شیب تند پیشرفت علمی‌پژوهشی ایران در ۲۰ سال به روایت آمار
به گزارش گروه سایر رسانه‌های دفاع‌پرس، با توجه به اینکه علم، فناوری و پژوهش در کشور ما از جنبه‌های گوناگون مورد اهمیت است و علاوه بر تأکیدات مقام معظم رهبری بر پیشرفت علمی کشور و سرآمد بودن در آسیا و دنیا، تأکید بر علم و پژوهش در احادیث ائمه و ما هم بوده است این مسأله برای ما ایرانیان بسیار حائز اهمیت است، از این رو هفته سوم آذرماه هر ساله در کشور ما به عنوان هفته پژوهش و فناوری گرامی داشته می‌شود.
امسال نیز برنامه‌های هفته پژوهش از سوی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری و دانشگاه‌های کشور با شعار پژوهش و فناوری؛ پیشران رشد تولید و مهار تورم از ۱۹ تا ۲۵ آذرماه برگزار می‌شود.
نمایشگاه دستاورد‌های پژوهش، فناوری و فن‌بازار نیز مانند سال‌های گذشته از ۲۰ تا ۲۲ آذرماه در مصلی امام خمینی (ره) برگزار می‌شود که در این نمایشگاه ۲ هزار و ۸۸ محصول پژوهشی و فناوری عرضه خواهد شد.
به مناسبت هفته پژوهش و فناوری، در زمینه برنامه‌های هفته پژوهش و به طورکلی وضعیت پژوهش در کشور و عملکرد مسؤولان این حوزه با پیمان صالحی معاون پژوهشی وزیر علوم به گفت‌وگو نشستیم.
جزئیات برگزاری برنامه‌های هفته پژوهش
متن گفت‌وگوی ما با صالحی را در زیر می‌خوانید:
آقای دکتر ضمن گرامیداشت هفته پژوهش از شما به عنوان معاون پژوهشی وزیر علوم می‌خواهیم که لطفا در ابتدا درباره برنامه‌های وزارت علوم در این هفته صحبت بفرمایید.
صالحی: از چند ماه قبل دستورالعمل گرامیداشت هفته پژوهش توسط استانداران ابلاغ شده است که بر این اساس امسال تجلیل از پژوهشگران و فناوران و نوآوران در حوزه‌های مختلف برنامه ریزی و هفته پژوهش و فناوری استانی از ۱۱ آذر در استان‌ها آغاز شد به طوریکه استاندار هر ساتان به عنوان رئیس ستاد هفته پژوهش و رئیس دانشگاه معین به عنوان دبیر استانی کار‌ها را برعهده داشتند.
سه استان نیز به عنوان استان‌های برتر در اختتامیه جشنواره پژوهش و فناوری تجلیل خواهند شد.
این را هم بگویم که عناوین مرتبط با پژوهش برای روز‌های این هفته در نظر گرفته شده است، ۱۹ آذرماه با عنوان پژوهش، مدرسه و آینده سازان، روز ۲۰ آذرماه با عنوان توسعه بازار محصولات تولید داخل، روز ۲۱ آذرماه با عنوان دانشمندان و سرآمدان علمی، پیشران پژوهش و فناوری، روز ۲۲ آذرماه با عنوان پژوهش و فناوری در خدمت جامعه و صنعت، روز ۲۳ آذرماه با عنوان پژوهش، فناوری و اثربخشی اجتماعی، روز ۲۴ آذرماه با عنوان علوم انسانی و علوم پایه ارکان توسعه و پیشرفت و روز ۲۵ آذرماه با عنوان روز پژوهش نامگذاری شده است.
همچنین بیست و چهارمین جشنواره تجلیل از پژوهشگران فناوران و نوآوران برتر روز سه‌شنبه ۲۱ آذر برگزار می‌شود، تاکنون ۳۴۱ پژوهشگران به عنوان برگزیده اولیه انتخاب شده اند که برترین پژوهشگران از بین این افراد روز جشنواره تقدیر می‌شوند.
همانطور که میدانید نمایشگاه هفته پژوهش و فناوری و فن بازار نیز مانند هر سال دایر است، این نمایشگاه از ۲۰ تا ۲۵ آذرماه در فضای حدود ۱۰ هزار متر مربع در مصلی تهران با حضور محققانی از نهاد‌های تحقیقاتی مختلف شامل دانشگاه‌ها، پارک‌های علم و فناوری، مراکز رشد، بخش خصوصی، دانشگاه‌ها و دستگاه‌ها برگزار می‌شود، البته نمایشگاه تستا نیز همزمان در همین فضا برگزار می‌شود.
از دیگر برنامه‌های هفته پژوهش بگویید.
صالحی: زنگ پژوهش در اولین روز هفته ملی پژوهش و فناوری یعنی ۱۹ آذر ماه نواخته می‌شود، خبر مهم دیگر اینکه در این هفته درب‌های پژوهشگاه‌ها و دانشگاه‌ها باز است. نشست مدیران ارتباط با صنعت هم در مرکز پژوهش‌های مجلس روز یکشنبه ۱۹ آذر برگزار می‌شود.
روز دوشنبه هم علاوه بر افتتاح بیست و چهارمین نمایشگاه دستاورد‌های پژوهش، فناوری و فن‌بازار با حضور مقامات در مصلی تهران، نشست انجمن‌های نیز برگزار می‌شود.
روز سه‌شنبه ۲۱ آذر جشنواره تجلیل از پژوهشگران، فناوران و نوآوران برگزیده کشوری و همزمان هفتمین جشنواره اندیشمندان و دانشمندان جوان را هم خواهیم داشت که مربوط به علوم پایه است.
در این جشنواره ۳۴۱ پژوهشگر حضور خواهند داشت، در گروه دامپزشکی ۶ نفر، در علوم انسانی ۷۸ نفر، علوم پایه ۷۱ نفر، علوم پزشکی ۹ نفر، فنی و مهندسی ۱۱۸ نفر، کشاورزی و منابع طبیعی ۴۱ نفر و هنر ۱۸ نفر شرکت کردند.
ایران کجای علم دنیا قرار دارد؟
آقای دکتر به طور کلی از وضعیت تولید علم ایران در دنیا بگویید.
صالحی: جایگاه ایران در پایگاه نمایه‌سازی اسکوپوس ۱۵ و در وب آو ساینس ۱۷ است، همانطور که میدانید ما در ۲۰ سال از رتبه ۵۳ به ۱۵ رسیدیم.
از نظر رتبه علم در کشور‌های اسلامی نیز ایران در اسکوپوس رتبه اول و در وب او ساینس رتبه دوم بعد از ترکیه را دارد.
همچنین از سال ۱۹۹۶ تا ۲۰۲۲ در اسکوپوس ۷۴ میلیون و ۲۳۱ هزار سند از کل دانشمندان دنیا ثبت شده است و ایران در حوزه شیمی رتبه ۱۴، در مهندسی شیمی ۱۵، ولی در حوزه هنر و علوم انسانی رتبه ۴۴ را دارد.
مجلات نمایه شده ایران در اسکوپوس ۳۶۴ مجله است که از این تعداد ۱۹۵ مجله متعلق به وزارت بهداشت و ۱۵۱ متعلق به وزارت علوم و از این تعداد ۱۳ نشریه فارسی است.
نقش کلیدی بانوان در پیشرفت علمی کشور
پیشرفت بانوان در حوزه علمی کشور به چه شکل است؟
صالحی: نقش کلیدی زنان و دختران با تحصیلات عالی در پیشرفت علمی کشور غیرقابل انکار بوده است. در حال حاضر، ایران دارای بیش از ۳ میلیون دانشجو است که حدود ۵۰ درصد از آن‌ها را زنان تشکیل می‌دهند. همچنین تقریباً ۳۰ درصد از اعضای هیئت علمی ما، دانش‌پژوهان زن هستند.
بی تاثیر بودن تحریم‌ها در مشارکت علمی جهانی ایران
آقای دکتر در جایی گفته بودید که با وجود تحریم‌ها به انزوای علمی نرفتیم، این مسأله به دلیل آمار مشارکت‌های علمی ماست؟
صالحی: بله ما بیش از ۳۵ درصد مشارکت علمی جهانی داریم که این آمار نشان می‌دهد با وجود تحریم‌ها به انزوای علمی نرفته ایم.
از وضعیت ارتباط دانشگاه و صنعت چه خبر
یکی از روز‌های هفته پژوهش با عنوان پژوهش و فناوری در خدمت جامعه و صنعت نامگذاری شده است، از وضعیت ارتباط دانشگاه و پژوهشگاه‌ها با صنایع هم صحبت کنید، آیا این ارتباط بهبود یافته است.
صالحی: برای پاسخ به این سوال آمار ارتباط با صنعت در سال ۱۴۰۱ را می‌گویم که حدود ۱۰ هزار و ۸۳۵ طرح به ارزش مالی ۴ هزار و ۷۰۴ میلیارد تومان انجام شده است.
ما امتیازاتی را برای این منظور در نظر گرفتیم که این آمار را افزایش دهیم، به عنوان مثال بر اساس شیوه نامه‌ای که تصویب شده است، طرح‌هایی که در سامانه نان ثبت شده و ارتباط با صنعت داشته باشند، از ضریب پژوهانه بیشتری برخوردار می‌شوند.
ارائه تسهیلات به پژوهشگران در زمینه دیپلماسی علمی و پیشرفت داخلی و جهانی
از تسهیلاتی که برای پژوهشگران در نظر گرفته‌اید هم صحبت کنید؟
صالحی: همانطور که میدانید یکی از اولویت‌های پنجگانه وزیر علوم که از ابتدای حضور آقای زلفی گل در وزارتخانه مطرح شد بحث دیپلماسی علمی است، ما در زمینه ارتقای دیپلماسی علمی تسهیلاتی را برای پژوهشگران در نظر گرفته ایم.
یکی از این تسهیلات ایجاد خدمات اختصاصی ویزا برای پژوهشگران و متخصصان با توجه صلاحیت‌های آن‌ها است.
آئین نامه اعتبار ویژه اعضای هیأت علمی (گرنت) بازبینی شده و در تمام هیأت امنای دانشگاه‌ها و پژوهشگاه‌ها در حال تصویب است و به زودی اجرایی می‌شود که طبق آئین نامه جدید، اعتبار ویژه اعضای هیأت علمی می‌تواند دو تا ۳ برابر براساس میزان تعداد دانشجو و عملکرد آن‌ها افزایش یابد که برای بسیاری از اعضای هیأت علمی این اتقاق روی می‌دهد.
ما تعدادی آئین نامه تشویقی نیز تدوین کرده ایم مثل آئین نامه «پایه تشویقی» یا آئین نامه‌هایی که افراد را ترغیب می‌کنند در حوزه‌های مد نظر فعالیت بیشتر داشته باشند این موضوعات در آئین نامه ارتقا هم به طور ویژه دیده شده است.
همچنین به برای پایان نامه‌ها و رساله‌های دکتری نیاز محور که از سامانه نان برگرفته شده باشند پژوهانه تعلق می‌گیرد.
بر اساس شیوه نامه اجرایی جدید اعطای پژوهانه (گرنت) پنج درصد از کل بودجه دانشگاه‌ها و موسسات آموزش عالی باید به این بخش اختصاص می‌یابد.
همچنین پژوهشگران ممتاز نیم درصد و یک درصد بر اساس داده‌های موسسه استنادی پایش علوم و فناوری جهان اسلام و اساتید ممتاز تا پایان عمر از ضریب‌های مشخصی از پژوهانه برخوردار می‌شوند.
پژوهانه نباید به شکل حق الزحمه پرداخت شود، نیازی نیست که عضو هیات علمی دانشگاه فاکتور برای خرید‌های مورد نیاز خود ارائه دهد، ولی نباید به شکل حق الزحمه پژوهانه را پرداخت کنیم.
پژوهانه در دانشگاه‌ها ها سقف ندارد، بودجه لازم هم تامین خواهد شد و روسای دانشگاه‌ها و معاونان نباید نگرانی از بابت بودجه داشته باشند.
شیوه نامه استفاده از فرصت مطالعاتی کوتاه مدت به چه صورت است؟
صالحی: هدف از تدوین این شیوه نامه فرصت آفرینی برای اعضای هیات علمی است تا با فرصت‌های مطالعاتی کوتاه مدت داخل و خارج کشور در تعطیلات دانشگاه‌ها تجربیات خود را افزایش دهند. اعضای هیات علمی برای این کار باید طرح داشته و وظایف آموزشی خود را انجام داده باشند.
مزایایی برای استفاده از فرصت‌های مطالعاتی نیز در نظر گرفته شده که در بند ۴ این شیوه نامه به خوبی در نظر گرفته شده است.
علوم انسانی و برنامه ریزی برای پیشرفت در این حوزه
با تمام پیشرفت‌های علمی که کشور داشته است گویا هنوز در حوزه علوم انسانی جایگاه مناسبی در دنیا نداریم، برای این موضوع برنامه ریزی شده است؟
صالحی: بله، به اعتقاد ما توجه به مسائل علوم انسانی و اجتماعی بسیار مهم است و اولویت ما در ۲ سال گذشته حمایت از تحقیقات در علوم انسانی برای افزایش اثربخشی این حوزه بوده است.
مقام معظم رهبری نیز در سیاست‌های ابلاغی علوم و فناوری بر تحول و ارتقای علوم انسانی با کمک تقویت جایگاه و اصلاح و بازنگری در متون این علوم تأکید کردند.
اما ما با وجود دستاورد‌های خوب در زمینه‌های مختلف علمی، در بعضی از حوزه‌ها مانند هنر و علوم انسانی رتبه‌های خوبی نداریم و رتبه ایران از جهت تعداد مقالات در این حوزه ۴۴ است.
دلیل این امر چیست؟
صالحی: به نظرم جنس علوم انسانی و اسلامی تفاوت جدی دارد و به اشکال متفاوتی بیان شده و فهمیده می‌شود.
ما از منظر علم سنجی، در حوزه علوم انسانی اثربخش نبوده‌ایم و کمترین میزان اثربخشی، را داشته‌ایم.
هزار و ۴۹۰ عنوان مجلات تأیید شده داخلی داریم که ۸۲۷ مجله در حوزه علوم انسانی و اجتماعی است.
برنامه ما این است که مجلات را در سطح بین‌المللی نمایه کنیم تا هم زبان فارسی در سطح جهانی مطرح شود و هم مجلات و مقالات ایران وارد شود.
اگر بخواهیم اثربخشی در زمینه وضعیت کنونی علوم انسانی در سطح جهانی داشته باشیم، باید نهضتی را در کشور راه بیاندازیم تا این مقالات به زبان انگلیسی در مجلات معتبر چاپ و در نمایه‌های متنوع نمایه شوند.
البته با وجود پیگیری‌های زیاد در دو سال گذشته متوجه شدم، احساس هم افزایی و تجمیع میان پژوهشگاه و نهاد‌های مرتبط حوزه علوم انسانی وجود ندارد. اما باید از افتراق دوری کنیم و به سمت تجمیع به کمک بزرگان علوم انسانی برویم، به سمت وحدت در رشته‌های مختلف فلسفه، ادبیات، جامعه‌شناسی و ... پیش برویم تا بتوانیم بیشتر اثر بگذاریم.
منبع: فارس
انتهای پیام/ ۱۳۴
