علیرضا قاسم‌خان، پژوهشگر و مستندساز در گفت‌وگو با خبرنگار فرهنگ دفاع‌پرس، به مستند‌هایی که در ایام محرم و اربعین حسینی تولید می‌شود اشاره کرد و اظهار داشت: تولید مستند در موضوعات دینی و مذهبی یک مسئله مهم و دارای ابعاد ناشناخته است که باید توجه ویژه به آن داشت چراکه اربعین نیازمند مستندسازی جامعه‌شناسانه است. البته برخی مستند‌ها دلی تولید می‌شوند و درباره این‌ها این بحث وجود دارد که آیا تولید اصولی است یا نه. اگر قرار است، روند تولید برای این آثار مبتنی بر اصول کلاسیک و براساس پژوهش و دارای ساختار سینمای مستند تعریف شود، در پیش تولید نیازمند برنامه هستیم.
این پژوهشگر تصریح کرد: اگر قرار باشد درباره اربعین یک مستند تولید شود و صرفا به تصویربرداری از پیاده‌روی پرداخته شود، فیلم مستند تولید نشده است. این اتفاق زمانی مستند می‌شود که پیش از آن روایت تازه‌ای و جریان فکری و سنبل‌هایی پیدا شود که بتوان از آن به‌عنوان فیلم مستند یاد کرد وگرنه هر زائر یا توریستی می‌تواند دوربین به‌دست گیرد و از هر راهپیمایی و موضوعی فیلم بگیرد، ما معتقدیم این اتفاق فیلم مستند نیست، اما تصویر مستند است؛ تفاوت اینجاست.
وی ادامه داد: اگر می‌خواهیم درباره محرم و اربعین فیلم بسازیم، نیازمند این هستیم فیلمساز را آموزش بدهیم و سپس با اصول و مبانی آنچه قرار است با آن برخوردی وجود داشته باشد، آشنا باشد و سپس ثمره فیلم شدن نشان داده شود و در ادامه زمانی‌که مستندنشان داده شد می‌توان درباره آن صحبت کرد. خیلی از فیلم‌ها ساخته و پخش می‌شود، اما هیچ گفت‌وگویی برای آن ترتیب داده نمی‌شود درحالی که باید درباره هر فیلم مستندی نقد صورت گیرد تا در ادامه پیشرفت صورت گیرد.
قاسم‌خان به اردو‌های فیلمسازی انجمن سینمای جوان و دیگر مراکز که در اربعین و دیگر مناسبت‌ها برگزار می‌شود پرداخت و گفت: این جریان می‌تواند به مستندساز و جریان مستندسازی کمک کند ولی با این شرط که در این دوره مبنای نظری به فیلمساز منتقل شود و سپس با کارگاه عملی همراه شود. ما اوایل انقلاب چنین دوره‌هایی را سپری می‌کردیم و طی یک اردوی چند روزه سپس فیلمی تولید می‌شد. شناخت موضوعاتی مانند پژوهش، دوربین، صدا و زیبایی‌شناسی فیلم مستند برای یک مستندساز ضروری است که باید مبانی آن را شناخت؛ اگر آموزش این مبانی صورت نگیرد، فیلمساز با اینکه در یک دوره شرکت کرده باشد، چیزی یاد نگرفته است.
در سینمای مستند کذب و دروغ قابل جانمایی است
این پژوهشگر و مستندساز به ۵۲ دفتر انجمن سینمای جوانان ایران در سراسر کشور اشاره کرد و خاطرنشان کرد: در کشورمان نقطه‌ی وجود ندارد که انجمن سینمای جوانان دفتر نداشته باشد؛ با این ظرفیت باید حتما آموزش‌های حضوری و مستمری صورت گیرد. در هیچ جای دنیا آموزش سینما مجازی و غیرحضوری نیست لذا برای آموزش مستندسازی باید از این ظرفیت‌ها استفاد کرد و فیلمساز را رو در روی استاد قرار داد تا فیلم ببیند و درباره آن گفت‌وگو کند و سپس شناخت ایجاد کند.
وی با تاکید براینکه بخشی از فیلمسازی اخلاق است، ادامه داد: ما در گذشته از اخلاق اساتید فیلمسازی درس می‌آموختیم؛ در سینمای مستند کذب و دروغ قابل جانمایی است؛ یعنی همان‌کار‌هایی که به منظور پروپاگاندا صورت می‌گیرد و به مخاطب دروغ گفته می‌شود و اینجا در اخلاقیات است که به فیلمساز گفته می‌گوید انصاف را رعایت کنید. درباره مستند چیزی که کشورما نیاز دارد، آموزش است هرچند وضع مستندسازان در ایران بهتر از هرجای دیگری است، چون ایران سرشار از سوژه‌های مستندسازی است؛ در روانشاسی، جامعه‌شناسی، مردم‌شناسی و هر رشته‌ی دیگری در ایران موضوعات متعدد مستندسازی وجود دارد و درخصوص تجهیزات در دفاتر انجمن سینمای جوان امکاناتی داده می‌شود، اما اینکه فیلمساز بتواند آموزش ببیند و از دارایی‌هایش درست استفاده کند یک بحث دیگری است لذا من فیلم نمی‌کنم مستندسازی در ایران چیزی کم داشته باشد.
سینمای مستند تولید ملی است
قاسم‌خان با بیان اینکه در سینمای مستند موضوع مهم و محوری است، گفت: موضوع، پژوهش و نحوه اجرا سه ضلع تولید یک مستند است؛ در مستندسازی ابتدا باید درباره موضوع، سپس پژوهش و نحوه اجرای در سینما صحبت و آموزش صورت گیرد. به‌نظرم در این موضوعات ما در ایران چیزی کم نداریم مگر اینکه مستندساز اهل غر زدن باشد و در این زمینه دسترسی به تمام امکانات و نرم‌افزا‌های مورد نیاز وجود دارد لذا فکر می‌کنم اتفاقا سینمای مستند یک تولید ملی است چراکه تمام ابعاد آن داخلی و در دسترس است.
این پژوهشگر و مستندساز با بیان اینکه البته مستندسازانی وجود دارند که همواره مشکل مالی در تولید دارند، عنوان کرد: وجود این مشکل مالی بخاطر آن است که سینمای مستند ما باید مستقل شود یعنی بتواند تولید کننده باشد و به تلویزیون فیلم بفروشد تا زمانی که این اتفاق صورت نگیرد همیشه دست مستندساز دراز است و نیازمند پول و بودجه است.
وی در پاسخ به اینکه آیا شبکه مستند در این زمینه کمک کننده بوده است، گفت: بله؛ تلویزیون و جشنواره تولیدات مستند تلویزیون در این زمینه کمک‌هایی کرده است ولی فکر اساسی باید در وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی صورت گیرد. پلتفرم‌های اینترنتی جدیدا کار‌های مستند را پخش می‌کنند، اما این جریان هنوز کم‌رنگ است و امکان جهش در این زمینه وجود دارد.
تفاوت نگاه مردم ایران و انگلستان به فیلم مستند
قاسم‌خان در پاسخ به اینکه چرا مستند به‌صورت جدی وارد فضای پلتفر‌ها نشده است و آیا در این زمینه مشکلی وجود دارد، عنوان کرد: مستند هنوز در این چرخه به عرضه و تقاضا نرسیده است؛ از قدیم تلویزیون برای تولید مستند هزینه و بودجه داشته است و هم‌اکنون چنین چرخه‌ای وجود دارد، اما امروز باید پشنهاد تولید مستند‌هایی صورت گیرد که در بازار‌های جهانی فروش داشته باشد. برای فروش مستند در چرخه پلتفرم‌ها ابتدا باید مردم را آماده چنین فضایی کرد تا بسیاری از اطلاعات‌شان را از فیلم‌های مستند دریافت کنند. بسیاری از مردم شناخت‌شان را از جهان و جامعه‌جهانی از مستند به دست می‌آورند که در ایران چنین نیست و علت آن ساختار ذهنی ایرانیان است که باید این ساختار حذف شود درحالی که بزرگترین شبکه‌های تلویزیونی انگلستان مربوط به شبکه‌های مستند آنهاست بخاطر همین مردم آنها از BBC دانش دریافت می‌کنند لذا ما باید در این زمینه نگاه‌ها را عوض کنیم.
این پژوهشگر و مستندساز عنوان کرد: در دورانی در مرکز گسترش سینمای مستند حمایت از فیلمسازان مستند حیات وحش صورت گرفت و چند فیلمساز در این زمینه تربیت شدند و کار‌های خوبی تولید کردند، اما این حمایت‌ها ادامه‌دار نبود بخاطرهمین مستندسازان کوچ کردند لذا ضروری است که مردم ما به فیلم مستند نگاه و توجه خاص داشته باشند تا رسانه ملی نیز به آن اقبال بیشتری پیدا کند. باید حمایت از فیلمساز تا مقطعی صورت گیرد و در ادامه بازار تلویزیون برای آنها باز شود و فیلم مستند از مستندساز خریداری شود.
انتهای پیام/ 121
