جستاری در فهم غدیر به مثابه یک رسانه
گروه فرهنگ و هنر دفاع‌پرس _ مرتضی بریری؛ یکی از رویداد‌های مهم در تاریخ اسلام که شکی در آن نیست در ۱۸ ذی الحجه سال دهم هجری به وقوع پیوست. در این رویداد واقعه غدیر رخ داد، هنگامی که پیغمبر مکرم اسلام از حج آخرین خود به مدینه بازمی‌گشت. خداوند از طریق وحی به پیامبر ابلاغ کرد تا پیامرسانی خود را به اتمام رساند و نعمت را تمام کند و اگر اینکار را انجام ندهد، رسالتش را به تمامی انجام نداده است. در واقع این روز را بزرگترین عید آل محمد (ص) نامیده‌اند.
برخی تاریخنگاران با توجه به رخداد عظیم این روز رخداد‌های دیگری را نیز بدان منتسب کرده‌اند. به عنوان مثال در برخی منابع از جمله «امالی» شیخ صدوق و «بحارالانوار» علامه مجلسی اشاره شد که در همین روز کشتی نوح (ع) پس از پایان طوفان روی زمین قرار گرفت، حضرت سلیمان امتش را بر جانشینی آصف بن برخیا گواه گرفت، حضرت موسی در حضور مردم هارون و سپس یوشع بن نون را وصی خود گردانید، حضرت ابراهیم خلیل الله را از آتش نمرودیان نجات داد و از همه قدیم‌تر توبه حضرت آدم نیز مورد قبول حق تبارک و تعالی قرار گرفت.
علامه تقی الدین کفعمی عاملی در کتاب «جنّة الامان الواقیه و جنة الایمان الباقیه» اشاره کرده که در همین روز هجدهم ذی الحجه (در سال‌ها قبل از دهم هجری) بود که ماجرای عقد اخوت نیز رخ داد و پیامبر (ص) میان اصحاب خود عقد اخوت بستند و حضرت امیر (ع) را نیز به عنوان برادر خود برگزیدند.
تامل در رویداد غدیرخم ما را به نکات مهمی در حوزه رسانه می‌رساند. در تعاریف کلاسیک رسانه را دارای چند مولفه دانسته‌اند: نخست پیام، محتوا و یا رمزگانی است که باید مخابره شود. دوم: مولفه مخاطب است و سوم: راه یا بستر ارتباطی است. ماجرای عیدغدیر و همه رخداد‌های پیرامونی‌اش به جهت رساندن یک پیام مهم آماده شدند. حضرت محمد (ص) پس از آنکه حکم تکمیل دین را دریافت کرد برای ابلاغ آن به همه مردم مدتی را منتظر ماند تا آن دسته از کاروان که جلوتر رفته بودند بازگردند و دسته‌های عقب مانده از بخش اصلی کاروان نیز به بپیوندند.
جبرییل امین حکم ابلاغ و نصب الهی جانشین و امر ولایت را برای آن حضرت – همان آیه ۶۷ سوره مبارکه مائده – به این شرح آورد: یَا أَیُّهَا الرَّسُولُ بَلِّغْ مَا أُنْزِلَ إِلَیْکَ مِنْ رَبِّکَ ۖ وَإِنْ لَمْ تَفْعَلْ فَمَا بَلَّغْتَ رِسَالَتَهُ ۚ وَاللَّهُ یَعْصِمُکَ مِنَ النَّاسِ ۗ إِنَّ اللَّهَ لَا یَهْدِی الْقَوْمَ الْکَافِرِینَ.
پس از اجتماع مسلمین همراه پیامبر (ص) که عمده اصحاب نزدیک نیز شامل این اجتماع می‌شدند، آن حضرت پس از بیان حقوقی که بر مردم دارند، بویژه حق معرفی جانشینی، دستور خداوند مبنی بر انتصاب جانشینی حضرت امیر (ع) را ابلاغ فرمودند و بیان کردند که طبق دستور الهی منکر ولایت حضرت علی بن ابی‌طالب (ع) آمرزیده نشده و توبه‌اش قبول نمی‌شود.
پیغمبر مکرم اسلام (ص) وظیفه داشتند تا پیام الهی را آشکارا به مردم برسانند و عواقب نپذیرفتن آن را شرح دهند. در دو وجه می‌توان وجوه رسانه‌ای این رویداد را برشمرد: وجه نخست خود رویداد غدیر به مثابه رسانه‌ای که آگاهی مردم نسبت به دینشان را تکمیل می‌کند.
به شواهد و اسناد معتبر می‌دانیم که پس از آنکه پیغمبر مکرم اسلام (ص) پیام خداوند را ابلاغ فرمود، بخشی از آیه سوم سوره مبارکه مائده مشهور به آیه اکمال بدین شرح نازل شد: «الْیَوْمَ یَئِسَ الَّذینَ کَفَرُوا مِنْ دینِکُمْ فَلا تَخْشَوْهُمْ وَ اخْشَوْنِ اَلْیوْمَ أَکمَلْتُ لَکمْ دینَکمْ وَ أَتْمَمْتُ عَلَیکُمْ نِعْمَتی وَ رَضیتُ لَکُمُ الْإِسْلامَ دیناً.» وجه دوم عمل و فعل پیغمبر مکرم اسلام (ص) است. ایشان پس از آنکه اجتماع مهمی از مسلمین و اصحاب نزدیک خود را فراهم آوردند به روشن‌ترین و ساده‌ترین وجه دستور خداوند را به همه رساندند و تبریک اصحاب به حضرت امیر (ع) پس از پایان دستور، نشان از موفقیت پیغمبر (ص) از ابلاغ پیام بوده است. حال اینکه برخی به این دستور الهی عمل نکردند، دیگر بحث میان آن‌ها و خداوند است.
مهم فقط این بود که عواقب سرپیچی از این فرمان نیز به روشنی برای آن‌ها توضیح داده شود. این رویداد خود یک رسانه است. می‌توان از فهم این رویداد به این نکته رسید که رسانه باید پیام را به روشنی ابلاغ کند. پذیرفتن یا نپذیرفتن مردم دیگر به رسانه ارتباطی ندارد. رسانه باید تمامی تلاشش را برای انتقال واضح و روشن پیام بکند و در این راه به هیچ عنوان نباید به ابزار‌های نامشروع روی بیاورد.
پیام پاکیزه و مهم باید با استفاده از روش‌های پاکیزه و بدون هیچگونه امر انحرافی انجام شود. اتصال هرگونه مطلبی بیرون از پیام به خود پیام، مشروعیت ندارد و نباید از آن استفاده کرد، چرا که بهرحال پیام پاکیزه خودبسنده است و به تنهایی می‌تواند برای اقناع مخاطب کافی باشد.
مهم روش انتقال این پیام است. دقت در این نکته ما را به تفاوت رسانه‌های جوامعی که رویداد غدیر را می‌شناسند با جوامعی که از رویداد غدیر دورند، خواهد رساند.
با دقت بیشتر در این رویداد می‌توان به نکات بهتری نیز رسید؛ بنابراین می‌توان برای استفاده از فعل معصوم و معاصر کردن آن در حوزه رسانه، به بحث و کنکاش این رویداد عظیم تاریخی پرداخت.
انتهای پیام/ 121
