 |
| نام و نام خانوادگی: فضل‌الله مهدی‌زاده محلاتی |
| محل تولد: شهر محلات |
| تاریخ تولد: ۱۸ تیر ۱۳۰۹ |
| درجه: طلبه |
| یگان: سپاه |
| مسئولیت: نماینده امام خمینی (ره) در سپاه |
| تاریخ شهادت: اول اسفند ۱۳۶۴ |
| سن: ۵۵ سال |
| محل شهادت: اهواز |
| مزار شهید: حرم حضرت معصومه (س) - قم |
گروه حماسه و جهاد دفاع‌پرس: «فضل‌الله مهدی‌زاده محلاتی» معروف به محلاتی در هجدهم تیر ۱۳۰۹ در شهرستان محلات زاده شد و پدر او غلامحسین مهدی‌زاده یکی از کاسبان بازار بود که به کشاورزی نیز مشغول بود و مادرش صدیقه رضایی نام داشت.
محلاتی تا کلاس ششم را در مدرسه میرزا درس خواند و پس از آن با وجود برخی موانع و مخالفت پدر، به تحصیل دروس حوزوی در محلات مشغول شد. او دروس مقدمات را نزد «سید جلال‌الدین شهیدی محلاتی» خواند و سال ۱۳۳۱ با دختر وی اقلیم‌السادات ازدواج کرد و از او صاحب پنج فرزند به نامهای «احمد»، «محمود»، «نجمه»، «ندا» و «میثم» شد.
به دلیل هوای خوب محلات، برخی از مراجع تقلید، همچون «سید محمدتقی خوانساری»، «سید صدرالدین صدر» و امام خمینی (ره) فصل تابستان را به محلات می‌رفتند. تابستان ۱۳۲۴ محلاتی برای جلب موافقت پدر خود با تحصیل او در حوزه علمیه قم، از خوانساری کمک خواست و با وساطت ایشان و موافقت پدر، رهسپار قم شد.
وی به دلیل اشتیاق فراوان به درس و استادان قم، تحصیلات خود را دوباره از ابتدا آغاز کرد و حاشیه را نزد محمد آقاتهرانی و مغنی را نزد علی‌پناه اشتهاردی خواند. معانی و بیان را نزد مرتضی مطهری و علی‌اکبر مشکینی، مطوّل و شرح لمعه را نزد محمد صدوقی یزدی و اسدالله اصفهانی نورآبادی، مکاسب را نزد عبدالجواد اصفهانی، محمد مجاهدی تبریزی و مرتضی حائری یزدی، اقتصاد اسلامی و شرح منظومه را نزد مرتضی مطهری، رسائل و بخشی از مکاسب را نزد سید محمدباقر سلطانی طباطبایی و تفسیر و فلسفه را نزد سید محمدحسین طباطبایی آموخت و به مدت سه سال در درس خارج فقه سید حسین بروجردی و هفت سال در درس خارج فقه و اصول امام خمینی شرکت کرد.
وی سال ۱۳۳۹ به تهران مهاجرت کرد و در آنجا از درس استادانی، چون میرزا احمد آشتیانی، محمدتقی آملی و سید ابوالحسن رفیعی قزوینی بهره برد.
فعالیت‌های سیاسی
محلاتی به واسطه سید محمدتقی خوانساری در خانه وی، با سید مجتبی نواب صفوی و گروه فداییان اسلام آشنا شد و همکاری با آنان را شروع کرد. نخستین پرونده سیاسی محلاتی در سازمان اطلاعات و امنیت کشور (ساواک) در سال ۱۳۲۹ در جریان مخالفت با دفن جسد رضاشاه پهلوی در کنار حرم فاطمه معصومه (س) ثبت شده است.
با اوج‌گرفتن فعالیت‌های فداییان اسلام و مخالفت بروجردی با شیوه مبارزاتی آنان زندگی برای محلاتی جوان که جزو این گروه بود، سخت شد ولی دو استاد او سلطانی طباطبایی و حائری یزدی، دربارهٔ جایگاه علمی و شأن طلبگی وی نزد بروجردی سخن گفتند و ایشان از محلاتی دلجویی کرد.
به دلیل ارتباط با فداییان اسلام، محلاتی با سیدابوالقاسم کاشانی نیز آشنا شد و در نهضت ملی نفت همکاری نزدیکی با وی داشت. وی در هفدهمین دوره انتخابات مجلس شورای ملی در سال ۱۳۳۰ از سوی کاشانی به تبریز رفت و برای جلوگیری از نفوذ سلطنت‌طلبان به مجلس، سخنرانی‌های متعددی کرد. در پی کسب موفقیتِ او در این زمینه، مخالفان به او حمله و او را به‌شدت مجروح کردند.
وی در چهاردم دی ۱۳۳۱ که میان طرفداران حزب توده و طلاب قم نزاعی درگرفت، از سوی بروجردی مأمور بررسی میزان تلفات جانی این واقعه شد. او به سفارش بروجردی خبرنگار مجله ترقی را برای مصاحبه نزد امام خمینی برد. محلاتی که از شاگردان، مریدان و یاران امام خمینی بود، از ایشان شناختی عمیق داشت. سابقه آشنایی وی با امام خمینی به روز‌های حضور ایشان در محلات و آشنایی محلاتی با فرزند ایشان سیدمصطفی بازمی‌گشت که با او همسن و یار دیرینه او بود.
علاوه بر آن، ارتباط و آشنایی سیدجلال‌الدین شهیدی با امام خمینی سبب شده بود که محلاتی با منش والا و عظمت ایشان از زبان پدر همسرش نیز آشنایی یابد. عامل مهم دیگر در جذب وی به امام خمینی، درس‌های اخلاق ایشان بود که در روز‌های حضور ایشان در محلات، در مسجد جامع این شهر برگزار می‌شد و محلاتی در آن درس‌ها شرکت می‌کرد. وی در سال‌های آغارین حضور خود در حوزه علمیه قم نیز در درس اخلاق امام خمینی در مدرسه فیضیه شرکت می‌کرد و بیش از هر چیز جذب معنویت استاد خود شده بود.
وی که در آن سال‌ها ارتباط نزدیکی با امام خمینی داشت، نسخه دستنویس بسیاری از تألیفات ایشان را در حوزه اخلاق، عرفان و دیگر زمینه‌ها از خود ایشان دریافت و مطالعه می‌کرد. آشنایی وی با بینش سیاسی ایشان نیز به‌واسطه حضور وی در درس‌های خارج فقه ایشان در قم، در خلال بحث اجتهاد و تقلید بود. با آغاز نهضت امام خمینی در سال ۱۳۴۱ محلاتی به ایشان پیوست و با توجه به سکونت در تهران، در جریان مبارزه علیه لایحه انجمن‌های ایالتی و ولایتی رابط میان امام خمینی و علمای تهران بود و مسئولیت انتقال اعلامیه‌های ایشان به تهران و چاپ و پخش آن‌ها را بر عهده داشت.
وی به همین دلیل در ششم بهمن ۱۳۴۱ بازداشت و به زندان قزل‌قلعه منتقل شد. محلاتی پس از آن در خرداد ۱۳۴۲ به همراه مرتضی مطهری ضمن سخنرانی در دهه اول محرم در خیابان پیروزی تهران، به نقد و تشریح اعمال ضد دینی رژیم پهلوی می‌پرداخت. او پس از اطلاع از بازداشت مطهری در پانزده خرداد ۱۳۴۲ توانست بگریزد و پنهان شود؛ اما مأموران رژیم او را تعقیب می‌کردند.
محلاتی پس از تبعید امام خمینی در سیزدهم آبان ۱۳۴۳ بی‌درنگ دست به‌کار شد و به همراه دیگر مبارزان، زمینه تعطیلی بازار تهران را فراهم کرد و در ادامه با سخنرانی‌های افشاگرانه و کوبنده دربارهٔ تبعید ایشان، این عمل را محکوم کرد که منجر به بازداشت وی در ۲۸ آبان این سال شد و پس از شانزده روز آزاد شد. وی بار دیگر در ۲۶ دی ۱۳۴۳ به دلیل اعتراض به اسراف‌های دربار پهلوی و اشاره به فتوای امام خمینی برای کمک به فقرا، به دست مأموران کلانتری ۱۴ تهران بازداشت و به شش ماه حبس محکوم شد.
محلاتی در سال‌های ۱۳۴۸ تا ۱۳۴۹ با مطهری در گردآوری کمک‌های مالی مردم به فلسطینیان همکاری می‌کرد و این کمک‌ها را در مکه به نماینده آنان تحویل می‌داد. وی به همراه گروهی از روحانیان جلسات هفتگی تشکیل می‌داد که بیشتر اعضای آن روحانیان مبارز تحت تعقیب ساواک بودند. در این جلسات برای مبارزه با رژیم پهلوی و تهیه و انتشار اعلامیه برنامه‌ریزی می‌شد. در جریان برگزاری جشن‌های ۲۵۰۰ ساله رژیم پهلوی و مخالفت عناصر انقلابی، در ۲۳ شهریور ۱۳۵۰ مأموران امنیتی به خانه محلاتی هجوم بردند و او را بازداشت کردند و تعدادی کتاب و اسناد وی را بردند؛ ولی همان روز او را آزاد کردند.
به دلیل فعالیت‌های انقلابی و تشکیل جلسات با فعالان انقلابی، وی بار دیگر دوم خرداد ۱۳۵۱ به دست ساواک بازداشت و به یک ماه حبس محکوم شد، ، اما پس از آزادی نیز به فعالیت‌های انقلابی خود ادامه داد و پس از سخنرانی علیه رژیم پهلوی بار دیگر در ۲۶ دی ۱۳۵۱ بازداشت و در ۱۹ بهمن ۱۳۵۱ پس از تحمل ۲۳ روز حبس آزاد شد. با وجود آنکه نام وی در فهرست واعظان منع‌شده از سخنرانی قرار داشت، او در مسجد‌های مختلف به منبر می‌رفت و مردم را برای شرکت در مبارزه تشویق می‌کرد؛ بر این اساس کمیته مشترک ضد خرابکاری رژیم پهلوی، وی را در هفتم خرداد ۱۳۵۷ بازداشت کرد و او پس از تحمل بیست روز حبس از زندان آزاد شد.
محلاتی در راهپیمایی‌های دوران انقلاب نقش فعالی داشت و در آستانه پیروزی انقلاب اسلامی از اعضای فعال کمیته استقبال از امام خمینی بود. وی عصر روز ۲۲ بهمن ۱۳۵۷ همراه با چهار تن مسلح، برای تصرف رادیو و تلویزیون اقدام کرد؛ اما به دلیل تیراندازی در خیابان‌ها و کوچه‌ها راه نفوذ به رادیو مشکل بود؛ بنابراین با همکاری تنها شخصِ حاضر در ایستگاه رادیوییِ بی‌سیم تهران واقع در مجاورت پل سیدخندان، به شبکه رادیویی کشور نفوذ کرد و از رادیو سراسری ایران در ساعت شش و پانزده دقیقه بعد از ظهر اعلام کرد: «بسم الله الرحمن الرحیم؛ این صدای انقلاب اسلامی ایران است». این اقدام یکی از زمینه‌های عمده تقویت روحیه مردم در پیروزی قطعی انقلاب اسلامی بود. به گفته زهرا مصطفوی، امام خمینی پس از شنیدن صدای محلاتی با سرعت از جای خود برخاست و با کف‌زدن ممتد خوشحالی وصف‌ناشدنی خود را اعلام کرد و گفت کار تمام شد.
فعالیت‌های پس از پیروزی انقلاب اسلامی
در نخستین روز‌های پیروزی انقلاب، در اسفند ۱۳۵۷ امام خمینی به محلاتی به همراه حبیب‌الله عسکراولادی و محسن لبانی مأموریت داد سرپرستی امور مربوط به صندوق تعاون اصناف پایتخت را به عهده گرفته، با تحویل گرفتن موجودی صندوق آن را به مصارف لازم برسانند؛ همچنین ایشان در ۲۹ شهریور ۱۳۵۸ به محلاتی و محی‌الدین انواری نخستین سرپرستی حجاج ایرانی را داد و آنان را مأمور کرد تا با مشورت با مقامات هئیتی از افراد صالح و متعهد را انتخاب و با همکاری آنان امور مربوط به حج را نظارت کنند و ازجمله این فریضه را از آثار طاغوت پاک سازند.
معاونت کمیته مرکزی انقلاب اسلامی در تهران و نمایندگی مردم محلات در نخستین دوره مجلس شورای اسلامی از دیگر مسئولیت‌های محلاتی بوده‌است. امام خمینی همچنین در ۲۸ خرداد ۱۳۵۹ وی را نماینده خود در سپاه پاسداران انقلاب اسلامی کرد و از وی خواست با همکاری نمایندگان ایشان در ارتش، ژاندارمری، شهربانی و هیئتی از اعضای مسلمان و متعهد و مسئول نیرو‌های انتظامی، سازمانی جهت بررسی امور نیرو‌های مسلح تشکیل داده، گزارش هفتگی آن را به ایشان ارائه دهد.
ایشان در دیدار با فرمانده سپاه و گروهی از پاسداران از آنان خواست در امور شرعی سپاه از نماینده ایشان اطاعت کنند که همان اطاعت از رهبری است. ایشان همچنین در ۲۶ آذر ۱۳۶۲ مسئولیت‌های سیدحسن طاهری خرم‌آبادی دیگر نماینده خود در سپاه پاسداران را به محلاتی واگذار کرد. ایشان بار دیگر در ۳ تیر ۱۳۶۴ در نامهای خطاب به محلاتی، وی را نماینده محترم خود معرفی و از او با عنوان شخص مجاهد، صالح و امتحان‌داده ستایش کرد و حفظ احترام و توجه به راهنمایی‌های او را لازم دانست و در نامه دیگری به ایشان، ضمن تأیید نمایندگی ایشان در سپاه پاسداران، چگونگی برخورد با گروه‌گرایی در سپاه را به وی و شورای سپاه با رأی اکثریت واگذار کرد.
امام خمینی به محلاتی علاقه زیادی داشت و از وی با عنوان «حاج‌شیخ» نام می‌برد؛ به گونه‌ای که در جلسه‌ای در غیاب محلاتی، ایشان توجه داشت بدون حضور وی تصمیم‌گیری آغاز نشود. ایشان همچنین در اسفند ۱۳۶۷ محلاتی را یار وفادار خود خواند و وی را مردی صالح و فداکار دانست. در جریان برگزاری نخستین انتخابات ریاست جمهوری، سیدابوالحسن بنی‌صدر نامزد گروهی از روحانیان تهران شد و محلاتی در راستای ایجاد وفاق و تفاهم عمومی در انتخابات جزو طرفداران وی بود؛ اما پس از آگاهی از اهداف بنی‌صدر، از نخستین افرادی بود که به عملکرد او و اطرافیانش در حضور امام خمینی اعتراض و مخالفت خود را به آنان اعلام کرد.
محلاتی بیش از همه جذب وجه اخلاقی و عرفانی امام خمینی شده بود. او امام خمینی را انسانی معنوی، معتدل و منظم و بسیار مقید در مسائل دینی می‌دانست. وی نظم و پشتکار عالی امام خمینی را در کنار تهجد ایشان یکی از مهم‌ترین عامل‌های موفقیت ایشان می‌دانست. نیز ابهت، اقتدار و جذبه خاص امام خمینی را مثال‌زدنی شمرده است. عشق و ارادت و اعتمادِ محلاتی به دیدگاه‌های امام خمینی به گونه‌ای بود که اوامر او را امر خدا و رسولش می‌دانست و مانند یک امر تعبدی، اجرای آن را برای خود لازم می‌دانست.
سرانجام در جریان جنگ تحمیلی عراق علیه ایران در اول اسفند ۱۳۶۴، پس از عملیات والفجر ۸ و تصرف شهر فاو عراق به دست رزمندگان ایران، زمانی که محلاتی به همراه هشت تن از نمایندگان مجلس شورای اسلامی و چند تن از قضات و مسئولان نظام، به جبهه‌های جنگ می‌رفت؛ دو فروند جنگنده عراقی به هواپیمای آنان حمله کرد و باعث سقوط آن در ۲۵کیلومتری اهواز شد. در این حادثه محلاتی در سن ۵۵ سالگی به‌همراه دیگر سرنشینان که نزدیک ۵۰ نفر بودند به شهادت رسیدند.
پیکر محلاتی پس از انتقال به قم، تشییع و در حرم فاطمه معصومه (س) به خاک سپرده شد. امام خمینی در پیامی به مناسبت شهادت محلاتی، او را یکی از شخصیت‌های درخشان انقلاب معرفی کرد که عمر خود را در راه انقلاب صرف کرده و در این راه که راه خداوند است، سختی‌ها تحمل کرد و رنج‌ها کشید و با قامت استوار ایستادگی کرد. همچنین در حکمِ جانشینی عبدالله نوری به جای محلاتی، به عنوان نماینده خود در سپاه پاسداران، محلاتی را یکی از سرداران بزرگ نهضت اسلامی نامید و او را از یاران باوفای خود، از سختی‌کشیدگان دوران مبارزات خونبار انقلاب اسلامی، مرد صالح و فداکار و برادر دلسوز برای پاسداران انقلاب اسلامی شمرد.
کتاب خاطرات و مبارزات محلاتی را مرکز اسناد انقلاب اسلامی در سال ۱۳۷۶ منتشر کرده است. روز شهادت وی در تقویم رسمی جمهوری اسلامی ایران به‌نام روز «روحانیت و دفاع مقدس» نام‌گذاری شده‌است.
