به گزارش گروه سایررسانههای دفاع پرس، سالیان بعد، وقتی زمان بگذرد و نوبت به روایت تاریخ برسد، احتمالا خواهند گفت: «دکتر حسن روحانی، رئیس جمهور وقت، همزمان با آغاز اجرایی شدن برنامه جامع اقدام مشترک، در پیامی کوتاه اعلام کرد: برجام به فرجام رسید. خدا را سپاس می گویم. » ما هم خدا را شکر می کنیم، اما متن برنامه جامع اقدام مشترک موسوم به برجام و بسیاری قرائن موجود، به وضوح نشان می دهد که همچنان در ابتدای راه برجام قرار داریم و هنوز کسی نمی تواند فرجام برجام را پیش بینی کند. اما می توان برخی پرسش ها را در نظر گرفت که احتمالا چارچوب کلی آینده را شکل خواهند داد:
اکنون در چه نقطه ای قرار داریم؟
ماراتن دیپلماتیک از اسفند 91 در دولت دکتر احمدی نژاد و با درخواست آمریکایی ها آغاز شده بود. در آذرماه 92 به توافق موقت ژنو منجر شد. چارچوب آن در 13 فروردین 94 در قالب تفاهم لوزان تثبیت شد. در 23 تیرماه 94، بر روی یک متن درباره چیستی و چگونگی اقدام های متناظر توافق شد که ما آن را برجام می گوییم.6 ماه مقدمات اجرای آن طول کشید و از 26 دی ماه اجرای آن آغاز شده است. برنامه ای که شامل بازه های زمانی متعددی است، اما به طور متوسط 10 سال طول خواهد کشید. آن چه تاکنون به دست آمده تحقق توافق برای نگارش و تدوین یک برنامه اقدام مشترک و سپس آغاز اجرای آن است. همه این ها یعنی این که در نقطه صفر اجرای برجام قرار داریم.
دیپلماسی چگونه به تحقق برجام منجر شد؟ آیا این روال ادامه می یابد؟
با این حال اگرچه در نقطه صفر قرار داریم، اما تردیدی نیست که برجام تجلی قدرت نرم جمهوری اسلامی ایران است. نتیجه شیرین یک فرآیند طولانی است متکی بر سیاست گذاری های کلان نظام توسط رهبر انقلاب، همگرایی و هم آهنگی بین قوای سه گانه و دیگر ارکان حاکمیت، حمایت چشمگیر مردمی ناشی از مقبولیت و مشروعیت نظام و برنامه مذاکراتی اش، شناخت دقیق موضوع و طرف های مذاکره و داشتن دست بالا در عرصه عینی فناوری هسته ای که توان چانه زنی دیپلماتیک را به شدت قوی کرده بود. شرایط بین المللی و منطقه ای نیز آن چنان تغییر کرد که تحقق این هدف را ممکن ساخت. آیا در طول اجرای برجام، این گزاره ها به مثابه مولفه هایی وابسته به هم، ثابت می مانند. کسی نمی تواند تضمین بدهد! بدون شک هرگونه تضعیف در این مولفه ها، طمع طرف مقابل برای تخریب برجام و عمل به تعهدات را جدی می کند.
چالش های پیش روی برجام چیست؟
مذاکرات هسته ای همیشه دشمنانی داشت. آن دشمنان، بی شک دشمنان برجام هم هستند. در آمریکا جمهوری خواهان و برخی دموکرات ها هنوز به درک کافی از شرایط واقعی منطقه و جایگاه ایران دست نیافته اند. آیا آن ها برای اجرای برجام مانع تراشی می کنند؟ بدون شک بله. آیا رژیم صهیونیستی به تلاش های ناکام اش برای جلوگیری از تصویب برجام، در مرحله اجرای برجام نیز ادامه می دهد؟ حتما این طور خواهد بود. آیا برخی اعراب منطقه که حاضر نیستند دست دوستی ایران را بفشارند، از جمله خاندان سعودی، برای برجام و ایران حاشیه سازی می کنند؟ این برنامه با حمله به یمن و اعدام شیخ نمر آغاز شده است و فعلا ادامه خواهد داشت. هرچند با وجود تمام این چالش ها، برجام تا به اینجا رسیده است، اما مشخص نیست که در 10 سال آینده مخالفان برجام همچنان بازنده می مانند یا نه؟
پیامدهای داخلی برجام چه خواهد بود؟
با اجرای برجام، پول نفت دوباره به خزانه دولت سرازیر می شود. رئیس جمهور، وزرا و مشاوران اش ممکن است بار دیگر در برابر وسوسه درآمدهای بی حساب نفتی قرار گیرند. قصه پر غصه وابستگی به درآمدهای نفتی بار دیگر آغاز شود. برخی فسادها بار دیگر زمینه بروز پیدا کنند. بازار از کسادی خارج شود و بازار رانت خوارها و ویژه خوارها هم رونق بگیرد. شرایط آنچنان شود که نفرین نفت دوباره دامن گیر همه ما بشود. این یک نگرانی جدی است که نه فقط درباره دولت دکتر روحانی، بلکه دولت های پس از او نیز وجود دارد. مطالبه برای اختصاص عاقلانه درآمدهای آزاد شده نفتی و از سر گرفتن تعاملات تجاری و سیاسی بین المللی باید جدی تر از قبل ادامه یابد.
آیا برجام به صلح در منطقه کمک می کند؟
مذاکراتی که به تحقق برجام منجر شد، از هم اکنون در برخی دانشگاه های روابط بین الملل آمریکایی و اروپایی به عنوان یک مدل حل مسئله برای بحران های بین الملل مورد بررسی قرار گرفته و تدریس می شود. این مدل البته برای حل بحران های غرب آسیا مناسب نیست. به این دلیل که حاکمیت های خودکامه، توجهی به منافع ملی شان ندارند و اعمال نفوذ بازیگران خارجی نیز در اغلب موارد مانع حل اساسی بحران ها می شود. این سبک توصیف شرایط منطقه ای هرچند درست است، اما کمکی به ما نمی کند. سعودی ها نشان دادند که اگر رشوه هایشان در کنگره نتواند جلوی تصویب برجام را بگیرد، خودشان تلاش می کنند با ایده هایی همچون حمله به یمن یا اعدام یک شهروندشان، ایران را درگیر بحران منطقه ای کنند. اما مرور تجربه برجام نشان می دهد، اگر تلاش کنیم حتما راه حلی وجود دارد. ما نباید منتظر سعودی باشیم. همچنان که هیچ کس اعدام شیخ نمر را باور نمی کرد، اقدام بعدی سعودی نیز ممکن است بسیار غیرعقلانی تر و مخرب تر باشد. اما اگر به جای صرفا سخنرانی و محکوم کردن سعودی ها، همچون تجربه برجام اما این بار در منطقه، صحنه را واقع بینانه بررسی کنیم و ظرفیت های بالقوه در منطقه را به فعل تبدیل کنیم، شاید بتوان از اقدامات مخرب تر سعودی پیشگیری کرد. اگر بتوان سعودی را با راه حل های ابتکاری به سیاست عاقلانه بازگرداند، توانسته ایم برای 4 بحران در 4 کشور عراق، سوریه، لبنان و یمن راه حل پیدا کنیم. بدون شک با توجه به این شرایط، آغاز اجرای برجام، فرجام آن نیست و گام نهادن در مسیر اجرای این سند مهم بین المللی نیازمند دیپلماسی توانمند، هوشیار و فعال و همچنین حرکت به سمت خلع سلاح طرف مقابل در حوزه اقتصادی برای بازگشت دوباره به استفاده از اهرم تحریم است.
منبع: روزنامه خراسان
