را ملزم به امضای تعهدنامه عدم دخالت در سیاست کرد
پس از سوء قصد نافرجام به جان شاه در ۱۵ بهمن ۱۳۲۷ ش و اعلام خبر غیر قانونی بودن حزب توده، از فعالیت سازمان جوانان حزب توده و دیگر سازمان‌های وابسته به آن حزب جلوگیری شد و در همان سال شاه و دولتش، دانشجویان دانشگاه تهران را ملزم به امضای تعهدنامه عدم دخالت در سیاست کرد.
گرایش دیگری که در میان دانشجویان تأثیر گذار بود، گرایش مذهبی بود. نخستین انجمن اسلامی در دانشگاه تهران در سال ۱۳۲۳ ش توسط دانشجویان دانشکده پزشکی به منظور مقابله با فعالیت‌های گسترده حزب توده و بهایی‌ها در دانشگاه تأسیس شد.
ادامه فعالیت‌های مبارزاتی دانشگاه تهران پس از ملی شدن نفت
دانشگاه تهران که در جریان نهضت ملی شدن صنعت نفت یکی از ارکان مبارزه علیه استعمار انگلیس بود در جریان‌های سیاسی اوایل دهه ۳۰ و حوادث بعد از کودتا نیز نقش مؤثری در ادامه مبارزه علیه استبداد داخلی و استعمارگران خارجی ایفا کرد. شرکت در قیام ۳۰ تیر ۱۳۳۱ ش و حمایت از دولت مصدق، از جمله اقداماتی بود که سازمان صنفی دانشجویان دانشگاه تهران در مقابله با استبداد از خود نشان داد.
تشکیل کمیته دانشگاهی نهضت مقاومت ملی
کمیته دانشگاهی نهضت مقاومت ملی با فعالیت‌های مؤثر خود جبهه مقابله با استبداد را به عهده داشت و فعالیت‌هایی نظیر راهپیمایی‌ها، اعتراضات خیابانی، اعتصابات و پخش اعلامیه و ... را رهبری می‌کرد.
تجمع در اعتراض به سفر نیکسون/ ۱۶ آذر روز دانشجو شد
یکی از حوادث ناگوار جنبش دانشجویی در دهه ۳۰ شمسی این بود که بعد از کودتای ۲۸ مرداد ۱۳۳۲ ش نیکسون، معاون رئیس جمهور وقت آمریکا به منظور بررسی مستقیم اوضاع ایران به تهران آمد. دانشجویان در شانزدهم آذر همان سال در اعتراض به این سفر، دست به تظاهرات زدند و مردم را به مقاومت فراخواندند.
در این میان سه دانشجو به نام‌های شریعت رضوی، مصطفی بزرگ نیا و احمد قندچی شهید شدند و این امر موجب بروز واکنش مردم شد و این روز را «روز دانشجو» نام‌گذاری کردند.
اعتصاب ۴ هزار نفری در دانشکده ادبیات دانشگاه تهران
در سال تحصیلی «۱۳۳۹-۱۳۴۰ ش» دانشجویان در حمایت از خواسته‌های خود مبنی بر تضمین آزادی انتخابات، در روز ۵ بهمن ۱۳۳۹ ش در دانشگاه تهران اعتصاب کردند و شب را در دانشکده ادبیات به صبح رساندند. تعداد دانشجویان متحصن در دانشکده ادبیات حدود ۴ هزار نفر بوده و تظاهرات آنان در اطراف دانشگاه و با سرکوب پلیس به پایان رسید.
اعتراض به نحوه برگزاری انتخابات مجلس
یکی دیگر از اعتصابات دانشجویان در دهه ۳۰ شمسی، ۱۳ بهمن ۱۳۳۹ ش بود که دانشجویان دانشگاه تهران در اعتراض به نحوه برگزاری انتخابات دوره دوم مجلس بیستم به تظاهرات پرداختند و در ۴ اسفند اتومبیل منوچهر اقبال (وزیر دربار) را در محوطه دانشگاه به آتش کشیدند.
در واکنش به تظاهرات دانشجویان، دانشگاه تهران ۷۰ روز به حالت تعلیق درآمد
اول بهمن ۱۳۴۰ ش هنگام برگزاری تظاهرات در محوطه دانشگاه تهران، عده‌ای از دانشجویان به سمت مدرسه دارالفنون رفتند که با سرکوب شدید نیرو‌های دژبان و ژاندارمری روبه رو شدند و صد‌ها نفر از دانشجویان مجروح و مصدوم شدند. پس از این واقعه، دانشگاه تهران به مدت ۷۰ روز به حالت تعطیل درآمد و چندین نفر از دانشجویان بازداشت شدند.
دانشجویان و حوادث عاشورای ۱۳۴۲
محرم سال ۱۳۴۲ شرایط ویژه‌ای داشت، از سویی رژیم نگران انفجار انقلابی بزرگ بود و از سوی دیگر مردم و روحانیون محرم را فرصت مناسبی برای بیان اعتراضات خود می‌دانستند. بر این اساس برای همه مسئولان سیاسی، اطلاعاتی و امنیتی کشور دستور کار‌های ویژه‌ای صادر شد.
دانشجویان دانشگاه تهران نیز مانند دیگر گروه‌ها نقش فعالی در این تظاهرات داشتند. آنان به محض آگاهی از این حرکت مردمی، به سوی بازار به راه افتادند و شعارشان «خمینی پیروز است» بود.
در این تظاهرات یکی از دانشجویان به سخنرانی پرداخت و سخنرانی او پیرامون جانبداری کامل از آیت‌الله خمینی و تقاضای کمک برای تجدید ساختمان مسجد فیضیه قم بود و در پایان این سخنرانی اعلام شد که مردم در جلسه مذهبی عصر که در مسجد هدایت برگزار می‌شود حضور داشته باشند.
ادامه تجمع روز عاشورا: تجمع ۲۲۰۰ نفری دانشجویان مقابل مسجد هدایت
در عصر عاشورا ساعت ۱۶ عده‌ای حدود ۸۰۰ نفر از دانشجویان در مسجد هدایت جمع شدند و هر لحظه بر تعدادشان افزوده می‌شد. در این جلسه ابتدا دو دانشجو مطالبی پیرامون حادثه کربلا و مبارزات حسینی ایراد نمودند، سپس آیت‌الله مکارم شیرازی ضمن سخنرانی شدیداللحنی اعمال رژیم را تقبیح نمود و از عملکرد رژیم پهلوی انتقاد کردند.
پس از آن در ساعت ۱۸ و ۵۰ دقیقه جلسه به پایان رسید و دانشجویان از مسجد خارج شدند و در همان حال اعلامیه کوچکی که در آن مردم را دعوت کرده بودند که بر ضد حکومت دیکتاتوری قیام کنند، پخش می‌کردند و در حالی که شعار «خمینی خمینی خدا نگهدار تو، بمیرد بمیرد دشمن خونخوار تو» سر می‌دادند از مسیر خیابان اسلامبول و چهار راه لاله‌زار به مقابل کاخ گلستان رفتند و بعد از مدتی تعداد آنان بالغ بر ۲۲۰۰ نفر شد.
۱۵ خرداد نقطه اوج جنبش دانشجویی
پس از سخنرانی تاریخی عصر عاشورای امام خمینی و زیر سوال بردن ماهیت رژیم شاه و احساس خطر از سوی رژیم، ساعت ۴ صبح روز ۱۵ خرداد ۱۳۴۲ ش مأموران ساواک به منزل امام در قم حمله کرده و وی را دستگیر و به تهران انتقال دادند.
به همین جهت در وقایع ۱۵ خرداد یکی از ویژگی‌های مهم فعالیت دانشجویان آن بود که آگاهانه وارد عمل شدند. دانشجویان دانشگاه تهران به محض اطلاع از دستگیری امام خمینی (ره) واکنش نشان دادند، آن‌ها صبح روز ۱۵ خرداد کلاس‌های درس را ترک گفته، در محوطه دانشگاه به تظاهرات پرداختند. در ساعت ۸ و ۳۰ دقیقه صبح همان روز عده زیادی از دانشجویان در دانشکده هنر‌های زیبا تجمع کردند و بر سر در دانشگاه پلاکارد‌هایی با عنوان «خمینی را دیشب گرفتند» نصب کرده بودند.
دانشجویان پس از تظاهرات داخل دانشگاه با تظاهرات دسته جمعی و شعار‌های انقلابی از دانشگاه خارج شده، دامنه تظاهرات را به خیابان‌ها کشیدند و با فریاد‌های رعدآسای «خمینی را آزاد کنید» شور و احساسات مردم را برانگیختند، پلیس دانشگاه را تعطیل کرده و با تانک و توپ در محاصره قرار داد.
به این ترتیب پیوستن دانشجویان دانشگاه تهران به نهضت روحانیون که با تصویب لایحه انجمن‌های ایالتی و ولایتی شروع شده و در خرداد ۱۳۴۲ ش استحکام یافته بود سبب شد که دانشجویان بیش از پیش در صحنه مبارزات بر ضد رژیم پهلوی قرار گرفته و موجب شد در سال‌های بعد به مناسبت‌های مختلف نارضایتی خود را از عملکرد حکومت به صورت تظاهرات، پخش اعلامیه و خود داری از رفتن به کلاس‌های درس نشان دهند.
منبع: فارس
انتهای پیام/ ۱۳۴
