خبرگزاری دفاع مقدس: سال ۱۳۶۱ که فرا میرسد رزمندگان اسلام طرح عملیاتی را پی گیری میکنند تا به واسطه آن بتوانند مناطق وسیعی از جنوب کشورمان را از لوث وجود ارتش بعث عراق پاک سازی کنند؛ لذا با این تدبیر نام عملیات را در ابتدا کربلای ۳ و سپس الی بیت المقدس میگذارند تا این عملیات مقدمهای برای پیروزیهای بعدی باشد. متن زیر گفتو گوی صمیمی سردار فتح الله جعفری اولین فرمانده زرهی سپاه با خبرگزاری دفاع مقدس است.
*عملیات الی بیت المقدس چه تفاوتی با سایر عملیاتهایی که تا آن زمان رخ داده بود، دارد؟
عملیات الی بیت المقدس نسبت به آنچه در طول جنگ تحمیلی رخ داده متفاوت است زیرا در فاصله ۱۰ روز پس از اتمام عملیات فتح المبین، این عملیات آغاز شد به عبارت دیگر روند عملیاتهای آزاد سازی مناطق اشغالی کشورمان که با انجام عملیاتهای طریق القدس، ثامن الائمه (ع) و فتح المبین آغاز شده بود، با انجام این عملیات روند آزاد سازی مناطق اشغالی تکمیلتر میشد.
با این تفاوت که در عملیاتهای قبلی زمان طولانی تری بین دو عملیات بود ولی فاصلهای که بین دو عملیات فتح مبین و بیت المقدس بود، فاصله بسیار کوتاهی بود زیرا بنا به دلایلی مجبور شدیم زمان اجرای عملیات را زودتر از موعد پیش بینی شده انجام دهیم پس میبایست برای موفقیت در عملیات سرعت عمل بالایی میداشتیم.
از سوی دیگر همان گونه که اشاره شد روند پیروزیهای رزمندگان طی عملیاتهای گذشته موجب شده بود تا حضور نیروهای مردمی در منطقه بسیار افزایش یابد که این هم عامل دیگری بود که میبایست عملیات را پیش از موعد مقرر شروع میکردیم.
به نحوی که تجربه یک و نیم ساله فرماندهان سپاه در جنگ تحمیلی موجب شد تا بتوانند برای انجام عملیات از مجموع ۱۷۰ گردان مورد نیاز، ۱۲۰ گردان را با اتکا به همین نیروهای مردمی سازماندهی کنند. لذا این عاملی شد تا ظهور و بروز سپاه در عرصه نبرد تبدیل به قدرتی شود که تا آن زمان دشمن از آن بیاطلاع بود؛ همین عامل هم موجب شد تا رزمندگان اسلام طی این عملیات به پیروزی برسند.
منطقه عملیاتی الی بیت المقدس گستردهترین و بزرگترین منطقه تحت اشغال دشمن بود به شکلی که وسعت منطقه از اهواز تا خرمشهر مساحتی حدود شش هزار متر مربع را شامل میشد و عراق با سپاه سوم و لشکرهای استقراری و احتیاطی خود، منطقه را به دژ مستحکمی تبدیل کرده بود حتی برای اطمینان منازل مردم را ضمن تخریب، آنها را به سنگر تبدیل کرده بود.
علاوه بر این در اسناد و مدارک به دست آمده از دشمن هم خواندیم که وزیر دفاع و رئیس ستاد ارتش مصر در بازدید از خرمشهر اشغال شده آن را به مانند دژی غیر قابل نفوذ میدانستند زیرا عراق استحکامات و موانع بسیاری تعبیه کرده بود که تصرف آن غیر ممکن مینمود.
*عملیات با چند قرارگاه آغاز شد؟
به هر حال پس از انجام شناساییهای لازم، قرارگاه مرکزی کربلا در عملیات فتح المبین در منطقه عملیاتی الی بیت المقدس هم فعال شد و ستاد خود را در ۴۰ کیلومتری اهواز مستقر کرد. بدین شکل خط دفاعی و پدافندی منطقه عملیاتی فتح المبین به قرارگاه فجر متشکل از لشکر ۷۷ خراسان، تیپ ۷ زرهی و ۸۴ خرم اّباد ارتش و تیپهای المهدی (عج)، امام سجاد (ع) و علی بن ابی طالب (ع) سپاه واگذار شد.
لذا برای فعالیت در منطقه از مجموع سه قرارگاه فعال در زمان عملیات فتح مبین، مقرر میشود قرارگاه قدس از منطقه جنوب اهواز با استفاده از یگانهایی هم چون تیپ بیت المقدس اهواز، ۷۹ حمیدیه، ۴۱ ثار الله (ع)، ۳۱ عاشورا، لشکر ۱۶ زرهی قزوین و تیپ ۵۷ ذوالفقار، قرارگاه نصر از خرمشهر تا شلمچه به فرماندهی حسن باقری با استفاده از تیپهایی مانند لشکرهای ۲۱ حمزه، ۱۰ و ۹۲ زرهی، تیپهای ۲۳ بدر، ۲۵ کربلا، ۱۴ امام حسین (ع) ۲۷ محمد رسول الله (ص)، ۷ ولیعصر (عج)، ۴۶ فجر و قرارگاه فتح به فرماندهی غلامعلی رشید از جنوب حسینیه چمران تا ایستگاه ۷ مأموریت پیدا میکنند تا ارتش عراق را از شهر خرمشهر بیرون برانند.
*چه عاملی باعث شد تا شروع عملیات زودتر از موعد پیش بینی شده انجام شود؟
بدین ترتیب با شروع شناساییها، اطلاعات قرارگاه نصر که مسئولیت آن بر عهده شهید مهدی زین الدین بود، به این نتیجه رسید، عراق در شرق رودخانه کارون مشغول احداث خاکریزی است که اگر تکمیل شود راه کارهای عملیاتی ما با مشکل مواجه میشود لذا بر اساس این اطلاعات زمان اجرای عملیات ۱۰ روز زودتر از موعد قبلی تعیین شد. هر چند خیلی از یگانها آماده نبودند ولی میبایست این عقب افتادگی را با سرعت و بطور شبانه روزی جبران میکردند به عنوان مثال ما باید برای عملیات حدود ۴۰۰ دستگاه تانک و نفر بر زرهی را آماده میکردیم در حالی که هیچ سنگری برای استفاده از تانکها نداشتیم. به همین دلیل وسعت و موقعیت منطقه ایجاب میکرد تلاشهای آماده سازی خود را دو برابر کنیم.
البته ناگفته نماند که عراق هم میدانست قرار است ما عملیاتی را در خرمشهر داشته باشیم زیرا یکی از خلبانان اسیر شده عراقی در بازجوییها عنوان کرد ارتش عراق از وقوع احتمالی چنین حملهای آگاهی دارد ولی به دلیل اینکه هنوز ارتش عراق شناخت کاملی از سپاه نداشت، تصور نمیکرد رزمندگان ما بتوانند در آزادسازی خرمشهر موفق شوند.
*علت تأخیر مرحله دوم عملیات چه بود و در این مرحله کدام مناطق آزاد شدند؟
به هر روی رمز شروع عملیات در ساعت ۲۳: ۳۰ دقیقه ۱۰ اردیبهشت ۱۳۶۱ قرائت شد که به دنبال آن اولین درگیریها در ساعت ۲: ۳۰ دقیقه بامداد صورت گرفت و این درگیری هم در محور لشکر ۲۵ کربلا روی داد و با پیشروی، نیروها توانستند سریع خود را به جاده اهواز ـ خرمشهر برسانند.
در اینجا ارتش عراق برای اینکه عبور و مرور خودورهایش با تهدید مواجه نشود، خاکریزی به ارتفاع سه متر در شرق جاده اهواز ـ خرمشهر احداث کرده بود که همین خاکریز وقتی به تصرف رزمندگان ما درآمد، جان پناه خوبی برای دفع پاتکهای ارتش بعث عراق شد. بدین ترتیب ارتش عراق در این منطقه، فضایی معادل ۸۰۰ کیلومتر مربع را با تیپهای تازه تأسیس خود مانند تیپهای زین القدس، ۵۵ زرهی و ۴۲۲ پوشش داده بود.
پس از تثبیت مرحله اول قرار بود مرحله دوم ۱۲ اردیبهشت آغاز شود ولی بواسطه پاتکهایی که عراقیها انجام میدادند این مرحله با پنج روز تأخیر یعنی ۱۷ اردیبهشت شروع شد که با شروع عملیات باران شدیدی شروع به باریدن گرفت به شکلی که منطقه شبیه باتلاق شد و نیروها به کندی و به سختی حرکت میکردند.
همین عامل هم باعث شد تا عراقیها تصور کنند در چنین شرایطی حملهای از سوی رزمندگان ما علیه آنها صورت نمیگیرد به همین خاطر رزمندگان اسلام با استفاده از چنین تصوری توانستند سریع خود رابه دژ مرزی برسانند و ۲۰ کیلومتر از سرزمینهای اشغالیمان آزاد شود و با عقب نشینی عراق از مناطق اشغالی، مناطقی همچون پادگان حمید، حاشیه هورالهویزه، جُفیر تا ایستگاه حسینیه، آزاد شدند و عراقیها هم مواضع خود را در پشت منطقه طلاییه مستقر ساختند تا بدین شکل از نفوذ بیشتر نیروهای ما به سمت بصره جلوگیری کنند.
*عملیات الی بیت المقدس چند روز به طول انجامید و چه نتایجی را به دنبال داشت؟
اما از مرحله دوم به بعد با کاهش نیرو مواجه هستیم زیرا طی این دو مرحله عملیات، یگانهای ما به علت جراحت و شهادت تعدادی از رزمندگان، با کاهش نیرو مواجه میشوند به همین خاطر فرصت یک هفتهای به نیروها داده شد تا ضمن استراحت و تقویت یگانها، خود را برای مرحله آخر آماده کنند که بعد از آماده سازی و تقویت نیروها، مرحله آخر شروع و به دنبال آن شهر آزاد شد.
پس با انجام این عملیات که ۲۴ روز به طول انجامید، بیش از پنج هزار متر مربع از سرزمینهای جنوبی کشورمان آزاد شد و با به اسارت در آمدن ۱۰ هزار نظامی عراقی و کشته شدن تعداد زیادی از نیروهای بعثی، صدام فرماندهان سپاه سوم، لشکر سوم و تیپ ۱۲ و ۴۸ خود را اعدام کرد.
سوم خرداد برای ملت ایران به دلیل حضور و نقش نیروهای مردمی به عنوان یک پیروزی شکوهمند در تاریخماندگار شده است البته نباید از نقش موثر و تعیین کننده حضرت امام و جهاد سازندگی در شکل گیری و پیروزی عملیات الی بیت المقدس هم غافل شد.
*نکته کلیدی شکست دشمن در این عملیات چه بود؟
همه مدافعین ما در خرمشهر ۵۰۰ نفر هم نمیشدند اما چه اتفاقی افتاد که بعد از یک و نیم سال ۷۰ هزار نیروی مردمی آماده آزادسازی خرمشهر شدند؟ در صورتی که تعداد مدافعین عراقی این شهر در زمان اشغال تا آزاد سازی آن حدود ۳۵ هزار نفر میشدند، با رهبری امام خمینی (ره) تعداد نیروهای آزاد کننده این شهر دو برابر اشغالگران بود.
اما نکته کلیدی شکست دشمن بنا به نظر شهید باقری این بود که با توجه به دارا بودن نیروهای انقلابی، وزنه غالب ما در جنگ، اتکا به ایمان و بعد انقلابی و معنوی رزمندگان است زیرا یک رزمنده با ایمان، توانایی ۱۰ رزمنده دشمن را دارد؛ نمونه عینی آن پیروزی رزمندگان ما با دست خالی بر ارتشی بود که از نظر امکانات و تجهیزات جزو ارتشهای قدرتمند منطقه محسوب میشد.
بنابر این چون دشمن از این تفکر بیاطلاع بود، شکست را پذیرا شد. در واقع آنها به دلیل اینکه فقط به ابزار و امکانات متوصل شده بودند، نتوانستند مقابل رزمندگانی که بدون ابزار و امکانات میجنگیدند، پیروز شوند. به عبارت دیگر غروری که ارتش عراق ناشی از داشتن برتری عددی در توان نظامی خود داشت، موجب شد تا در این عملیات هم مانند عملیاتهای ثامن الائمه (ع)، طریق القدس و فتح المبین شکست بخورد.
پس این نکته را نباید فراموش کنیم که اگر فرماندهی بهترین طرح عملیاتی را هم طرح ریزی کند، نیروی با ایمان نداشته باشد، نمیتواند موفقیت خود را قطعی بداند. از سوی دیگر اگر نیروی با ایمان هم وجود داشته باشد اما فرماندهی کارآمد نباشد نیز این موضوع برایش صادق است بدین معنی که داشتن نیروی با ایمان و فرماندهی کارآمد هر دو در کنار هم موجب بوجود آمدن موفقیت میشود.
*آیا در طرح نهایی عملیات، تصرف بصره هم پیش بینی شده بود؟
طرح عملیات این بود که بتوانیم خود را به شرق بصره برسانیم اما در مرحله آخر با کمبود نیرو مواجه شدیم به همین خاطر در این مرحله قرارگاه فجر هم به سه قرارگاه قبلی اضافه شد. بدین شکل قرارگاه فجر که تحت فرماندهی شهید بقایی و مرتضی صفاری بود مأموریت پیدا میکند تا از پل نو و عرایض وارد عمل شود و قرارگاه فتح هم از جاده آسفالته وارد شهر شود. در این بین قرارگاه قدس نیز مأموریت داشت از طلاییه تا کوشک را پوشش دهد به همین خاطر این قرارگاه مأموریتی برای ورود به شهر نداشت.
*فرماندهان در پیروزی عملیات تا چه حد نقش داشتند؟
در عملیات الی بیت المقدس فرماندهی قرارگاه مرکزی کربلا بر عهده محسن رضایی و صیاد شیرازی بود که نقش اساسی در هماهنگی و طرح ریزی را عملیات بر عهده داشت. بعد از قرارگاه مرکزی کربلا فرماندهان قرارگاهها بودند. البته سپاه یک تیم طراحی عملیات هم داشت که اعضای آن عبارت بودند از محسن رضایی، حسن باقری، رحیم صفوی و غلامعلی رشید.
در بین فرماندهان نیز احمد متوسلیان بیشترین فشار را بویژه در منطقه «گرم دشت» متحمل شد و نقش مهمی هم در پیروزی عملیات ایفا کرد ـ در مرحله آخر شهید همت فرماندهی تیپ ۲۷ را به دلیل مجروحیت متوسلیان و شهادت شهبازی در مرحله دوم عملیات بر عهده داشت ـ در جناح شمالی هم مرتضی قربانی در کسوت فرماندهی تیپ ۲۵ کربلا در پوشش دادن منطقه مأموریتی خود نقش بسیار مهمی ایفا کرد.
ناگفته نماند که تمام فرماندهان سپاه و ارتش در این عملیات نقش تأثیر گذاری در پیروزی و روند نهایی عملیات داشتند ولی در این بین همان گونه که اشاره شد برخیها فشار بیشتری متوجه نیروهایشان بود.
*شناسایی منطقه عملیاتی از چه زمانی شروع شد؟
شناساییها قبل از عملیات بستان و حتی از بعد اشغال شهر صورت میگرفت و بدین گونه نبود که بلافاصله بعد از اتمام عملیات فتح المبین صورت گرفته باشد اما از روزی که قرار شد عملیات در این منطقه صورت گیرد، شناساییها برای مشخص شدن راهکارهای عبوری هر قرارگاه و یگانهای مربوطه بود.
*یگان زرهی سپاه چه زمانی تأسیس شد؟
اولین بار بعد از عملیات ثامن الائمه (ع) یگان زرهی سپاه تشکیل شد لذا در عملیات بیت المقدس که شرکت کردیم استعدادمان ۴۰۰ دستگاه تانک و نفر بر زرهی بود و در شب عملیات هم ۱۷۵ دستگاه تانک را از کارون عبور دادیم البته این تانکها همه غنیمتی بودند که ما آنها را بکارگیری کردیم. ناگفته نماند که طی این عملیات ۳۰ دستگاه تانک و نفربر ما را ارتش بعث عراق مورد اصابت قرار داد و طی آن مسئول ستاد ما یعنی رضا مجیدی و محسن غرضی از فرماندهان گردان زرهی سپاه نیز به همراه سایر رزمندگان به شهادت رسیدند.
