به گزارش خبرنگار بینالملل دفاع پرس، سخنگوی کاخ سفید در نشست خبری، دسترسی ایران به نظام مالی جهانی را جزء تعهدات واشنگتن تحت توافق هستهای ندانست. این اظهار نظر یک مقام رسمی ایالات متحده، 91 روز پس از اجرا شدن برجام در تاریخ 26 دی 94 است. اظهاراتی که در طول سه ماه گذشته به شیوههای مختلف از طرف مقامات ایالات متحده تکرار شده است.
روش پیش گرفته شده از طرف مقامات آمریکایی در طول چند ماه گذشته یک طرح جدید برای دور زدن توافقات بینالمللی میان کشورهاست. ظرافت روش دور زدن برجام که تاکنون با اقدام قاطعی از جانب ایران مواجه نشده است را میتوان در چهار قالب کلی مورد بررسی قرار داد.
ایجاد سازوکار قانونی برای دور زدن نظام یافته برجام
قانون محدودیت سفر اتباع دیگر کشورها به ایران، تشکیل کمیته نظارت بر برجام در کنگره، طرح موسوم به قانون شفاف سازی حمایت ایران از تروریسم با اهداف فشار به موسسات مالی و تجاری ایرانی تنها بخشی از اقداماتی هستند که دولت آمریکا در طول 90 روز گذشته برای مقابله با بهرهمندی ایران از مزایای برجام تصویب کردهاند.
سازوکارهایی قانونی که غرب مدعی است مستقیما هیچ تناقضی با مفاد برجام ندارد اما تمام مزایای حاصل از برجام را برای طرف ایرانی بسیار محدود میکنند. در واقع این شیوه قانونگذاری هم ناقض برجام است و هم ناقض برجام نیست. برای مثال هیچ محدودیت رسمی که مخالف با روح برجام باشد برای تجار سایر کشورها بهمنظور سرمایهگذاری در ایران وجود ندارد اما در کنار این موضوع سرمایهگذاران در ایران با محدودیتهایی مواجه خواهند شد که مزیت نسبی سرمایهگذاری در بازار 70 میلیونی کشور را کاملا از میان خواهد برد.
در واقع پیشنهاد دهندگان قانون محدودیت سفر اتباع دیگر کشورها به ایران بهخوبی میدانند که ایجاد ریسک جدید در تجارت با جمهوری اسلامی در کنار روابط سیاسی شکننده میان تهران و غرب عملا حاشیه امن بسیار کوچکی را برای سرمایهگذاری فراهم خواهد کرد و در شرایط اقتصادی حال حاضر جهان پذیرش چنین ریسکی برای تجار توجیه اقتصادی نخواهد شد.
از سوی دیگر شرکتهای غربی و چند ملیتی در صورت پذیرش ریسک بالای سرمایهگذاری در کشور میتوانند امتیازاتی بسیار خاص را از طرف ایرانی طلب کنند؛ امتیازاتی که در آینده بهعنوان اهرمهای فشار قویتری برای تغییر رفتار سیاسی ایران در منطقه مورد استفاده قرار خواهد گرفت.
از طرف دیگر نباید فراموش کرد که مشکلات بوجود آمده در فرایند سوئیفت میان بانکهای ایرانی و سایر بانکهای جهان شاید در وهله اول با توجیه طرف آمریکایی و وعده و وعید رفع مواجه شد اما این پیام را به تجار و سرمایهگذاران خارجی القا کرد که همچنان تجارت با ایران با چالشهایی غیرمتعارف روبرو خواهد بود.
بازسازی فرایند جنگ روانی علیه ایران به بهانه برنامه موشکی
یک روز بعد از اعلام اجرای توافق هستهای، وزارت خزانهداری آمریکا تحریمهای تازهای را در واکنش به آزمایش موشکی اخیر ایران وضع کرد. اقدامی که نشان داد طرف آمریکایی حتی یک روز نیز از فرایند فشار علیه ایران دست نخواهد کشید. در مفاد این تحریم نام ده فرد و شرکت مشاهده میشود که ایالات متحده مدعی است با برنامه موشکی ایران در ارتباط هستند. اتحادیه اروپا در 11 آوریل 2016 اقدامات محدودکننده خود در زمینه نقض حقوق بشر در ایران را به مدت یک سال تمدید کرد. این تحریم اتحادیه اروپا 82 فرد حقیقی و یک فرد حقوقی ایرانی را شامل میشود.
فرایند اعمال تحریمهای جدید یا تمدید تحریمهای گذشته یا کارشکنی در رفع تحریمهای ذکر شده در متن برجام در طول 92 روز گذشته به صورت کاملا محسوس از سوی طرف غربی و آمریکایی پیگیری شده است. تنها تفاوت دور جدید تحریمها جایگزینی دو عبارت نقض حقوق بشر و برنامه موشکی به جای برنامه هستهای است.
از سویی دیگر فرایند جنگ روانی که توسط رسانههای غربی با محوریت برنامه هستهای ایران از سال 2002 تا 14 ژوئیه 2015 کلید خورده بود این بار با کلیدواژه برنامه موشکی نامتعارف در رسانههای غربی پیگیری میشود. این در حالیست که این رسانهها هیچ اشارهای به حجم گسترده خرید تسلیحات نظامی از طرف رقبای منطقهای ایران نمیکنند. ادامه این روند جنگ روانی در نظر دارد تا برنامه موشکی ایران را برهم زننده توازن نظامی در خاورمیانه و مبدا یک رقابت تسلیحاتی منطقهای توصیف کند حال آنکه این رقابت مدتها پیش و با فروش گسترده تسلیحات نظامی غربی به کشورهای عربی حاشیه خلیج فارس آغاز شده است.
استفاده از خلع تعهدات ناهمتراز در متن برجام
یکی از بزرگترین نقاط ضعف برجام که بارها از سوی کارشناسان مسائل راهبردی در داخل کشور مورد نقد قرار گرفت وجود تعهدات ناهمتراز در متن برجام است که عملا انعطاف و پویایی لازم را برای واکنش به کارشکنیهای احتمالی طرف غربی شدیدا کاهش میدهد.
متاسفانه مجموعه اقدامات طرف غربی برای محدود کردن قدرت مانور ایران برای استفاده از مزایای برجام تاکنون پاسخ قاطعی دریافت نکرده است و علت اصلی این بیپاسخی خلع تعهدات ناهمتراز است. در واقع فرایند بده بستان برجام با عقل دیپلماتیک سازگار نیست و طرف غربی در قبال اقدامات نقدی ایران چندان التزامی به رعایت دقیق تعهدات خود ندارد لذا حداکثر بهرهبرداری را از ناهمترازی موجود میبرد.
در یک نگاه جامع شاید تلاش ایالات متحده برای تشکیل قطبهای منطقهای علیه ایران را نتوان ناقض برجام دانست اما دقیقا همان فضایی را ایجاد خواهد کرد که کشورمان در دوران پیش از تحریم با آن روبرو بود. برای مثال تلاش عربستان سعودی برای پایین نگه داشتن قیمت نفت هرچند ناقض مستقیم برجام نیست اما براساس یک سازوکار و توافق از پیش تعیین شده برای کاهش بهرهمندی ایران از مزایای نفتی دوران پساتحریم ترتیب داده شده است. متاسفانه برجام فاقد هرگونه سازوکاری برای بازگرداندن سهم کشور در بازارهای جهانی است حال آنکه تجربه سه ماهه گذشته نشان داده بازپسگیری این سهم حتی در شرایط عادی فرایندی بسیار دشوار است با این وجود با ادامه کارشکنیهای غرب در روند تبادلات تجاری میان ایران و شرکای سنتی نتیجه کاملا مشخص است.
ادامه این روند موجب میشود تا برجام نهتنها یک راه حل یا فرصت نباشد بلکه نقش یک گروگان را برای کنترل رفتار سیاسی کشور با پذیرش استانداردهای طرف غربی فراهم آورد. شاید زمان آن فرارسیده است تا جمهوری اسلامی با اقدامی مشابه که نه ناقض برجام باشد و نه موید آن پاسخی درخور به کارشکنیهای مستمر غرب دهد.
انفعال داخلی با رویکرد حزبی و جناحی
یکی از بزرگترین ضعفهایی که اجرای درست برجام با آن روبروست انفعال داخلی است. در واقع این انفعال ناشی از درک نکردن عدم پایبندی غرب به تعهداتش در برجام نیست اما منافع حزبی و جناحی برخی گروههای سیاسی اینطور اقتضا نمیکند که آگاه سازی عمومی در قبال نقض برجام بپردازند.
برخی نهتنها به روش غرب در دور زدن برجام انتقاد نمیکنند بلکه به صورت دورهای به توجیه رفتار طرف غربی میپردازند و دائما این عبارت را تکرار میکنند که فلان تحریم یا فلان اقدام ربطی به برجام ندارد. رفتاری که این سوال را در ذهن مخاطب ایجاد میکند که منافع ایران در کجای متن برجام دیده شده است که در طول سه ماه گذشته هرگز فرایند تحریم و کارشکنی غرب شامل مفاد برجام نشده است؟!
منافع حزبی که تا پیش از انتخابات مجلس نگرانی برخی رجل سیاسی را از کاهش سبد رای حزب یا جناحی خاص را شامل میشد و بعد از انتخابات نیز همچنان رویکرد انفعالی در قبال نقض مکرر برجام را حفظ کرده است و این سوال را در ذهن مطرح میکند که چهکسی مدافع منافع ملی کشور در شرایط جاری است و این انفعال در قبال رفتار طرف غربی تا کجا ادامه خواهد یافت؟
اظهارات آقای سیف به عنوان یک مقام بلندپایه اقتصادی کشور در سفر به واشنگتن بخوبی تصدیق میکند که بعد از گذشت 90 روز از اجرای برجام هیچ چیز عاید کشور نشده است و شوی سفر مقامات غربی به تهران بی فایده و صرفا نمایشی بوده است.
پیش از این رهبر معظم انقلاب اسلامی در اولین روز سال 95 به بدعهدیهای مکرر آمریکا در اجرای برجام اشاره کرده بودند. بدعهدیهایی که هدف تمام آنها محروم کردن ایران از نتایج برجام است.
زمان آن فرارسیده است که در فضای آرامش سیاسی کشور بعد از انتخابات مجلس شورای اسلامی یک تدبیر دسته جمعی و اقدام قاطع در برخورد با روش سیاسی غرب در موضوع برجام اندیشیده شود.
