بازخوانی مدیریت جنگ در آزادسازی خرمشهر

به گزارش خبرنگار حماسه و جهاد دفاع پرس، در حالی که اشغال خرمشهر توسط عراق به عنوان آخرین و مهم ترین برگ برنده این کشور برای وادار ساختن ایران به شرکت در هر گونه مذاکرات صلح تلقی میشد، آزادسازی این شهر میتوانست سمبل تحمیل اراده سیاسی جمهوری اسلامی بر متجاوز و اثبات برتری نظامیاش باشد.

بر همین اساس، با توجه به این که منطقه عمومی غرب کارون آخرین منطقه مهمی بود که همچنان در اشغال عراق قرار داشت، از یک سو فرماندهان نظامی ایران برای انجام عملیات در این منطقه اشتراک نظر داشتند، و از سوی دیگر عراق نیز که طراحی عملیات آزادسازی خرمشهر را پس از عملیات فتح المبین قطعی و مسجل میپنداشت، با در نظر گرفتن اهمیت این شهر و جایگاه آن در دفاع از بصره، به ضرورت حفظ این منطقه معتقد بود. از این رو، بلافاصله پس از اتمام عملیات فتح المبین، در حالی که قوای ارتش عراق در منطقه عمومی خرمشهر تقویت میشد، به تمام یگانهای تحت امر قرارگاه مرکزی کربلا دستور داده شد تا ضمن بازسازی و تجدید قوا، به شناسایی و طراحی عملیات بپردازند.

دفاع پرس قصد دارد در چند قسمت عملیات "بیت المقدس" را از نظر اهداف، شرح عملیات، طرحریزی عملیات بیتالمقدس و ... را شرح دهد. در ادامه بخش دوم این متن را میخوانید:

اهداف عملیات

عملیات بیتالمقدس آخرین حلقه از زنجیره استراتژی نظامی جمهوری اسلامی ایران (آزادسازی مناطق اشغالی) در استان خوزستان محسوب میشد. آنچه که جایگاه این عملیات را در استراتژی مزبور نمایان میساخت، دستیابی به هدف استراتژیک خرمشهر بود. این هدف در میان اهداف تصرفشده توسط ارتش عراق اهمیت خاصی داشت. عراق با تکیهبر اشغال خرمشهر، آن را اهرم بسیار مناسبی برای اعمال فشار به جمهوری اسلامی در صورت آغاز مذاکرات صلح میدانست و ایران آزادسازی این شهر را سمبل تحمیل اراده سیاسی خود بر متجاوز و اثبات برتری نظامی تلقی میکرد. به همین دلیل، نتیجه و سرانجام عملیات بیتالمقدس برای هر دو کشور امری حیاتی و سرنوشتساز بود. گذشته از اهداف سیاسی و نظامی، اهداف تاکتیکی دیگری برای این عملیات تعیینشده بود که بر میزان اهمیت آن میافزود. به هر تقدیر اهداف کل عملیات از سوی قرارگاه مرکزی کربلا به شرح زیر اعلامشده بود:

اهداف نظامی

1-آزادسازی شهرهای خرمشهر، هویزه و نیز پادگان حمید

2-آزادسازی 6 هزار کیلومترمربع (مسعود بختیاری –1380 –ص 33) از سرزمینهای اشغالشده

3-رسیدن به مرزهای بینالمللی و اتخاذ مواضع موزون پدافندی

4-انهدام حداقل 2 لشکر از نیروهای ارتش عراق

5- خارج نمودن شهرهای اهواز، حمیدیه و سوسنگرد از برد توپخانه دشمن

6-آزادسازی جاده اهواز –خرمشهر و خارج شدن جاده اهواز –آبادان از برد توپخانه دشمن

7- تأمین مرز بینالمللی (حدفاصل پاسگاه طلائیه تا شلمچه)

اهداف سیاسی

1- برآورد میگردید که با تحمیل شکست به عراق در این منطقه و بهویژه آزادسازی خرمشهر رژیم صدام حسین ازنظر سیاسی و نظامی در داخل و خارج عراق بیاعتبار و احتمالاً ساقط خواهد شد.

2- تسلیم شدن احتمالی رژیم عراق برای پذیرش شرایط پیشنهادی ایران برای خاتمه دادن به جنگ

اهداف اقتصادی

1- توقف هزینههای جنگ، در صورت تسلیم عراق و خاتمه یافتن درگیری

2- آزاد شدن شهرها و روستاهای اشغالی که با اسکان دادن مجدد پناهندگان و آوارگان این محلها از فشار مشکلات اقتصادی جنگزدگان بر دولت کاسته میشد

3- امکان ایجاد دوباره فعالیتهای کشاورزی و صنعتی

اهداف تبلیغاتی

1- نشان دادن توانمندی نیروهای مسلح ایران در سرکوب متجاوز

2- ارائه قاطعیت رژیم اسلامی در کسب خواستههای خود

3- افزایش روحیه رزمندگی در نیروهای خودی و جلب و جذب کمکهای مردمی

4- ایجاد تزلزل در روحیه ارتش عراق با تبلیغ نقاط ضعف سیستم فرماندهی ارتش عراق

منطقه عملیات

منطقه عمومی عملیات بیتالمقدس در میان چهار مانع طبیعی محصور است، که از شمال به رودخانه کرخه کور، از جنوب به رودخانه اروند، از شرق به رودخانه کارون و از غرب به هور الهویزه منتهی میشود.

منطقه مزبور بهجز جاده نسبتاً مرتفع اهواز – خرمشهر، فاقد هرگونه عارضه مهم برای پدافند است. همین امر موجب شد تا زمین منطقه –به دلیل مسطح بودن –برای مانور زرهی مناسب و برای حرکت نیروهای پیاده –به دلیل در دید و تیر قرار داشتن – نامناسب باشد. نقاط حساس و استراتژیک منطقه شامل بندر و شهر خرمشهر، پادگان حمید، جفیر، جاده آسفالت اهواز –  خرمشهر، شهر هویزه و رودخانههای کارون،  کرخه کور و اروند  بود.

طرحریزی عملیات بیتالمقدس

اگرچه طرحریزی عملیات آفندی برای آزادسازی خرمشهر و منطقه جنوبی خوزستان همزمان با تشکیل قرارگاه کربلا و طرحریزی عملیات طریقالقدس و فتح المبین در دستور کار قرارگاه مزبور قرارگرفته بود و پارهای مطالعات ابتدایی و اولیه هم انجامشده بود اما طرحریزی عملیات یادشده عملاً از روز هشتم فروردینماه (نصرت الله معین وزیری –سال 1382 –ص 7)  که عملیات فتح المبین به پایان غرورآفرین خود رسیده بود آغاز گشت و همزمان و همگام با پیشرفت و تکمیل طرحریزی، نقل و انتقال نیرو از جبهه شمالی به جبهه جنوبی (به فاصله حدود 300 کیلومتر) و تهیه امکانات موردنیاز از قبیل آمادهسازی پلهای شناور، طراده و قایقهای هجومی برای عبور از کارون و سایر نیازمندیهای تدارکاتی و پشتیبانی از عملیات با سرعت فراهم میشد.

نظر به اینکه فرمانده نیروی زمینی ارتش سرعت در طرحریزی، تهیه و آماده شدن برای اجرای عملیات را بهعنوان تدبیر خود اعلام نموده و بهشدت آن را بهعنوان یک عامل غافلگیری دشمن پیگیری مینمود، امور یادشده با تلاش همه مسئولین با سرعت انجام به طوری که ظرف یک ماه پس از پایان عملیات فتح المبین همهچیز برای آغاز عملیات جدید آماده بود و بدین ترتیب زمان اجرای عملیات بیتالمقدس در 10 اردیبهشت 61 به یگانها ابلاغ شد.

مانور عملیات بیتالمقدس

مانور عملیات بیتالمقدس در طرح تهیه شده شامل یک مانور چهار مرحلهای بود که بهطورکلی شامل عبور از رودخانه کارون و تصرف سرپل، ادامه تک از سرپل بهسوی مرز، تک در منطقه شرق بصره و احاطه خرمشهر در شلمچه بود اما در عمل و به علت وضعیتهای تاکتیکی به وجود آمده، در مراحل سوم و چهارم تغییراتی در طرح تهیهشده انجام و کلاً عملیات در پنج مرحله به شرح زیر انجام شد:

مرحله اول: عبور نیروهای خودی در قالب قرارگاههای نصر و فتح از رودخانه کارون و تک به دشمن و تصرف سرپل در کرانه باختری رودخانه، همزمان تک قرارگاه قدس در جبهه رودخانه کرخه کور بهمنظور تثبیت دشمن در منطقه جفیر (10 اردیبهشت 61)

مرحله دوم: ادامه تک قرارگاههای نصر و فتح از سرپل تصرف شده به سوی خط مرز و ادامه تلاش قرارگاه قدس برای تثبیت دشمن در جبهه کرخه کور (16 اردیبهشت 61)

مرحله سوم: عقبنشینی یگانهای دشمن از منطقه عمومی جفیر و تلاش قرارگاه قدس برای اخذ تماس مجدد با دشمن و ممانعت از عقبنشینی آنها (17 و 18 اردیبهشت 61)

مرحله چهارم: تک یگانهای قرارگاه نصر در منطقه شلمچه و پل نو بهمنظور احاطه خرمشهر از غرب (19 و 20 اردیبهشت 61)

مرحله پنجم: تک نهایی در منطقه شلمچه و پل نو و فتح خرمشهر (1 تا 3 خرداد 61) شایانذکر است برابر طرح تهیهشده، قرارگاه فجر در منطقه فتح المبین، عملیات پوشش و فریب تاکتیکی را در منطقه فکه باهدف تصرف تپه 182 با موفقیت در روزهای 11 و 12 اردیبهشت 61 اجرا نمود.

نویسنده: سید سلیم طباخی