خبرگزاری دفاع مقدس: ابزار و روش دیپلماسى در دنیای امروز از اهمیت بسیارى برخوردار است. تبیین و مشخص کردن اهداف دیپلماسى، توجیه منطقى اهداف و استفاده به موقع از روش هاى مذاکره، تهدید و اعطاى پاداش، مهمترین شاخص هاى ارزیابى رفتار دیپلماتیک به شمار مى روند. اهمیت روش و ابزار در دیپلماسى به حدى است که برخى از صاحب نظران معتقدند: "وظیفه دیپلمات ها پیش از اینکه تنظیم اهداف حکومتشان باشد تشریح آنها در خارج و تلاش براى ترغیب دیگران به تعدیل سیاست هایشان براى انطباق با این هدف هاست."
هرمذاکره باوجود آنکه یکى از شیوه هاى متعارف و رایج دیپلماسى محسوب مى شود، اما هیچگاه از روش و شیوه ثابتى پیروى نکرده است. هرچند برخى اصول و کلیات براى مذاکره، موفق مطرح شده، اما درعمل روند دیپلماسى عمدتاً تحت تأثیر خصوصیات و ویژگى هاى فرد مذاکره کننده است و در واقع توانمندى، ویژگى هاى مشخص و منابع قدرت ملى مهمترین عوامل تأثیرگذار بر روش مذاکره و مدیریت مذاکرات سیاسى به شمار مى رود.
ابزار سیاسى مذاکره
مذاکره به مفهوم چانه زنى، استدلال و متقاعد ساختن طرف مقابل یکى از رایج ترین و عمومى ترین ابزارهاى دیپلماتیک محسوب مى شود به گونه اى که برخى از صاحب نظران دیپلماسى را مترادف و مساوى با آن معنا کرده اند.
یکى از مهمترین دلایل توجه دولت ها به روش مذاکره، کم هزینه بودن، ماهیت مسالمت جویانه آن و سابقه بسیار طولانى اش در حل منازعات و مهار جنگ هاى قبیله اى و ملى است.
مذاکره به عنوان یک روش براى تعقیب اهداف، هرچند داراى قدمت تاریخى زیادى است، اما از نظر شیوه و عمل همراه با تحولات زمان، فنون و روش هاى متفاوتى داشته است. برگزیدن شیوه ها و فنونى که در مذاکره دیپلماتیک به کار مى رود به درجه ناسازگارى اهداف و منافع طرفین، میزان پایبندى دولت ها به منافع مزبور و درجه تمایل طرفین براى رسیدن به توافق و... بستگى دارد.
اسلام به منظور دعوت و بسط تعالیمش از روش موعظه حسنه، حکمت و جدال احسن نام مى برد. این روش ها مورد تأکید قرآن نیز قرار گرفته است.
در تاریخ اسلام و سیره سیاسى پیامبر اکرم(ص) نمونه هاى متعددى از مذاکرات سیاسى و مذاکرات براى گسترش اسلام، جلوگیرى از جنگ و... مشاهده مى شود. براى مثال از مذاکرات حضرت با هیأت نمایندگى یثرب در موسم حج در سالهاى قبل از هجرت مى توان یاد کرد که بعدها زمینههاى بیعت طوایف اوس و خزرج با حضرت را در عقبه اول و دوم فراهم ساخت.
مورد دیگر، مذاکرات پیامبر(ص) با قبایل بنى غطفان در جنگ احزاب است که حضرت تلاش مى کند تا در مقابل پرداخت از محصولات خرماى مدینه آنان را به بى طرفى در جنگ تشویق کند. در مورد مستندات دینى مذاکره، به جز سیره سیاسى پیامبر(ص)، برخى از آیات قرآن نیز مورد استناد قرارگرفته است.
ابزار تبلیغاتى و فرهنگى
فعالیت هاى دیپلماتیک به حوزه مذاکرات و چانه زنى سیاسى محدود نمى شود، بلکه دیپلمات ها همواره تلاش مى کنند از طریق تبلیغات و فعالیت هاى فرهنگى امتیازها و رفتارهاى طرف مقابل را تحت تأثیر قرار دهند.
با توجه به اهمیت تبلیغات، کشورها هزینه هاى کلانى را صرف امور فرهنگى و تبلیغاتى مى کنند. از مهمترین کاربردهاى تبلیغات درعرصه فعالیت هاى دیپلماتیک ارائه تصویر منطقى و موجه از اهداف دیپلماسى و برنامه هاى سیاست خارجى است که خود سهم مؤثرى را در جذب و جلب افکار سایر ملل دارد و دستگاه سیاست خارجى را از پشتوانه افکار عمومى و اقبال ملت ها برخوردار مى سازد.
هرچند تبلیغات همواره در سیاست خارجى مورد توجه بوده، اما در مواقع جنگ، بحران، کودتا، شورش و آشوب سیاسى و انقلاب به طور مؤثرترى به کار گرفته مى شود.
بنابراین از نظر محتواى پیام، دیپلماسى اسلام باعنایت به پویایى، غنا و سازگارى پیام اسلام با فطرت انسانى از قابلیت هاى جدى براى نفوذ در اذهان و افکار عمومى جهانى برخوردار است.
از نظر مخاطب و گیرندگان پیام نیز اسلام برخلاف دیگر ادیان از جامعیت و فراگیرى منحصر به فردى برخوردار است. اسلام مخاطبان خود را عموم ابناى بشر مى داند و قوم یا دسته خاص را مخاطب خود نمى داند عام بودن تعالیم اسلامى بیانگر ماهیت جهانى آن است.
حال این سؤال مطرح مى شود که تبلیغات در حوزه خارجى، به عنوان یکى از ابزارهاى دیپلماسى اسلام، در چه قالبى انجام مى پذیرد؟ در پاسخ باید گفت دیپلماسى اسلام در اتخاذ روش ها و بهره بردارى از ابزارها صرفاً به کارآمدى ابزارها نمى اندیشد، بلکه با عنایت به اینکه در اندیشه سیاسى اسلام اخلاق عنصر مهم و مرتبط با سیاست محسوب مى شود، ابزارها باید در چارچوب نظام ارزشى اسلام مورد ارزیابى قرار گیرند.
بنابراین دیپلماسى اسلام با توجه به ماهیت نگرش دینى نمى تواند از ابزارهاى غیر اخلاقى بهره بردارى کند. این امر به مفهوم نقض غرض و ناسازگار با اهداف دیپلماسى اسلامى خواهد بود.
ابزاراقتصادى و نظامى
از آنجایى که رفاه اقتصادى و دستیابى به رشد و توسعه در زمره اهداف مهم حکومت ها قرار دارند تبعاً ابزار اقتصادى دیپلماسى نیز از اهمیت جدى برخوردار مى شوند. ابزارهاى اقتصادى مى تواند به عنوان پاداش، کمک و اعطاى وام و تسهیلات اقتصادى براى کشور دیگرى انجام گیرد و از این طریق او را وادار یا تشویق به رفتارى خاص و یا اتخاذ مواضعى خاص سازد.
ابزار نظامى فى نفسه ابزارى دیپلماتیک نیست، زیرا دیپلماسى در برگیرنده ساز و کارهاى مسالمت آمیز است و نه جنگ افروز. با این حال ابزار نظامى از دیرباز در پشتیبانى از سیاست خارجى و دستیابى به منافع ملى و حفظ آن مؤثر بوده است.
اهمیت ابزارهاى نظامى در چارچوب ساز و کارهاى دیپلماتیک بیشتر از این زاویه است که ترس ناشى از به کارگیرى آنها مى تواند محرک اتخاذ رهیافته اى حل و فصل مسالمت آمیز اختلافات باشد.
در اسلام ابزار نظامى صرفاً از منظر آمادگى جهت تهاجم خارجى مورد تأکید قرار مى گیرد.
دیپلماسى اسلامى اصل دعوت و گفت و گو را به عنوان مبناى تعامل با واحدهاى دیگر مطرح مى کند، اما از آن جا که بشر را تحت تأثیر خواهش هاى جنگ طلبانه و تهاجم مى بیند جامعه اسلامى را به آمادگى لازم نظامى جهت بازداشتن دشمن از زیاده طلبى و توسعه جویى فرامى خواند.
