نقش دفاعى زنان در عصر نبوي

الف - در طى 23 سال تاريخ پرفراز و نشيب صدر اسلام، زنان و مردان بزرگى تربيت يافتند که هر يک در نوع خود بى نظير بوده اند. حوادث و اتفاقاتى رخ داده است که شيوه رويارويى با آنها درس بزرگى براى امت پيامبر در عصرهاى ديگر است. از جمله موضوعاتى که طرح و تبيين آن موجب الگو پردازى صحيح خواهد بود و ما را در مسير صواب هدايت خواهد کرد؛ نقش زنان در عصر نبوى است. نقشى که بدون افراط و تفريط، شعارزدگي، سطحى نگرى و استفاده ابزارى شکل گرفت و موجب تربيت زنانى بزرگ و نامدار شد. در اين راستا توجه به نقش زنان در نظام دفاعى حکومت نبوى نشانگر عمق توجه پيامبر به توانمنديهاى زنان و فراهم ساختن بستر مناسب و طبيعى جهت شکوفايى تواناييهاى زنان است. ما در اين نوشتار قصد داريم که با بيان شواهد تاريخي، ابعاد مختلف حضور زنان را در نظام دفاعى عصر پيامبر اعظم (ص) تبيين نمائيم تا الگو و نمونه اى قرار گيرد و بدين وسيله انديشه هاى سره از ناسره تمييز گردد با اين مهم، عصر نبوى به عنوان مقياس و ملاک تعيين شده است؛
با بعثت پيامبر عظيم الشان اسلام، زنان جزيره العرب همچون مردان به سوى اسلام گرايش پيدا کردند و همواره به دنبال کشف ديدگاههاى دين مبين اسلام پيرامون تکاليف و حقوق زنان بودند. از اولين بيعت پيامبر، زنان هم جزء بيعت کنندگان بودند و بدين شکل به صورت عملى وارد عرصه اجتماعى و سياسى شدند. پيامبر (ص) محدوديتى براى حضور زنان مطرح نمى کردند بلکه با بيان شرايط حضور، به تربيت شخصيت آنان به شکل اصولى مى پرداختند. با آغاز حکومت نبوى در مدينه و حملات وقت و بى وقت مشرکين جهت نابودى حکومت نوپاى اسلامى بحث دفاع شکل گرفت. عرب، بيگانه از جنگيدن نبود اما تا پيش از اسلام اهداف جنگ اهدافى مادى و خود پسندانه بود. پيامبر به مسلمانان درس صلح و برادرى داد. اما آنان را به گونهاى تربيت کرد که در مقابل زورگويى بايستند و تن به ذلت ندهند.
زنان مسلمان با شروع اولين غزوات پيامبر خواهان شرکت در دفاع بودند. آنان علاقه مند بودند که با انجام کارهايى همچون آب رساني، نگهدارى تدارکات، طبخ غذا، پرستارى بيماران و مجروحين و حمل شهدا، پيامبر را يارى دهند.
پيامبر اکرم (ص) که توانايى برخى از زنان را بسيار بالا و آنان را سرشار از عشق و روحيه فداکارى و ايثار مى ديدند به آنان اذن حضور مى دادند. به يقين مى توان گفت که اعتماد پيامبر به زنان عامل بسيار مهمى در رشد بيشتر آنان بوده است. در اين قسمت به نمونه هايى اشاره مى نمائيم.
شواهد تاريخي
ام نسان چنين مى گويد: وقتى پيامبر خدا (ص) تصميم گرفت به سوى خيبر حرکت کند، به نزد او رفته و عرض کردم: « اى رسول خدا! آيا اجازه مى دهيد همراه شما بيايم و چنانچه در اين جنگ مجروحى بود- که نخواهد بود- آنها را مداوا کنم و همچنين از تدارکات نگهدارى نمايم؟»
پيامبر خدا (ص) در جواب فرمود: «بيا به برکت خدا» و (سپس فرمود:)«زنانى از قوم تو و از غير ايشان از من اجازه خواستند تا در جنگ شرکت داشته باشند که به آنها اجازه دادم. چنانچه مايل باشى مى توانى با قوم خود حرکت کنى و اگر مى خواهى با ما حرکت کن»! عرض کردم «با شما» فرمود: «بنابراين همراه همسر من ام سلمه باش.»
ام نسان گويد: من با ام سلمه و پيامبر (ص) و سپاه همراه شدم و تا فتح خيبر همراه آنان بودم و با دارويى که داشتم مجروحين را مداوا مى کردم و در پايان پيامبر مقدارى از غنائم را به ما داد. (واقدي، محمد بن عمر، مغازي، ج 2، ص 687)
فاطمه عليها السلام، همراه جمعى از زنان در جنگ احد به همراه پيامبر بود. مجموعا 14 زن بودند که خوراکى و آشاميدنى بر پشت خود حمل کرده و زخم مجروحان را پانسمان و مداوا مى کردند و به آنها آب مى رساندند. (واقدي، محمد بن عمر، مغازي، ج 1، ص 249)
صفيه دختر عبدالمطلب ميگويد: «در جنگ احزاب زير رگبار سنگ و تير بوديم که يک يهودى به سوى ما آمد. من شمشير حان بن ثابت را گرفتم و گردن يهودى را زدم طورى که سرش به سمت گروهى پرتاب شد. (ابن هشام، السيرهالنبويه ج ،3 ص 239)
ام عطيه مى گويد:«در هفت جنگ، همراه پيامبر (ص) بودم. در اين جنگها، تدارکات ايشان را نگهدارى کرده و براى ايشان غذا درست مى کردم و مجروحين را مداوا کرده و از مريضها پرستارى مى کردم. (اعيان الشيعه، ج 3، ص 842)
در جنگ صفين، ام حارث انصارى و ام عماره از فرار مردان جلوگيرى کردند. ام حارث لگام شتر همسر خود را گرفته و به فرار او اعتراض مى کرد! ام عماره شمشير خود را کشيده و خطاب به انصار فرياد مى زد: «اين چه کار زشتى است؟ شما و فرار»( !مغازي، ج 1، ص 249، ج 2 ص 904)
شواهد تاريخى بسيارى درکتب تاريخى وجود دارد که نشان دهنده اذن پيامبر نسبت بهحضور زنان درميدان دفاع است.
با توجه به مستندات موجود مى توان وظائف زنان در عصر نبوى را اينگونه بيان نمود:
1- مداواى مجروحين.
2- آب دادن به رزمندگان.
3- حمل مجروحين به پشت جبهه.
4- نگهدارى تدارکات و حمل تير.
5- دفع حملات دشمن در صورت لزوم.
6- تشجيع و تشويق مردان به جنگ.
7- ممانعت فرار از جنگ.
8- طبخ غذا براى رزمندگان.
9- قتال و شرکت در نبرد.
ناگفته پيداست که اين وظائف مربوط به حضور زنانى است که مستقيما در جنگها شرکت داشتند. پشتيبانى روحى و عاطفى زنان در پشت ميدان نبرد که موجب حفظ مدينه از خطرات دشمن و آسودگى خيال مردان براى رفتن به جنگ بود در جاى خود قابل بررسى است.
نتايج به دست آمده از حضور زنان در جنگهاى صدر اسلام:
1- رضايت و تاييد پيامبر اکرم نسبت به حضور زنان
2- اشتراک تکليف زن و مرد در بحث دفاع
3- ظهور قابليتهاى متنوع و متفاوت زنان در دفاع
4- چند منظوره بودن نقش زن در دفاع- تاثير اين نقش در دفاع فيزيکي، دفاع روانى و تاثيرگذاربودن حضور زنان در افزايش حضور مردان و حتى افزايش کيفيت حضور مردان-
5- اجازه حضور زنان درسنين مختلف جوان، ميانسال و سالمند در دفاع
حضرت امام خمينى با تاسى از ديدگاههاى پيامبر اسلام، از ابتداى انقلاب و بالاخص در زمان دفاع مقدس با حمايت و پشتبانى از حضور هدفمند زنان، ناديده گرفتن و مهمل گذاشتن اين قشر عظيم جامعه را به هيچ وجه جايز ندانستند و همواره تاکيد کردند که زنان مسلمان با حفظ حدود الهى در تمام صحنه هاى جامعه حضور يابند. ايشان زنان صدر اسلام را الگوى زنان مسلمان دانسته و به زنان ايران اسلامى در هشت سال دفاع مقدس اجازه دفاع دادند.
اين نوشتار را با يادآورى دو جمله از فرمايشات حضرت امام خمينى به پايان مى رسانيم.
«زنها هستند که ملتها را تقويت مى کنند؛ شجاع مى کنند. بانوان در صدر اسلام با مردان در جنگها هم شرکت داشته اند. 12/11/58»
«پيروز و سرافراز باد نهضت اسلامى زنان ايران. افتخار بر اين قشر عظيمى که با حضور ارزشمند و شجاعانه خود در صحنه دفاع از ميهن اسلامى و قرآن کريم، انقلاب را به پيروزى رساند و هم اکنون در جبهه و پشت جبهه در حال فعاليت و آماده فداکارى است.» 5/2/60

 

معصومه رامهرمزي- روزنامه رسالت