معضل اصلی فرهنگ و هنر چیست؟/ منابع داریم؛ دلسوزی، اراده و همکاری کم است
به گزارش خبرنگار گروه فرهنگ و هنر دفاع پرس ورق سالنامه هجری شمسی هر چه به بهمن ماه نزدیکتر میشود تعدد زنگ آغاز جشنوارههای مختلف با انگیزههای به ظاهر یکسان"دینی" به گوش میرسد و در این میان البته مجموعههایی گمنام تحت عنواین هنر انقلاب، انقلابیتر حضور دارند که روزنههای امید هنر انقلاب را در کالبد هنر بی رمق این روزها طنین انداز میکند.
همین مقدمه و بیانات مقام معظم رهبری درباره مسئلهی "فرهنگ" که فرمودند: "امروز نفوذ دشمن یکی از تهدیدهای بزرگ است برای این کشور؛ دشمن سعی میکند در زمینهی فرهنگی، باورهای جامعه را دگرگون کند؛ و آن باورهایی را که توانسته این جامعه را سرِپا نگه دارد جابهجا کند، خدشه در آنها وارد کند، اختلال و رخنه در آنها بهوجود بیاورد. خرجها میکنند؛ میلیاردها خرج میکنند برای این مقصود؛ این رخنه و نفوذ فرهنگی است." ما را به گفتوگو با حسن بنیانیان کشاند، که متن آن را مشاهده میکنید:
دفاع پرس: به عنوان مقدمه برای ورود به بحث کمی درباره اولویت قرار دادن موضوعات فرهنگی توضیح دهید و اینکه آیا این مسئله اصولا چقدر درست است.
من به شدت با اولویت در فضای فرهنگ مخالفم. علت این مخالفت هم این است که وقتی برای مقوله ای مثل فرهنگ، سازمان درست میشود، منابع آن محدود میشود. در حالی که اگر این تفکر را جا انداخیتم که هر کسی در حوزه زیست خود در نقشهای مختلف مسئول اصلاح فرهنگ جامعه است کارها پیش میرود و حالا پدر در نقش پدری اولویتش میشود تربیت فرزندانش؛ همان پدر وقتی وارد محیط کار میشود به عنوان کارگر کارخانه نقش فرهنگیش میشود درست کار کردن، چون میفهمد کارگر کنار او تحت تاثیر جدیت او در کار قرار خواهد گرفت و بی تفاوتی نسبت به کار موجب بی تفاوتی همکار او میشود.
با اولویت بخشیدن به فرهنگ کاری از پیش نمیرود
ما باید این تفکر را اشاعه دهیم که تعیین اولویت در هر فردی و نقشی را عقل آدمی تعیین میکند، که چه کاری را اولویت دهد. اما شما اگر اولویت تعیین کنید معلوم میشود سازمانی دارید مثل ارشاد که مشخص است قرار است به سراغ چه مقولهای برود، با همین تعیین اولویتها مسئولیت را از دیگران میگیریم بنابراین با اولویت بخشیدن به فرهنگ کاری از پیش نمیرود.
اولویت تعیین کردن، فرهنگ را حداقلی میکند چون مسائل فرهنگی به شدت با هم در ارتباطند. یعنی شما نمیتوانید بگویید نماز واجبتر از بحث خداشناسی یا حج رفتن است چون ممکن است کسی در حج، نماز خوان شود و انسان در یکی از این ارتباطات با خدا تحول درونی پیدا کند پس به این راحتی نمیشود برای فرهنگ اولویت تعیین کرد.
دفاع پرس: با توجه به این مقدمه بفرماید ظرفیت سینمای انقلاب در عرصه فرهنگی چگونه است و فیلم سازان انقلابی چه وظیفهای دارند.
یک وجهه این سوال نیاز جامعه و ظرفیتها و توانمندیهای سازنده فیلم است چرا که اگر فیلمساز در ابتدای کار بخواهد به سراغ مسائل مهم برود هم مسئله را خراب میکند و همم اینکه از پس آن بر نخواهد آمد. ما باید طیف گستردهای از مسئلهها را تعریف کنیم تا فرد متناسب با دانش، هنر و خلاقیت خود با اولویت و اهمیت قرار دادن مسئلهای که برای او خوشایند است که به عنوان مثال بتواند رابطه بین یک پدر و پسر را اصلاح کرده است.
ما نباید این رابطههای کوچک را کم اهمیت جلوه دهیم، علت بد اخلاقی جامعه و فسادهای سازمان یافته این است که مسائل کوچک را بی اهمیت جلوه دادهایم. دروغ گفتیم و با هم خندیدیم و پشت سرهم اینها توسعه یافت و بعد گفتیم طرف رشوه میگیرد و با این حرف که خرج دارد زندگی آن شخص توجیه کردیم. در احادیث هم آمده است که گناهان صغیره را صغیر نشماریم چون لایه لایه نفس آدم در لایه بزرگتری شکل میگیرد. در ساخت فیلم این طرف فهرست طولانی از نیازها را باید باز کنیم هیچ چیز هم نسبت به بقیه هم اولویت ندهیم ولی به سازنده بگوید که شما کدام یک را بهتر میتوانید تدوین و طراحی کنید تا کار اثرگذارتر باشد ضمن اینکه هر فیلمی یک پیام اصلی و مجموعه پیامهای فرعی دارد.
کسی که میخواهد جرائت پیدا کند و اثر ماندگارتری را طراحی کند باید دائما مطالعه کند، اگر کسی در عالم هنر ورود پیدا کند و دائما کتاب مطالعه نکند باید به او توصیه کرد که هنر را کنار بگذارد یا مطالعه هنری را به متن زندگی بیاورد چون اگر میخواهد آثر ماندگار خلق کند که ممکن است سالها پس از مرگ این اثر بارها تکرار شود و مخاطبین را تحت تاثیر خود قرار دهد.
دفاع پرس: تعریف سینمای انقلاب چیست و امروز چقدر به این تعریف نزدیک شدهایم؟
در تعریف سینمای انقلاب چند تعریف نهفته است یکی تعریف خود انقلاب است، دیگری تعریف هنر است و نهایتاً تعریف سینماست که وقتی در تک تک این تعاریف ورود پیدا میکنید میبینید که دریایی از اختلاف نظر وجود دارد یکی این است که برای هنر سعی نکنید تعریف بتراشید چون آن تعریف دیگر هنر نیست هنر با خلاقیت عجین است وقتی شما تعریف درست میکنید هنر را زندانی میکنید که ممکن است ما این بحث را قبول نداشته باشیم.
هر اثر هنری که بتواند حداکثر پیام اسلام ناب را به مخاطب منتقل کند، آن هنر انقلاب است
صاحبنظران معتقدند اگر نتوانستید برای موضوعی تعریف درست کنید مرز برای آن درست کردهاید. من فکر میکنم در یک جمع نمیتوان برای هنر تعریف ارائه کرد اما اینکه ما یک اسلام ناب داریم با یک جامعیت هر اثر هنری از جمله فیلم که بتواند حداکثر پیامهای اسلام ناب را به مخاطب خودش منتقل کند آن سینمای انقلاب هم هست اما باید هر هنرمندی یک جامعه مخاطب را برای خودش شناسایی کند و روی آن جامعه مخاطب مطالعه تخصصی انجام دهد.
یعنی اگر میخواهید برای پیام انقلاب در خارج از مرزها کار کنید حتماً مخاطبین را بشناسید که از این نمادها چه برداشتی میکنند. اگر میخواهید برای نوجوانان کار کنید کتابهای روانشاسی نوجوان و مبانی اسلامی مربوط را مطالعه کنید تا تخریبهای آن کم شود، در عالم انسانها همیشه هر اثری که خلق میشود آثار مثبت و منفی دارد، مهم این نکته است که شما چطور آثار مثبت بیشتری را بر جا بگذارید. اینکه تلاش شود تا اثرات مثبت بیشتر شود مستلزم تکنیک است که از جمله در مرحله فیلمنامه شما به ده نفر کار را ارائه دهید تا نظرات مختلف را بدانید قبل از شروع مراحل بعد برداشتهای کارشناسان را جمع آوری کنید و میتوانید آسیبها را شناسایی کنید و در رفع آن اقدام کنید. بررسی و هم اندیشی به فیلم ساز مهارت میدهد که تاثیری گذاری بر مخاطبشان حداکثری شود.
دفاع پرس: راهکار توسعه هنر انقلاب چیست و امروز وضعیت هنر انقلاب چگونه است.
معضل اصلی ما این است که آموزش پرورش دَر را به روی هنر بسته است چون در سیستم آن تربیت وجود ندارد. ما ۱۱۰ هزار مدرسه داریم که اگر تصور کنیم دَر این مدارس باز شود تا هفتهای چند فیلم کوتاه در این مدارس به نمایش درآید و منابعی را اختصاص میدادیم به فیلمها، بازار بزرگ بچههای دغدغهمند برای تولید فیلم دینی درست میشد و سر ذوق میآمدند.
بچهها میآمدند سر کلاس تا برایشان از تعلیمات تربیت حرف بزنیم. اتفاقی که در این روند میافتاد متدینتر شدن فیلم ساز بود چون برای یادگیری مفاهیم جهت تولید آثار نمایشی خودشان هم تاثیر میگرفتند، دوم وقتی فیلمشان مطرح میشد تلویزیون بعضی از اینها را انتخاب میکرد و پخش و بازتولید میشد و طیفی از بچههای با استعداد هم با دیدن این فیلم در مدرسه علاقمند به تولید فیلم نامه، فیلم سازی و عرصه هنر میشدند و قاعده بزرگی شکل میگرفت در تولید هنر و اصلاح شکل میگرفت.
هنر انقلاب را باید از طریق مدارس و مساجد توسعه بدهیم/ منابع داریم؛ دلسوزی، اراده و همکاری کم است
هنر انقلاب را باید از طریق مدارس و مساجد توسعه بدهیم، یعنی تعداد زیادی مسجد بسازیم با سالنهای جانبی و کمی با مدیریت میتوان مدارس را تبدیل به کانون فرهنگی محله کرد که سه ساعت در آن کار تولید فیلم، فیلم نامه، قصه و ... ایجاد کنیم و موجی ایجاد میشود در خدمت هنر انقلاب؛ میماند که ما مربی تربیت کنیم، مربیان بلقوه زیادی در آموزش و پروش هست که میشود با چند ماه آموزش ضمن خدمت کار را با آنها شروع کرد.
به بهانه فیلم نامه نویسی اینها کتاب مطالعه میکنند و اینها در این مسیر هر نفر صد کتاب جبهه و جنگ مطالعه میکنند که در این صد کتاب ما یکی دیگر از بازارهای اثر هنری را رونق میدهیم. ضمن اینکه فرهنگ جبهه را نیز منتقل میکنیم بعد بگوید از لطافتهای جنگ فیلم کوتاه تولید کنید برای مخاطب هم سن و سال خودت.
ما منابع داریم آن چیزی که کم داریم نوعی دلسوزی، اراده و همکاری است البته مدیریت متمرکز یکی از موانع این موضوع است. شاید رئیس منطقه آموزش و پرورش بخواهد این کار را بکند ولی حس کند که اگر این کار را انجام دهد مدیرکل توبیخش کند که چرا بدون هماهنگی این کار را انجام دادهاید. مدیرکل هم از وزارت خانه ترس داشته باشد و یا روحانی محل بترسد که ممکن است فیلم مسئله داشت باشد.
خوب باید این ریسکها را هم بپذیریم یعنی در کنار مزایایی که منبر و مداحیهای دارد آفت هم وجود دارد؛ اینها را هم بپذیریم. ما با ریسک منبر و مداحی چون قداست تاریخی داشته است کنار آمدهایم اما در سینما چون یک بدبینی افراطی به وجود آمده است اینکه بگویم "سینما و مسجد" برخیها بدنش میلرزد. که آقا مسجد را هم می خواهید خراب کنید؟ در حالی که ما میگویم محل عبادت سرجای خودش محفوظ است یک سالن جنبی بسازید که این معنویت سایه بندازد برای تولید فیلم و بچه مسجدیها قبل از اذان بشینند و فیلم ببنینند و سپس نماز را اقامه کنند بعد از نماز هم فیلم را نقد کنند و اندیشههای دینی را در نقد فیلم در ذهن جوان میریزدی چرا خیلی از فیلمهای کوتاه دینی را میتوان در سالنهای مسجد نمایش داد و وسط منبر هم میشود منبر را قطع کرد و پنج دقیقه فیلم نمایش داد و بعد بگوید همان طور که در فیلم مشاهده کردید این حدیث را هم بشنوید و منبرهایمان را کمی به روز و چندرسانهای کنیم.
زمانی ما در حوزه هنری طرح داشتیم تئاتر در متن منبر داشته باشیم به این شکل که یکی از مستمعین در وسط سخنرانی بلند شود و دیالوگهای بین سخنران و مستمع رد و بدل شود به این گونه که مثلاً مستمع بلند شود و بگوید چقدر شما شعار میدهید این حرفها عملی نیست نفر بعدی بگوید عملی است و نهایتاً سخنران وارد شود و همه را به آرامش دعوت کند و تشویق کند به طرح سوال و سوال مطرح شود تا بچههای مسجدی یاد بگیرند که مسجد جای سوال کردن است.
در کارهایمان نوآوری داشته باشیم/ابزار ما در بحث فرهنگ عقل و فطرت است
ما باید شروع کنیم و در کارهایمان نوآوری داشته باشیم البته هدایت شده و کنترل شده به طوری که بلافاصله آسیب شناسی کنیم و مرزها را نشکنیم و اگر این کارها را نکنیم فاصله فرهنگی بین ما و جامعه ایجاد خواهد شد. زمانی ما در حال عمیق شدن در اندیشههای دینی هستیم متوجه میشویم فاصله ما با جامعه زیاد شده است و ناراحتتر از شرایط و اوضاع و بعضیهایمان دچار یاس میشوند که خیلی خطرناک است بچه مسلمان دچار یاس شود در حالی در عرصه فرهنگ یاس معنی نمیدهد چون یک نفر هم میتواند کار فرهنگی انجام دهد.
اگر یاس معنی داشت که حضرت رسول باید میگفت من و علی و خدیجه تنها هستیم و نمیشود کار کنیم با این حساب پیامبران اولابودن بر یاس چون با انسانهای زبان نفهمی سرکار داشتند ولی مایوس نشدند اگر ما هم یادبگیریم منم اگر دکتر هستم و در خانواده جایگاهی دارم از این فرصت و ظرفیت استفاده کنم و جلسهای خانگی برگزار کنم کار فرهنگی جواب خواهد داد.
ابزار ما در بحث فرهنگ عقل و فطرت است؛ دشمن در تبلیغات خود از ابزار شهوت استفاده میکند که تلفیق با احساسات شده. ما جز با روشهای سنتی که در طول تاریخ آن را تجربه کردهایم که تبلیغ رو در رو و نزدیک و با هالهی از محبت و احترام متقابل خودمان را باید به فطرت مخاطب برسانیم و انگیزههای دینی مان را به حرکت در آوریم راه دیگری نداریم.
سینمای انقلاب باید ارزیابی از حرکات گذشته خود داشته باشد و گامهای جدید و تازهای بردارد
سینمای انقلاب باید ارزیابی از حرکات گذشته خود داشته باشد و گامهای جدید و تازهای بردارد و شبکه نیروهای شهرستانی را توسعه دهد. تجربهی که من در کار فرهنگی دارم نشان میدهد بچههای شهرستانی باانگیزه که وقت، انگیزه و صداقت دارند خیلی بیشتر از تهران است که ما معمولاً خودمان را از آن محروم کردهایم چون متمرکز به تهران شدهایم؛ شهرستانهای کوچک استعدادهای بکرتر و آمادهتری دارند که باید به آن توجه شود.
صداهای خوب، خلاقیتهای خوب اگر بشود آنها را به شبکهای وصل کرد میتوانیم حرکتهای بزرگی را ایجاد کنیم.
دفاع پرس: منابع فرهنگی محدود است چه راهکاری را در این باره باید پیش گرفت؟
باید از منابع مردمی استفاده کرد. تامین منابع با استفاده از خیرین ابتدا کمی بعید به نظر میرسد ولی اگر کار شروع شود میتوان از اقشاری که وضعیت مالی مناسبی دارند و علاقمنداند در عرصه فرهنگ متناسب با شرایط زمان فعالیت داشته باشند و از کارهای سنتی هم به هر دلیل خوششان نمیآید استفاده کرد.
پشتوانه سازی مردمی برای اقتصاد فرهنگ
من مطمئن هستم ظرفیت بزرگی در این عرصه هست؛ پشتوانه سازی مردمی برای اقتصاد فرهنگ، که چگونه اعتمادها را جلب کنید و آرام آرام این موج خودش را به حرکت در میآورد.
راه اندازی این جریان هم کار خوبی برای کشور است تا وقتی که نفت تمام شود لازم نباشد از مالیات کار فرهنگی انجام دهیم بعد از آن میتوانیم کاری کنیم که علما هم از سهم امام در این عرصه بودجه تخصیص دهند.
