گروه فرهنگ و هنر دفاع‌پرس- فرشته حاجی زاده؛ سینمای دفاع مقدس به‌عنوان سینمایی ملی و راهبردی، از اهمیت ویژه‌ای در حوزه فرهنگی کشور برخوردار است که فراز و فرود آن همواره مورد بحث و بررسی بوده است. در همین خصوص گپ‌و‌گفتی داشتیم با «انسیه شاه‌حسینی» کارگردان مطرح سینمای دفاع مقدس که در ادامه می‌خوانید؛
دفاع‌پرس: به نظر می‌رسد بررسی فراز و فرودهای سینمای جنگ و دفاع مقدس، برای ورود به بحث با شما که از کهنه‌کاران این سینما هستید، شروع مناسبی باشد. لطفا با نگاهی اجمالی، تحلیلی در این خصوص ارائه بفرمائید.
نگاه به سینمای دفاع مقدس از دو منظر مورد بررسی است، اول انگیزه کارگردان، تهیه‌کننده، گروه تولید و حساسیتی است که آنها روی موضوع دارند؛ از این جهت که چقدر به این حادثه عظیم تاریخی اشراف اطلاعاتی دارند و نگاه راهبردی آنها چیست. دومین منظر، نگاه مدیران فرهنگی و سرمایه‌گذاران به موضوع فیلم‌سازی دفاع مقدس است که متاسفانه بسیاری از مدیران فرهنگی ما در جامعه خواسته یا ناخواسته در این مورد غافل هستند و این غفلت خیلی از اوقات به ضرر فیلم‌ساز و حتی مخاطب تمام می‌شود و این فاصله بین مدیران فرهنگی و فیلم‌سازان انقلابی خیلی اوقات انگیزه نویسنده، کارگردان و یا حتی بازیگر را کم می‌کند.
چرایی تغییر ذائقه و زاویه نگاه مخاطب و مردم
متاسفانه مدیران فرهنگی ما از جامعه عقب هستند و وحشتناک‌تر آنکه از هنرمند و هنرمندان بسیار عقب هستند. این عقب ماندگی مردم و مخاطب را متضرر می‌کند، چرا که وقتی هنرمند در مواجهه با مسئول مربوطه به در بسته می‌خورد دچار سردی و یاس می‌شود و لاجرم دست از کار و تولید می‌کشد. ما در کشور مهندسی فرهنگی نداریم در نتیجه در این لجام‌گسیختگی هرکسی مسئله و نقش موضوعات فرهنگی را از منظر خودش مطرح می‌کند. یک سرمایه‌گذار یا مسئول فرهنگی از منظر فروش به فیلم نگاه می‌کند و یک کارگردان انقلابی از بعد فرهنگ‌سازی با تفکرات خودش به فیلم دفاع مقدس نگاه می‌کند و این موضوع باعث پراکنده‌گویی در این گونه‌ی ملی می‌شود، لذا مواجه می‌شویم با تولید فیلم‌هایی سخیفی که امروزه اکران می‌شوند، حتی در حوزه‌ی دفاع مقدس، که بیش از هر چیز هدفشان جلب و جذب گیشه است.
در نتیجه و بدین‌ترتیب ذائقه و زاویه نگاه مخاطب و مردم تغییر می‌کند؛ به این معنی که مخاطب با تصور اینکه به سیرک می‌رود، وارد سینما می‌شود؛ در این بین تکلیف کارگردان‌های متعهد و انقلابی که دغدغه‌مند هستند نیز مشخص نیست و حمایت خاصی از سوی مسئولان امر از آنها نمی‌شود.
اما این نکته حائز اهمیت است که با وجود تمام این مشکلات ما (فیلم‌سازان حوزه‌ی دفاع مقدس) براساس تعهد و عشق و علاقه‌ای که به انقلاب اسلامی، نظام اسلامی و دفاع مقدس داریم، از هر راهی استفاده کردیم و تلاش کردیم و فیلم ساختیم.
دفاع‌پرس: یکی از اقدامات صورت‌گرفته با هدف ارتقاء سینمای دفاع مقدس، راه‌اندازی جشنواره فیلم دفاع مقدس بود که اسفند امسال هجدهمین دوره‌ی آن برگزار خواهد شد. به نظر شما آیا این جشنواره در انجام ماموریت و رسیدن به اهداف خود موفق بوده است؟
معتقدم جشنواره‌های «عمار» و «دفاع مقدس» از جشنواره فجر متفاوت است و تفاوت آن عمدتاً در حال و هوای و فضای اجرایی آنها است. جشنواره «فیلم فجر» گویی سالن مد و زیبایی است، اما در جشنواره‌های عمار و دفاع مقدس مدل، نوع و رفتار آدم‌ها و مخاطبین فرق دارد؛ این مخاطبین جشنواره هستند که به آن ارزش می‌دهند، اما متاسفانه شاهدیم که این ویژه‌گی هم در این جشنواره‌ها رو به کمرنگی است.
اوایل انقلاب و در ده‌های ۶۰ و ۷۰ حمایت جشنواره فیلم فجر از فیلم‌های دفاع مقدس عالی بود و تولیدات خوبی هم در این حوزه داشتیم. گاه از ۲۰ ، ۳۰ فیلم حاضر در جشنواره حدود ۱۰ ، ۱۵ فیلم با موضوع جنگ تحمیلی و دفاع مقدس بود که جوایز بسیاری را به خود اختصاص می‌دادند، اما بنا به دلایلی که مشخص و واضح هست و در مورد آن بسیار صحبت شده است، رفته رفته این موضوع کمرنگ شد و به حداقل رسید.
دلایل عدم حمایت از تولید فیلم‌های دفاع مقدس
در مورد جشنواره فیلم دفاع مقدس که طی سال‌های اخیر واژه‌ی «مقاومت» هم به آن اضافه شد، نیز دقیقا همین مسائل مطرح است؛ از تولید فیلم در این حوزه حمایت نمی‌شود، به دلیل نگرانی از فروش فیلم، حامی مالی برای تولید پا پیش نمی‌گذارد، لذا تولید فیلم دفاع مقدس بسیار ضعیف است و جشنواره هم اساساً با تولیداتش رونق می‌گیرد.
در گذشته انگیزه کارگردان و تولیدکنندگان برای ساخت فیلم‌های دفاع مقدس به دلیل حمایت‌هایی که صورت می‌گرفت و احترامی که برای کارگردان فیلم دفاع مقدس قائل بودند، یا در بخش جوایز هر ساله کاندید می‌شدند خیلی بیشتر بود ولی الان نه حمایتی می‌شود، نه احترامی وجود دارد، حتی در اکران فیلم‌های دفاع مقدس هم کارگردان و تهیه‌کننده با مدیران و پخش‌کنندگان به مشکل می‌خورند، لذا کارگردان و فیلم‌ساز ترجیح می‌دهد که به این سمت نرود.
اما مطمئن باشید که اگر این رویه جزیره‌ای بودن کار‌های فرهنگی و فیلم‌سازی در کشور اصلاح شود و حمایت‌ها به‌جا و عاقلانه از کارگردان‌های انقلابی صورت بگیرد، ما در کمتر از ۵ سال شاهد رونق سینمای دفاع مقدس و تولید فیلم‌هایی با استاندارد‌های بین‌المللی خواهیم بود و جشنواره دفاع مقدس و مقاومت در آینده خواهد درخشید، به شرط آنکه از مرحله طرح تا تولید و پخش فیلم از سازندگان حمایت شود. ما با امکاناتی که داریم می‌توانیم در حوزه دفاع مقدس و مقاومت جذابترین فیلم‌ها را بسازیم و به دنیا ارائه کنیم.
دفاع‌پرس: به نظر می‌رسد که در خصوص تولید فیلم‌های دفاع مقدس و مقاومت، توسط سازمان‌ها و ارگان‌ها موازی‌کاری صورت می‌گیرد و عمدتاً ناهماهنگی دیده می‌شود؟
بله دقیقا همینطور است؛ مثلا در خصوص یک موضوع، همزمان دو یا چند سرمایه‌گذار و نهاد دولتی در حال تولید فیلم هستند، اگر تهیه‌کننده متوجه شود که پیگیری می‌کند، ولی خیلی از اوقات متوجه نمی‌شوند و ما شاهد تولید فیلم‌هایی با موضوعات مشترک هستیم که این، هم به ضرر فیلم‌ساز است و هم سرمایه‌گذار؛ چراکه وقتی فیلم‌ها تکراری باشند برای مخاطب جذابیتی ندارند، لذا اگر سازمان‌ها در ساخت فیلم منسجم‌تر عمل کنند و هماهنگ باشند ما شاهد موازی‌کاری نخواهیم بود.
دفاع‌پرس: نقش پلتفرم‌ها، شبکه نمایش خانگی و فضای مجازی در ارتقای آثار جبهه مقاومت و دفاع مقدس را چطور می‌بینید؟
امروز ما در دنیا شاهد جنگی هستیم که رسانه نقش عمده آن‌را بر عهده دارد و در این بین کاملاً مشهود است که سینما می‌تواند به‌عنوان یک رسانه تاثیرگذار نقش بسزایی داشته باشد. ما در حال حاضر بیشترین نیاز را به یک سینمای راهبردی در حوزه دفاع مقدس و مقاومت داریم. ما به‌عنوان رهبر و متولی این جبهه موظفیم که در هر جایی که هستیم مسئولیت و وظیفه خود را درست انجام دهیم، اما متاسفانه شاهد هستیم که هیچ اراده‌ای مبنی بر ساخت آثار تلویزیونی، سینمایی یا حتی شبکه نمایش خانگی با این موضوعات وجود ندارد. این موضوع در بحث پلتفرم‌ها و شبکه نمایش خانگی هم همینطور است و اراده‌ای برای تولید چه در حوزه سریال و چه فیلم دفاع مقدس وجود ندارد و اگر هم هست در برابر حجم تولیدات صورت گرفته بسیار ناچیز است.
حتی جولانی هم به اعجاز رسانه پی برده است
مردم ما بسیار آگاه و فهیم هستند؛ گفته می‌شود که مردم علاقه‌ای به این گونه‌ی فیلم‌ها ندارند، اما واقعیت چیز دیگری است. یکی از فیلم‌های من را به نام «شب بخیر فرمانده» یکی از این پلتفرم‌ها در شبکه خانگی به نمایش گذاشت که بیش از ۹۰ درصد مخاطبین واکنش مثبتی نسبت به این فیلم در آن پلتفرم داشتند و این نشان‌دهنده فهم و شعور ذاتی مردم نسبت به فیلم‌های دفاع مقدس و به اصطلاح ارزشی است.
ما در دورانی زندگی می‌کنیم که حتی پست‌ترین و شقی‌ترین افراد از ابزار رسانه برای تبلیغ خودشان استفاده می‌کنند. مثلا همین جولانی در سوریه که مشخصاً سابقه‌اش برای همه معلوم است؛ در رویکردی جدید و با بهره‌مندی از ابزار رسانه با شیک‌ترین و جذابترین و فرهنگی‌ترین بک‌گراند‌ها عکس و فیلم می‌گیرد و در فضای مجازی منتشر می‌کند و خودِ واقعی‌اش را پشت این ابزار پنهان می‌کند و اینگونه روی فکر و روان جوانان و نوجوانان ما تاثیر می‌گذارد.
موضوع بعد بحث سربازگیری در بخش فرهنگی است که باید در مسائل کلان به آن توجه شود و مسئولین فرهنگی در این زمینه خواب نمانند. نباید اجازه دهیم نیروهای ما در هر زمینه‌ای، زن و مرد هم ندارد، برای دشمن به‌کارگیری شوند؛ قبل از اینکه این اتفاق بیفتد باید خودمان آنها را حمایت و جذب کنیم.
بعضی از فیلم‌ها صرفا برای سربازگیری و تبلیغات موضوعی ساخته می‌شود؛ مثلا در دوران جنگ باید فیلم‌هایی ساخته می‌شد که بیننده بعد از دیدن فیلم برای رفتن به جبهه و دفاع از کشور ترغیب شود که البته ساخته هم شد و بسیار هم موثر بود. اکنون نیز چنین است و با توجه به نیاز روز و با رعایت ظرایف لازم، باید در جهت حفظ دست‌آوردهای دفاع مقدس و انتقال آن به نسل جوان و نوجوان تولید صورت بگیرد.
ضعف سینمای دفاع مقدس نتیجه نگاه مدیران فرهنگی کشور است
آمریکایی‌ها و غربی‌ها با اغراق در اسطوره‌سازی در فیلم‌ها و سریال‌ها بسیاری از جوانان را جذب می‌کنند، در حالی‌که به واقع اینچنین نیست. آنها در بحث فیلم‌سازی و در حوزه رسانه‌ای حرفه‌ای عمل می‌کنند، در صورتی‌که ما در این زمینه ضعیف هستیم، در فیلم‌هایمان اسطوره‌سازی و قهرمان‌محوری نداریم و نتوانستیم الگو معرفی کنیم، در حالی که از دل دفاع مقدس می‌توانستیم و می‌توانیم قهرمانان واقعی را برای مردم خلق و معرفی کنیم. ما قهرمان واقعی داریم که می‌توانیم آنها را با ابعاد حرفه‌ای به یک اسطوره تبدیل کنیم، در حالی‌که آمریکایی‌ها اصلاً قهرمان ندارند و از دل افسانه‌هایشان قهرمان‌سازی می‌کنند.
ما نه‌تنها قهرمان‌سازی نکردیم، بلکه با سیاه‌نمایی در فیلم‌ها و سریال‌ها، خصوصاً در شبکه نمایش خانگی، چهره‌ای ناخوشایند را از ایران و ایرانی به نمایش گذاشتیم که متاسفانه هیچ نظارتی هم در این سال‌ها صورت نگرفته است و در آینده‌ای نه چندان دور این موضوعات مشکل متعددی را به بار خواند آورد.
دفاع‌پرس: آیا تولیدات و فیلم‌های دفاع مقدس ما می‌توانند در طراز جشنواره‌های بین‌المللی خارجی قرار بگیرند؟
بله، خیلی از فیلم‌های دفاع مقدس از استاندارد‌های لازم برخوردارند و در این سال‌ها هم جوایز متعددی را گرفته‌اند. فیلم «شب بخیر فرمانده» بار‌ها در جشنواره‌های بین‌المللی جایزه گرفته است، اما تا وقتی که به این فیلم‌ها از منظر گزارش کاری دیده شود و از سمت مدیران حمایتی صورت نگیرد یا یک موسسه و مرکز فرهنگی فقط برای ارائه گزارش کار سرمایه‌گذاری کند، یا مدیران به‌دنبال دیده شدن و عکس گرفتن با فلان سلبریتی در فلان جشنواره باشند و تلاشی برای بین‌المللی شدن فیلم‌ها صورت نگیرد، سینمای دفاع مقدس ما در مجامع جهانی دیده نخواهد شد؛ خروجی امروز ما در بحث فیلم‌سازی دفاع مقدس نتیجه نگاه مدیران فرهنگی کشور در سال‌های قبل بوده است.
دفاع‌پرس: به نظر می‌رسد در سال‌های اخیر به نقش و جایگاه زنان در فیلم‌های دفاع مقدس بیشتر پرداخته شده است.
به اندازه تمام زن‌ها در شرایط جنگی می‌توان قصه و فیلم ساخت. من بچه جنگ هستم و کودکی‌ام با جنگ گذشت. من در کودکی زن همسایه‌مان را دیدم که رفت و شهید شد. من با درد زنان پشت صحنه جنگ آشنا هستم. دوست دارم به مسائلی در فیلم‌های خود بپردازم که جامعه به آنها نیاز دارد و طرح مسئله زنان در جنگ یکی از این موضوعات است.
از دلایل موفقیت و پیروزی ما در جنگ و دفاع مقدس، بدون تردید زنان هستند که نقش بسیار مهمی در خانه‌ها، پشت جبهه‌ها و گاه حتی در خط مقدم جنگ داشتند که شاید از توان مردها نیز خارج بوده است. اینها باید گفته شود، به تصویر کشیده شود تا دختران امروز ما مقاومت مادرانشان را ببیند و اگو بگیرند.
فیلم آخر من (دست ناپیدا) که در جشنواره فیلم فجر سال گذشته نمایش داده شد هم فیلمی با مضمون و موضوع زنان در دفاع مقدس است. روایت این فیلم را من خودم در جبهه‌ها دیدم و اصلاً داستان قهرمان فیلم، داستان واقعی خودِ من است. پایه‌ی فیلم مستند است و در واقع فیلم برگرفته از کتاب «حوض خون» ساخته شده با این تفاوت که در کتاب حوض خون بیشتر درباره بیوگرافی زنان جنگ صحبت شده و من این قصه را با تصاویر واقعی که در ذهن داشتم تبدیل به فیلم کردم. موضوع فیلم «دست ناپیدا» و کتاب «حوض خون» مشترک است، ولی آدرس و زاویه دید و برداشت داستان متفاوت است.
دفاع‌پرس: اگر سال‌ها بعد تاریخ بخواهد از سینمای دفاع مقدس و عملکرد ما نسبت به سینمای دفاع مقدس بنویسد به نظر شما چه چیزی می‌نویسد؟
اینطور روایت می‌شود که آدم‌هایی بودند که اوضاع و شرایط دفاع مقدس را و عطر شهدا را درک کرده بودند، ولی توانایی بازگو کردن و انعکاس کامل و عطرافشانی در دل ملت را نداشتند. گاهی یک سکانس فیلم می‌تواند یک نفر را متحول کند و اینقدر این ظرفیت بزرگ و عظیم است که سوژه‌هایش تمام شدنی نیست.
دفاع مقدس ظرفیت معنوی و فرهنگ‌سازی زیادی دارد که اگر سال‌ها در این حوزه فیلم و مستند ساخته شود، باز هم کم است. روایتگر و فیلم‌ساز باید به فیلم‌های دفاع مقدس نگاه الهی داشته باشد تا آن فیلم مورد توجه قرار گیرد و تاثیرگذار شود.
برای تاریخ سازی باید عملیات فرهنگی انجام دهیم
برای تاریخ‌سازی باید عملیات فرهنگی انجام دهیم و برای اینکه در این عملیات موفق باشیم، باید هم سرماگذاری مادی بکنیم و هم معنوی. به نظر من الان فرصت مناسبی برای تولید فیلم‌های ارزشی با محوریت جبهه مقاومت اسلامی است. مردم دنیا بیدار هستند، اسرائیل و جنایت‌های آن‌را می‌بینند، امروز تنفر از رژیم صهیونیستی فراگیر شده است. رسانه و علی‌الخصوص تولید فیلم و سریال می‌تواند در این زمینه نقش بسزایی ایفا کند. وقتی با یک فیلم یا کلیپ، دانشجویان در سرتاسر دنیا علیه اسرائیل قیام می‌کنند، یعنی فرصت برای فرهنگ‌سازی و تاثیرگذاری مغتنم و مهیا است. امروز اسلحه و تفنگ ما قلم و دوربینی است که در دست داریم. ما باید فیلم بسازیم و تولید کنیم و حمایت شویم تا در تاریخ انقلاب و مقاومت ماندگار شویم.
انتهای پیام/ 801
