گروه سیاسی دفاع‌پرس: مکانیسم ماشه طی روز‌های اخیر یکی از پرکاربردترین عناوین در فضای کشور بوده است؛ به‌گونه‌ای که تا حدودی توانست بر جو روانی جامعه و فضای اقتصادی کشور اثرگذار باشد. این موضوع در حالی مطرح می‌شود که افراد اطلاع‌زیادی از ماهیت، چیستی و نحوه عملکرد این مکانیسم نداشته و از آن بی‌اطلاع هستند. به همین جهت در ادامه به چیستی و نحوه کارکرد مکانیسم ماشه می‌پردازیم.
مکانیسم ماشه یا Snapback یک سازوکار حقوقی و اجرایی پیش‌بینی‌شده در توافق هسته‌ای ایران با گروه ۱+۵ و قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت سازمان ملل است که هدف اصلی آن تضمین پایبندی ایران به تعهدات برجامی است. این سازوکار به گونه‌ای طراحی شده که در صورت وقوع نقض تعهدات، امکان بازگرداندن تحریم‌های شورای امنیت سازمان ملل که بواسطه قطعنامه ۲۲۳۱ به حالت تعلیق در آمدند به شکل خودکار و سریع فراهم و روند حقوقی آن از فرآیند‌های معمول شورای امنیت متمایز شود؛ زیرا مکانیسم ماشه مبتنی بر یک سری مراحل مشخص و زمان‌بندی‌شده است که کارکرد آن را از سایر سازوکار‌های بین‌المللی متمایز می‌کند.
سازوکار این مکانیسم با ارجاع اختلاف آغاز می‌شود بدین صورت که هر یک از اعضای توافق در صورت مشاهده نقض تعهدات توسط ایران، می‌تواند موضوع را ابتدا به کمیسیون مشترک برجام ارجاع دهد. کمیسیون مشترک برجام متشکل از نمایندگان تمامی طرف‌ها است و وظیفه دارد اختلافات مربوط به اجرای تعهدات را بررسی کرده و در صورت امکان آنها را حل‌وفصل کند. در این مرحله بررسی دقیق مستندات و شواهد ارائه‌شده و همچنین امکان بحث و تبادل نظر میان اعضا وجود دارد تا صحت ادعای نقض تعهدات تعیین شود.
اگر اختلاف در کمیسیون مشترک حل نشود، مرحله بعدی فعال شدن مکانیسم ماشه در سطح شورای امنیت است که برای آن زمان‌بندی دقیق ۳۰ روزه جهت تصمیم‌گیری تعریف شده است؛ طی این دوره، شورای امنیت موظف است درباره ادامه تعلیق تحریم‌ها تصمیم‌گیری کند. نکته کلیدی در این مرحله روند فعال شدن تحریم‌ها بر خلاف رویه معمول شورای امنیت است؛ یعنی به جای آنکه تصویب تحریم‌ها نیازمند رأی مثبت اکثریت و عدم وتوی اعضای دائم باشد، در مکانیسم ماشه، در صورت تصویب نشدن قطعنامه‌ای برای ادامه تعلیق تحریم‌ها طی ۳۰ روز، تحریم‌های پیشین به شکل خودکار و بدون نیاز به موافقت شورا بازمی‌گردند.
این طراحی باعث می‌شود که مکانیسم ماشه عملاً یک ابزار فوری و مستقیم برای بازگرداندن تحریم‌ها باشد و توانایی اعضای دائم شورا برای جلوگیری از آن از طریق وتو محدود می‌شود. به عبارت دیگر تنها کافی است یکی از اعضای توافق فرایند را فعال کند و اگر شورای امنیت نتواند در مهلت تعیین‌شده تصمیمی برای تداوم تعلیق بگیرد، بازگشت تحریم‌ها تضمین شده است. این ویژگی ساختاری مکانیسم ماشه، آن را از سایر ابزار‌های بین‌المللی مجزا می‌کند و اجرای تعهدات را به شکل خودکار و بدون وابستگی به اجماع یا رأی‌گیری پیچیده امکان‌پذیر می‌سازد.
مکانیسم ماشه از نظر عملی به صورت یک فرایند حقوقی چندمرحله‌ای عمل می‌کند. مرحله اول شامل جمع‌آوری اطلاعات و بررسی شواهد نقض تعهدات در کمیسیون مشترک است؛ مرحله دوم ارجاع رسمی به شورای امنیت و آغاز دوره ۳۰ روزه تصمیم‌گیری و مرحله سوم که مرحله نهایی محسوب می‌شود، بازگرداندن خودکار تحریم‌ها در صورت عدم تصویب قطعنامه ادامه تعلیق تحریم‌ها توسط شورا است. این مراحل کاملاً زمان‌بندی شده و مشخص هستند و هر یک از طرف‌ها نقش و اختیارات مشخصی دارند.
بنابراین یکی از ویژگی‌های فنی مهم مکانیسم ماشه، ماهیت خودکار و غیرقابل توقف آن است. این بدان معناست که پس از آغاز فرایند و رسیدن به مرحله تصمیم‌گیری شورای امنیت، هیچ فرایند اداری اضافی نیاز نیست و تحریم‌ها بر اساس زمان‌بندی مشخص به اجرا درمی‌آیند. این طراحی، امکان ایجاد فشار فوری در صورت نقض تعهدات را فراهم کرده و سطح اجرایی بالایی برای تضمین پایبندی کشور‌ها ایجاد می‌کند.
انتهای پیام/381
