به گزارش دفاع پرس از بوشهر، نهضت تنباکو اولین مقاومت فراگیر و در عین حال موفق مردم ایران در برابر قدرت مطلقه سلطنت قاجار و زمینه اصلی و پیش درآمد انقلاب مشروطیت به شمار می رود و علمای دینی در این پیروزی نقشی تعیین کننده و انکارناپذیر داشتند.
سلسلهٔ قاجار در طول حیات خود دارای مشکلات متعددی بوده که از میان آنها، مشکل استبداد و رکود اقتصادی از همه شاخص تر هستند. قاجریان که از یک سو با نفوذ استعمار انگلیس و از سوی دیگر با شکستهای ایرانیان از روسیه رو به رو شده بودند، پیوسته تحت تأثیر بیگانگان قرار داشتند. در این بین رقابت سنتی انگلیس، روسیه و آلمان برای به دست آوردن امتیازات گوناگون در ایران به ویژه در دوران ناصرالدین شاه، به اوج خود رسید. مسافرتهای شاه به خارج از کشور که اغلب به بهانه ی آشنایی با تجدد و شیوههای نوین حکومت داری صورت میگرفت، به دلیل فراهم نمودن هزینههای سفر، معمولاً با اعطای امتیازات بزرگی نیز به روس و انگلیس همراه بود.
جنبش تحریم توتون و تنباکو و فتوای تاریخی میرزای شیرازی از مهمترین رویدادهای تاریخ معاصر است. در پی سفر سوم ناصرالدین شاه به اروپا در سال ۱۲۶۹ ه. ش که به تشویق سرهنری درومند ولف، وزیر مختار انگلیس در ایران، انجام گرفته بود، دولت انگلیس فرصت مناسب را برای کسب امتیاز انحصار توتون و تنباکو به دست آورد و زمینهسازی آن را به ماژور جرالد تالبوت از نزدیکان و مشاوران لرد سالیسبوری (نخست وزیر و وزیر خارجه انگلیس) محول کرد. ناصرالدین شاه که برای تأمین هزینه سفرهای خود به اروپا با مشکلات مالی مواجه بود، با اعطای امتیاز موافقت کرد و پس از بازگشت به ایران در رجب ۱۳۰۷ ه. ق (مارس ۱۸۹۰ میلادی) قراردادی را با تالبوت، که با کمک دولت و عده ای از سرمایه داران انگلیسی، کمپانی رژی را با سرمایهای ۶۵۰ هزار لیره تأسیس کرده بود، منعقد کرد. بدین ترتیب در ۲۸ رجب ۱۳۰۷ (۲۰ مارس ۱۸۹۰) امتیاز تجارت توتون و تنباکو به تالبوت اعطا گردید. به موجب این قرارداد که به امضای سرهنری ولف وزیر مختار انگلستان نیز رسید، دولت ایران در برابر دریافت سالانه ۱۵ هزار لیره و یک چهارم سود سالانه، امتیاز کلیۀ معاملات داخلی و خارجی توتون و تنباکو را به مدت ۵۰ سال به تالبوت و شرکایش واگذار کرد. تالبوت برای گرفتن این امتیاز علاوه بر شاه، مبالغی گزاف به صدراعظم و نایب السلطنه و تنی چند از درباریان داد. البته دولت ایران با تأخیری یک ساله در اولین اطلاع رسانی رسمی برای آگاهی عموم بیانیه ای درباره ی اعطای امتیاز تنباکو و مزایای آن منتشر کرد.
انحصار در کشت و فروش توتون و تنباکو یعنی خرید ارزان از زارعان و گران فروختن، در مقابل این قراداد، مردم شهرهای مختلف به رهبری روحانیت به مخالفت و مقابله پرداختند و جنبش هایی در شیراز به رهبری «سید علی اکبر فال اسیری»، در تبریز به رهبری«حاج میرزا جواد آقامجتهد»، در اصفهان به رهبری «حاج شیخ محمدتقی آقانجفی» و در تهران به رهبری «میرازی آشتیانی برپا شد که با سرکوب دولت مواجه شده و عده ای از علما تبعید شدند. در همین زمان سید جمال الدین اسدآبادی به پیشنهاد سیدعلی اکبر فال اسیری که در تبعید بود، نامه ای در این رابطه به میرزای شیرازی نوشت. بعد از ارسال نامه، میرزای شیرازی برای شاه تلگراف فرستاده و به او می گوید کسانی را که تبعید کرده، به کشور بازگرداند و در مورد قرارداد هم مخالفت خود را ابراز می کند، که ناصرالدین شاه به این تلگراف اعتنایی نکرده و به دروغ می گوید چون جواب نامه مفصل است آن را با پست فرستاده ایم، که میرزای شیرازی در همان زمان فتوای تاریخی خود را به این شرح صادر می کند: «الیوم استعمال توتون و تنباکو بای نحو کان در حکم محاربه با امام زمان (عج) است».
با صدور این فتوا جنبش عظیمی به راه می افتد، قلیانها شکسته می شود و مردم از کشیدن توتون و تنباکو دست می کشند و تمام مغازه های فروش توتون و تنباکو را می بندند و با شرکت رژی نیز معامله نمی کنند، جنبش تا حدی بوده که حتی در حرمسرای ناصرالدین شاه قلیان ها را می شکنند. این جریان ادامه می یابد تا اینکه در تاریخ 23 جمادی الاولی 1309 اعلامیه در کوچه و بازار زده می شود با این محتوا که «بر حسب حکم جناب میرزای شیرازی، اگر تا 48 ساعت دیگر امتیاز دخانیات لغو نشود یوم آتیه جهاد است، مردم مهیا شوید». ناصرالدین شاه که ابتدا قصد مقاومت داشته، در مقابل جنبش عظیم مردمی، ابتدا انحصار داخلی را لغو می کند و در نهایت مجبور به لغو امتیاز می شود. با لغو این امتیاز شرکت رژی 500 هزار لیره غرامت تعیین می کند.
نهضت تنباکو اولین مقاومت فراگیر و در عین حال موفق مردم ایران در برابر قدرت مطلقۀ سلطنت قاجار و زمینۀ اصلی و پیش درآمد انقلاب مشروطیت به شمار میرود. علمای دینی در این پیروزی نقشی تعیین کننده و انکارناپذیر داشتند. نارضایی شدید و گستردۀ مردم ایران از دولت و شخص ناصرالدین شاه اصلی ترین عامل نهضت بود.
تحریم دخانیات توسط میرزا، از جمله وقایع عجیب تاریخی است زیرا با اینکه حکم صادره چند کلمه بیشتر نبوده اما بشدت فراگیر می شود تا جایی که هیچ کی حتی در خفا از آن را استعمال نمی کند.خود ناصرالدین شاه که در حرمسرای خود شاهد اجرای این تحریم بوده به خطاب به زنان خود می گوید: شما را چه میشود که این طور میکنید؟ یکی از زنها پاسخ می دهد: آن کس که ما را به تو حلال کرده، قلیان را به ما حرام کرده!
عاملی که این طور تار و پود جامعهای را می لرزاند و طبقات و گروه های گسسته جامعه را به هم جوش می دهد و آنها را برای قیام یک پارچه میکند، چیزی جز اسلام و ظلم ستیزی و عدالت گستری نبوده است.
یکی از عواملی که نفوذ به ایران را دشوار می کند، اسلام و تبعیت مردم از علمای دینی است. اعتقاد همیشه موجب شکست ناپذیری می شود. همانطور که بعد از تحریم تنباکو همه در حیرت قدرت روحانیت می مانند و در این باره لاسلز، وزیر مختار انگلیس می گوید: «کسانی که مدت زیادی در ایران اقامت دارند، به من گفتهاند که آنان از این تنفیذ قدرت ملایان [روحانیون]، هم از جهت مخالفت با دولت و هم از جهت اطاعت بیچون و چرای مردم از اوامر آنان در موردی که شرع آن را حرام شمرده، دچار شگفتی شدهاند... برای من توضیح دادهاند که اگر نارضایی عمومی که بر سراسر ایران مستولی است، نبود، محال بود که ملایان [روحانیون] چنین قدرتی را کسب کنند. همین نارضایی مردم را بدان جا رهنمون شد که امیدوار شوند با پیروی از ملایان [روحانیون] برای ظلم و جوری که بیگمان بر آنان میرود، درمانی پیدا خواهد شد».
در تاریخ معاصر هر زمان که استعمار در ایران وارد شده همیشه با هوشیاری و مقاومت علما مواجه شده است و آنچه در ایران اتفاق افتاده است از دو سده گذشته تاکنون قابل مقایسه با هیچ جای دنیا نیست.
در بحث نفوذ، دشمن این نقطه اتصال و اتکا را نشانه گرفته است. امروز دشمن به نقش ولایت فقیه و روحانیت در پیشبرد اسلام پی برده است و چون نمی تواند این دو را حذف نماید، می خواهد بین مردم و حوزه های علمیه و روحانیت و به دنبال آن ولایت فقیه فاصله بیندازد. دشمن می خواهد روحانیت و سیاست را از هم جدا کند. نفوذ می خواهد سیاست را جریانی معرفی کند که منجر به دروغ، مکر، زور، اجبار، ظلم و بی عدالتی می شود که با روحانیت که پرچمدار قداست دین است در یک جا جمع نمی شود و این مهم ترین مرحله نفوذ در این زمینه است.
با توجه به آنچه در قرآن و روایات و سایر کتب دینی آمده در نهایت حکومت زمین به دست بندگان صالح می افتد، « ولقد کتبنا فی الزبور من بعد الذکر ان الارض یرثها عبادی الصالحون : به تحقیق در زبور، بعد از ذکر چنین نوشتیم که زمین را بندگان شایسته من به میراث می برند» سوره انبیا، آیه 105. از این رو پیروان تمام ادیان الهی منتظر منجی هستند. جدایی دین از سیاست در هیچ دین الهی نمی گنجد و به گفته ی آیت الله سید حسن مدرس سیاست ما عین دیانت ماست.
