خبرگزاری دفاع مقدس: سالهاست که با فرارسیدن ماه محرم، حال و هوای شهرها و روستاها عوض میشود. این روزها دلهای بسیاری هوایی شده و حال و هوای محرم گرفته است. نواهای آشنایی به گوش میرسد؛ نواهایی که هر سال تکرار میشوند اما تکراری نمیشوند!
علم و کتلها از هفتهها قبل آماده شده، همه جا سیاهپوش شده و ایرانیان نیز در گوشه و کنار کشور با رسم و آئینهای ویژهای که یادگار پیشینیان است در سوگ امام حسین (ع) عزاداری میکنند.
هرچند امروزه فرهنگ سنتی عزاداری در بسیاری از مناطق کشور رایج است اما این موضوع را نمیتوان امری کاملا عمومی تلقی کرد زیرا با تغییرات روزافزون شیوههای زندگی، فرهنگ عزاداری نیز از این تغییرات مصون نمانده و بعضا به شیوههای امروزی اجرا میشود؛ هرچند که ماهیت آن همان عشق و علاقه ایرانیها به اهل بیت(ع) است که مانند خون در رگهای این مردمان جاری است.
سبکهای جدید مداحی با شعرهای متفاوت، استفاده از سازهای موسیقی در مداحیها، شیوههای جدید پذیرایی از عزاداران، استفاده از غذاهای جدید، شعارنویسی روی ماشینها، افزایش چشمگیر مجالس عزاداری بانوان، حضور جوانان با ظاهر متفاوت در مراسم، اطلاعرسانی اینترنتی جلسات و محافل و ... شواهدی بر این مدعا هستند که فرهنگ عزاداری از تغییرات جدید مصون نمانده است. دیگر اینکه سخنرانان نیز از شیوههای جدیدی برای ارائه مفاهیم دینی به مستمعین استفاده میکنند.
جوانان عاشورایی؛ حلقه اتصال عزاداری سنتی و امروزی
نیما دهقانی جوان دانشجویی است که هر سال به همراه دیگر دوستانش تکیهای را در محلهشان برپا میکند. او در این باره میگوید: از وقتی دانشآموز بودم به این تکیه میآمدم و هنوز هم مانند همان وقتها برای رسیدن ماه محرم لحظهشماری میکنم.
دهقانی معتقد است: ماه محرم که از راه میرسد، همدلی و یکرنگی مردم بیشتر میشود و انگار همه فقط یک هدف دارند و آن هم برپایی مراسم عزاداری با بهترین کیفیت است.
او عزاداری امام حسین (ع) را مخصوص قشر خاصی نمیداند و میگوید: در عزاداری امام حسین (ع) هر فردی جایگاه خودش را دارد، بعضی جوانان که به هیأتها و تکایا میآیند حتی با اصول اولیه دین نیز آشنایی چندانی ندارند اما امام حسین (ع) آنقدر در دل این مردم جای دارد که هرکس با هر سلیقه و اعتقادی به آن حضرت ارادت قلبیاش را نشان میدهد و جذب او میشود.
گرچه عزاداری امام حسین (ع) تا پیش از این با فرهنگ جامعه سنتی ایران آمیخته بود اما در سالهای اخیر جوانانی با پوشش متفاوت با جوامع سنتی ایران، به طور چشمگیری در مراسم سینهزنی، زنجیرزنی و ... شرکت میکنند.
محمد دانشی یکی از جوانان شرکتکننده در مراسم عزاداری امام حسین (ع) است، از همانهایی که به قول خودش اصلا از ظاهرش نمیتوان عقاید او را تشخیص داد.
دانشی معتقد است که نباید از روی ظاهر افراد در مورد عشق و علاقه آنها نسبت به اهل بیت (ع) قضاوت کرد، اهل بیت (ع) همه کسانی را که به آنها عشق بورزند دوست دارند، حتی اگر مسلمان نباشند.
او ادامه میدهد: هرکس به شیوهای عشق و علاقه خود به امام حسین (ع) را ابراز میکند، مثلا من و بسیاری از دوستانم همزمان با دهه محرم، مداحی را با موسیقیهایی که معمولا در اتومبیل گوش میدهیم، جایگزین میکنیم. در دستهها و هیأتها حضور داریم و از انجام هر کاری برای عزای امام حسین (ع) دریغ نمیکنیم.
بوی نذری؛ بوی آشنای شبهای محرم
در شبهای محرم، شهرها و روستاها حال و هوای دیگری دارند، جوانان مشغول برپا کردن داربستها هستند، پارچههای سیاه و کتیبههایی که داربستها را پوشاندهاند، جلوه خاصی به در و دیوار میدهند.
از محلهها که عبور میکنی بوی نذری بوی آشنایی برای مشامت است؛ راست گفتهاند که غذای نذری امام حسین (ع) طعم و بوی خاص خودش را دارد.
این روزها و همراه با تغییرات رسم و رسوم عزاداری، غذای آن نیز تغییر کرده است. در گذشته غذاهای نذری به آش رشته، حلیم، شله زرد و... محدود میشد اما اکنون برنج و انواع خورشها اعم از قورمه سبزی، فسنجان، خورش قیمه و ... از جمله غذاهای نذری به حساب میآیند. البته در مجالس عزاداری زنانه تنوع غذایی به وفور بیشتر است.
حاج حیدر یکی از آشپزهای قدیمی شهرری است که سابقه زیادی در پختن غذاهای نذری دارد. میگوید: قدیمها مثل الان نبود که همه جا گاز شهری باشد، موقع پختن غذاهای نذری همه به دنبال جمع کردن هیزم بودیم و اعتقاد داشتیم این کار ثواب زیادی دارد. غالب غذاهای نذری آن زمان نیز انواع آش، شله زرد و ... بود.
وی ادامه میدهد: کم کم پخت و پزها از محلهها و حیاط خانهها به رستورانها منتقل شد، غذاها متنوعتر شدند و دیگر کسی قابلمه به دست در صف آش نمیایستد؛ قابلمه جای خود را به ظرفهای یک بار مصرف سپردهاند.
حاج حیدر درباره نوشیدنیهای نذری نیز میگوید: یک زمان نوشیدنی ایام محرم چای تازه دم بود و نسکافه و قهوه مخصوص جمعهای خاصی بود اما اکنون انواع و اقسام چای و نسکافه و شیر کاکائو و قهوه و شربتهای رنگارنگ در ایستگاههای صلواتی خیابانهای اصلی و فرعی و مجالس روضه و تکیهها و هیأتها به عزاداران عرضه میشود.
مداحی سنتی، مداحی پاپ
مکان: جنوب تهران. زمان: ساعت 22 یکی از شبهای دهه اول محرم، محل اجرای برنامه ی یکی از مداحان جوانی که به تازگی مشهور شده است. ورزشگاهی در میدان خراسان که ورود بانوان ممنوع است. انتظامات مراسم با گشادهرویی شرکتکنندگان را به محل اجرای مراسم راهنمایی میکنند. فضا تا حد زیادی با عرف غالب شرکتکنندگان در مراسم عزاداری و آنچه ما در ذهن داریم متفاوت است. تعداد زیادی ته سیگار جلوی در ورودی ورزشگاه ریخته شده و عده دیگری نیز در حالی که هنوز سیگارشان روشن است از در ورودی عبور میکنند. بدنهایی با خالکوبیهای عجیب و غریب و یقههایی که تا وسط سینه باز است و زنجیرهای قطوری که بر گردنها خودنمایی میکند.
اگر ماجرای مرحوم "رسول ترک" را شنیده باشید بیگمان با خواندن این سطور ماجرای او در ذهنتان تداعی میشود.
مراسم شروع میشود و بعد از چند دقیقه روضهخوانی، سینهزنی شروع میشود. در این مجالس، کمتر نواهای قدیمی مانند "بر مشامم میرسد هر لحظه بوی کربلا" به گوش میرسد. مداحان جوان در شب تاسوعا خودشان را ملزم به خواندن "ای اهل حرم میر و علمدار نیامد" نمیدانند.
بیشتر مداحیها به سبک جدید و با اشعاری که برخی از آنها لحن عامیانه و محاورهای دارند، خوانده میشود. اجرای برنامه اکثر مداحان حرفهای نتیجه کار گروهی است که شعر و سبک و ... را برای اجرای مداح آماده میکنند.
شرکتکنندگان نیز بیشتر اشعار سالهای گذشته مداح محبوب خودشان را به خاطر دارند و گاه در خواندن آن شعرها از مداح جلو میزنند!
امیرعباس یکی از شرکتکنندگان این مراسم است که اجرای مداحی با شیوه جدید را در جذب جوانان به این مجالس تاثیرگذار میداند و میگوید: همه چیز در این دوره زمانه عوض شده و مداحی هم یکی از آنهاست. جوانان شور و هیجان زیادی دارند و لذا ریتمهای تند مداحی به سرعت آنها را جذب میکند.
او بیان میکند: جوانانی به این هیات میآیند که اصلا گمان نمیکنید اهل این برنامهها باشند و شاید اگر آنها را بیرون از هیأت ببینید از خالکوبیهای بدنشان وحشت کنید اما به نظر من این هنر یک مداح است که جوانانی با این شکل و شمایل را به این مجالس بکشاند.
او خاطرنشان میکند: البته امام حسین(ع) همه نوع آدمی را بر سر سفرهاش میپذیرد و این از کرامات آن حضرت است اما قضاوتهای ما معمولا بر اساس ظاهر است که البته شاید تا حدی طبیعی باشد.
و در آخر اینکه...
قرنها از واقعه عاشورا میگذرد. واقعهای که نمیتوان صرفا به دیده یک ماجرای تاریخی نگریست، بلکه باید آنرا سرمنشأ تحولی عظیم و فرهنگساز دانست.
ماجرای محرم سال 61 هجری فقط یک جنگ نبود که مانند بسیاری از حوادث و جنگها مدتی نقل محافل شود و بعد هم به فراموشی سپرده شود بلکه در پس این ماجرا جریانی عظیم نهفته بود که امروز ایرانیان بزرگترین میراث داران آن هستند.
ایرانیانی که همیشه بر مشامشان بوی کربلا میرسد و از خدا میخواهند آرزوی کربلا بر دلشان نماند، آنان که تشنه آب فراتند و از اجل میخواهند مهلتی بدهد تا قبر شهید کربلا را در آغوش بگیرند.
