به گزارش خبرنگار اجتماعی دفاع پرس؛ سازمان بینالمللی کار، از سال 2002 بر گستره جهانی کار کودک و اقدامات و تلاشهای مورد نیاز برای محو آن تمرکز کرد. بر همین اساس روز 12 ژوئن از همان سال به عنوان روز جهانی مقابله با کار کودک اعلام شد که مستلزم همکاری دولتها، کارفرمایان و سازمانهای کار، جامعه مدنی و میلیونها انسان از سراسر جهان است تا بتوان اقدام مؤثری را برای کمک به کارگران کودک انتظار داشت.
در جهان، تعداد زیادی از کودکان در مشاغل خانگی بدون مزد یا با مزد در خانه فرد ثالث یا کارفرما مشغول هستند. این کودکان نسبت به استثمار بسیار آسیبپذیر هستند. کار آنها اغلب از نگاه جامعه مخفی است، احتمال دارد این کودکان منزوی شوند و آنها در موارد بسیاری جدا از خانه و خانواده خود به سر میبرند. موارد اذیت و آزار کودکان در کار خانگی واقعیت تلخی است که متأسفانه رواج فراوان دارد.
تعریف کار کودکان در نظام بین الملل
«کار کودک» به معنای کاری است که برای کودکان در گروههای سنی معین ممنوع است. کاری است که توسط کودکان، زیر حداقل سن قانونی معین برای آن کار انجام گیرد و یا به دلیل ماهیت یا شرایط خاص، آن کار برای کودکان غیرقابل پذیرش و ممنوع است.
در حدود دویست وپنجاه میلیون کودک زیر پنج سال در کشورهای در حال توسعه هنوز فاقد شناسنامه هستند و در حدود یکصدو پنجاه میلیون کودک در کشورهای مختلف جهان کودکان کار تلقی میشوند.
افزایش خطرات قاچاق کودکان، عدم دسترسی به مراقبتهای پزشکی، محرومیت از ارث از عمده هشدارهایی است که کودکان فاقد شناسنامه در معرض آنها بسر میبرند.
از سوی دیگر، اینگونه کودکان بدون شناسنامه چون هویت حقوقی ندارند لذا براحتی میتوانند قربانی انواع خشونتها شوند.
کودکان کار به مدرسه نمیروند و وقت کمی برای بازی دارند و یا اصلاً چنین وقتی ندارند. اغلب این کودکان از تغدیه و مراقبت مقتضی برخوردار نیستند و در کل از امکان و فرصت کودکبودن محروم هستند. بیش از نیمی از این کودکان، در معرض بدترین اشکال کار کودک هستند که از جمله به کار در محیطهای خطرناک، بردگی یا دیگر اشکال کار اجباری، فعالیتهای غیرقانونی مانند قاچاق مواد مخدر و فحشاء و نیز مشارکت در مخاصمات مسلحانه است.
باتوجه به استثمار جنسی کودکان و تصاویر مستهجن و نهایتا رواج فحشا باید به این نکته اشاره کرد که با رشد فن آوریها نوجوانان بیشتری در معرض اینگونه خطرات هستند که از اینرو مقامات و مسئولین پایگاههای اینترنتی باید اقدامات پیشگیرانه انجام دهند.
عوامل اثر گذار بر کار کودکان
موضوع کودکان کار موضوع نسبتا پیچیدهای است و عوامل گوناگونی در آن اثر گذار هستند. از جمله :
• ساختار خانواده
• فقر
• تغییرات اقتصادی ناگهانی ناشی از جنگ و ... (که منجر به مهاجرت به کشورهای همسایه برای کار با دستمزد بیشتر میشود) پدیدهای که این روزها گریبان جهان را گرفته است بدلیل جنگ در سوریه، عراق، یمن و ... شاهد آوارگی صدها انسان در سراسر جهان هستیم.
• هزینۀ تحصیل و نظام آموزشی نادرست
اقدامات سازمان بینالمللی کار در زمینه مقابله با کار کودک
اقدام سازمان بینالمللی کار در مورد مقابله با کار کودک طی چهار دهه اخیر گسترش زیادی داشته و پیشرفتهای مهمی از زمان انتشار اولین گزارش جهانی درباره این موضوع حاصل شده است. با این وجود چالش اصلی سازمان بینالمللی کار، نحوه تعامل با نظامهای ملی و حمایت از آنها برای مقابله با کار کودک و محو قطعی آن در جهان است. برخی از مهمترین اقدامات سازمان بینالمللی کار در زمینه مقابله با کار کودک عبارتند از:
√ تلاش برای تصویب جهانی کنوانسیونهای این سازمان در زمینه کار کودک
√ تضمین تمرکز جدید بر راهبردها و برنامههای ملی برای ارتقای رویکردی جامع در زمینه اصول و حقوق مبنایی کار
√ توسعه زمینههای مبارزه با عوامل ریشهای کار کودک
√ تثبیت حداقل سن پذیرش برای استخدام و تعیین سن آموزش اجباری
√ توسعه امنیت و سلامت محیط کار برای همه کارگران، با لحاظ اقدامات حفاظتی ویژه برای کودکان در سنین میان حداقل سن استخدام و سن 18 سال و ارائه فهرست جامعی از کارهای خطرناک کودکان
√ ارتقا و توسعه عملکرد نهادها و مکانیزمهای نظارتی (مانند دادگاهها، ادارات پلیس و غیره) بر اعمال مؤثر حقوق مبنایی در محیط کار از جمله حمایت علیه کار کودک
√ توسعه مستمر مشارکت راهبردی و فعال در سطوح بینالمللی، ملی و محلی و ارتقای جنبش جهانی علیه کار کودک
√ توسعه و انتقال رویههای مطلوب که واجد نتایج پایدار بودهاند.
کودکان کار در قانون ایران
در ایران ماده 79 قانون کار، اشتغال به کار کودکان زیر 15 سال را ممنوع دانسته است البته کارگران شاغل در کارگاههای خانوادگی که کارفرمای آنها، همسر یا بستگان و خویشاوندان نسبی درجه یک باشند، مشمول قانون کار نیستند در نتیجه حداقل سن کار در مورد چنین کارگرانی رعایت نمیشود؛ براساس قانون کار اگر یک کارفرما کودک زیر 15سال را به کار بگیرد، متخلف خواهد بود و برای نخستین بار مجازات نقدی، بار دوم مجازات نقدی و حبس و بار سوم علاوه بر این موارد، کارخانه یا کارگاه پلمپ و پروانه کار فرد متخلف ابطال خواهد شد.
قانون کار ایران، کار کودکان زیر ۱۵ سال را ممنوع کرده اما کار برای ردههای سنی ۱۵ تا ۱۸ سال که که قانون آنها را “نوجوان” مینامد، با شرایطی مجاز شناخته شده است ساعت کار نوجوانان در قانون کار یک ساعت کمتر از ساعت کار کارگران معمولی است و کارفرما حق ندارد کارهای اضافی سخت و زیان آور را به نوجوانان واگذار کند. چهار سال پیش دولت ایران برای حذف کار نوجوانان نیز مقررات تازهای وضع کرد و بر اساس آن ۲۳ نوع شغل برای افراد ۱۵ تا ۱۸ سالهای که با عملیاتی نظیر جوشکاری و کار با وسایل با ارتعاش بالا سرو کار دارند، ممنوع شد. شرط به کار گیری نوجوانان در قانون کار این است که نوجوان در بدو استخدام به وسیله سازمان تامین اجتماعی مورد آزمایشهای پزشکی قرار بگیرد.
این آزمایشها حداقل سالی یک بار تجدید میشود و اگر آزمایشهای پزشکی با نوع کار تناسب نداشته باشد کارفرما موظف است در حدود امکانات خود شغل کارگر را تغییر دهد. بر اساس این قانون، استفاده از کودکان و نوجوانان در حفر قنات، کار در دامداریها، کشتارگاهها، کارگاههای قالی بافی و زیلو بافی، کوره پز خانهها و نانواییها ممنوع شده است.
از سوی دیگر ماده 84 قانون کار پیشبینی کرده است که در مشاغل و کارهایی که ماهیت آن برای سلامتی یا اخلاق کارآموزان و نوجوانان زیانآور است، حداقل سن کار 18 سال تمام خواهد بود که تشخیص این امر با وزارت کار و امور اجتماعی است.
آمار کودکان کار در ایران
در ایران آمار دقیقی از تعداد کودکانی که در بخشهای مختلف کار میکنند در دسترس نیست ولی برخی امارهای غیر رسمی تعداد این کودکان را بیشتر از ۹۰۰ هزار نفر برآورد کرده اند، یعنی ۹۰۰ هزار نفری که رسماً ثبت شده اند. از این تعداد نیمی کار ثابت دارند و به صورت تمام وقت کار میکنند. نیمی دیگر به عنوان کارگر فصلی در کوره پز خانههای آجر پزی و قالی بافیها مشغول کار هستند. در مجموع ۸۰ درصد کودکان خیابانی، کودکان کار هستند که به علت فقر اقتصادی خانوادهها، مجبور به کار در خیابان هستند و بیشتر آنها در استانهای خراسان، تهران، لرستان و کردستان به سر میبرند.
۹۰درصد این کودکان دارای والدین هستند،۸۰ درصدشان مهاجرند که ۴۲ درصد آنها از روستاها و شهرهای دیگر کشور و ۳۸ درصد از کشورهای دیگر آمدهاند و از نظر جنسیت نیز ۷۸ درصد آنها مذکر و در فاصله ۵ تا ۱۸ سالگی قرار دارند.
با توجه به اینکه سالها از تصویب قانون کار و قوانین ممنوعیت کار کودکان و نوجوان گذشته اما آمارها نشان میدهد که قوانین مصوب نه تنها تاثیری در به کارگرفتن کودکان نداشته بلکه هر روز شاهد افزایش کودکان خیابانی هستیم که در مشاغل مختلف به کار گرفته میشوند.
این مساله نیاز به کار کارشناسی و همت مسئولان کشور دارد تا زمینههای اقتصادی و فرهنگی را با برنامهریزی دقیق توسعه دهند تا دیگر کودکان مجبور نباشند برای امرار معاش خانواده به هرکاری گمارده شوند. کودکانی که تک تک آنها آینده سازان کشورهستند و باید آینده را بسازند.
