انقلاب مصنوعی در سوریه(بخش اول)

بیداری اسلامی و اعتراضات عربی از تونس (18 دسامبر 2010) شروع شد و به لیبی، یمن و مصر و بحرین کشیده شد و سپس در عربستان هم شعله ور گشت در تمامی این اعتراضات (غیر از لیبی) مردم از اسلحه بهره نبردند و همه خواستار تغییر رژیم های دیکتاتور وابسته که روابط بسیار دوستانه ای با اسراییل داشتند، بودند.

البته جریان های اعتراضی در اردن و عمان هم شروع شد و به سوریه نیز رسید. در تونس و مصر و لیبی ساختار حکومت بدون تغییرات جدی در حاکمیت عوض شد، در یمن فقط رییس جمهور مادام العمر تغییر کرد، در اردن و بحرین تغییرات سطحی بود و فقط نخست وزیران انتصابی تغییر کردند و در تمامی این کشورها برداشت عمومی مردم از رفتار دولتشان و سیاست حاکم، مبارزه با احکام اسلامی بود؛

مخصوصا آنکه در جهان اسلام، دوستی با اسراییل به مفهوم عداوت با ارزش های اسلامی و نقض حقوق مسلمانان فلسطینی است، در نتیجه تمامی این کشورهای عربی از حیث ارتباط با اسراییل، منفور و ضد اسلامی محسوب می شدند.مخصوصا دولتمردان مصری که روزگاری افسران جنگ علیه اسراییل بودند و بعد از دوره جمال عبدالناصر به افراد ترسو و حقیر در مقابل اسراییل بدل شدند. و البته در این میان مسئله سوریه از سایران بسیار متفاوت است.

مبانی تحولات داخلی سوری

به هر حال سوریه از یک دیکتاتوری حزبی که محدود کننده حقوق و آزادی ها است، رنج می برد. تا پیش از اصلاحات اخیر، صرفاً یک حزب، یعنی حزب بعث در آن کشور دارای حق حیات سیاسی بود و فضای حاکم کشور، یک فضای امنیتی بسیار شکننده و فاسد بود.همچنین از سال 1982 و بعد از سرکوب شورش اخوان المسلمین در شهر حماء، سوریه همانند مصر، اردن و تونس تحت رژیم اضطراری (وضعیت استثنایی که شبیه حکومت نظامی است) اداره می شد.

با شروع اعتراضات مردمی در ژانویه 2011، دولت سوریه ابتدا از خود مقاومتی خشونت آمیز نشان داد. اما دولت های دوست سوریه سریعاً به وی متذکر شدند که ثبات خود را با امنیتی کردن و تضییع حقوق مردم، از دست داده، و به سرعت مضمحل خواهد شد. در نتیجه دولت سوریه چند اقدام عاجل و مثبت انجام داد که نمونه آن در هیچ یک از کشورهای عربی رخ نداده بود:

1- لغو وضعیت اضطراری بعد از سی سال

2- برگزاری انتخابات

3- تغییر دولت و راه دادن جناح های مخالف به دولت و مجلس

4- اجازه تاسیس احزاب محتلف که منجر به تاسیس 29 حزب شد.

ماده هشتم قانون اساسی اصلاح شده سوریه مقرر می کند نظام سیاسی کشور بر مبنای اصل تنوع و تکثر سیاسی و اعمال قدرت از طریق رای گیری خواهد بود. بر اساس این ماده، احزاب سیاسیِ دارای مجوز فعالیت در حیات سیاسی ملی مشارکت می کنند و باید به اصول حاکمیت ملی و دموکراتیک احترام بگذارند.این تغییرات با تأیید نهادهای بین المللی مثبت ارزیابی شدند ولی اعتراضات سوری سه وجه ممیزه بنیادی از سایر اعتراضات عربی داشت:

1- اینکه دولت هیچ وابستگی ای به آمریکا و اسراییل نداشته و مردم دولت خود را از این جهت تمجید می کردند و بشار را با همه اقدامات مستبدانه، فردی شجاع و نوگرا محسوب می کردند که کشورشان را مستقل و در برابر تهدیدات اسراییل حفظ خواهد کرد؛ به ویژه که مانع از تجزیه طلبی گروهای مختلف در غرب و شرق کشور نیز شده است.مردم مسلمان سوریه اقدام دولتشان را بر اساس قاعده نفی سبیل از مهمترین افتخارات خود در میان دول مرتجع و ضعیف عرب ارزیابی می کردند و همین را نشانه اسلامی بودن خود نیز می دانند.

2- در سوریه باوجود فضای امنیتی، انتخابات برگزار می شد و مردم اداره امور را از طریق انتخابات تا قبل از اعتراضات تجربه کرده بودند گرچه سطح این انتخابات صرفا به امور شهری برمی گشت ولی چنین میزان از انتخابات در هیچ کشور عربی تجربه نشده بود.

3- گروهای مخالف افراطی، از همان ابتدا مرتکب جنایت علیه بشریت با هدایت و حمایت کشورهای عربی – غربی شدند. این اقدامات در هیچ یک از انقلاب های عربی دیده نشد.

«ناوی پیلای» کمیسر عالی حقوق ‌بشر سازمان ملل متحد بعد از مدت ها سکوت در 11 سمپتامبر 2011 بیان کرد: «من عمیقا نگران جرائم ارتکابی از جمله قتل، اعدام، شکنجه و نیز استفاده فزاینده از وسایل انفجاری غیرقانونی توسط نیروهای ضددولتی هستم.» گرچه وی برخی اقدامات را نیز به دولت سوریه منتسب می کند ولی ادعاهای وی علیه دولت سوریه هیچ گاه متوجه رژیم آل خلیفه که با سلاح های سمی و آتش زا مردم را سرکوب می کند، نشده است.

با شروع اعتراضات شهری و آرام در سوریه، دول غربی که از هیچ اعتراضی در تونس، مصر، اردن و عربستان، یمن و عمان حمایت نکرده بودند به سرعت در اظهارات رسمی، خود را پشتیبان مردم سوریه معرفی کردند. چنین شروع تبعیض آمیزی نشانه های ورود متفاوت غربی ها را در پروژه سوریه نشان می داد.

فرآیند متفاوت رسانه ای در سانسور کلی اتفاقات عربستان و بحرین و ارایه گزارش های سطحی و گزینشی از تونس، مصر و یمن و اردن؛ و متقابلا تمرکز خبری بر اعتراضات سوریه نیز بر یک تبانی غربی – عربی صحه می گذاشت.جالب آنکه آمریکایی ها در فرآیند انقلاب مصر مردم را به خویشتن داری و اعتراضات مسالمت آمیز دعوت می کردند و در سوریه از همان ابتدا گروه های مخالف را در ترکیه، فرانسه و آمریکا پذیرفتند و به آن ها کمک های نظامی کرده و مردم را به شورش مسلحانه فراخواندند.

ایجاد کمپ های نظامی در اطراف مرزهای سوریه (در اردن، اسراییل و ترکیه) نیز نشانه ای از اعلام جنگ قطعی یک ائتلاف ضد سوری علیه سیاست های حاکم بر سوریه را داشت. با وجود این، نقطه آرامش خود سوریه بود. چرا که با توانایی تخریب متقابل در کشورهای همسایه و اقدامات استبدادی همانند رژیم سعودی، از خود صرفاً رفتار تدافعی با سعه صدر نسبتاً بالا نشان داد.

به خصوص بعد از آنکه رژیم اردوغان، با همکاری اردن و اسراییل در سرقت هواپیمای میگ سوریه و دست یافتن به سیستم تفکیک دوست از دشمن، قصد حمله به تأسیسات نظامی و راهبردی سوریه را با دو هواپیمای فانتوم (اف4) در 22 ژوئن 2012 داشت. بعد از این نیز شاهد ماموریت های سری هوایی ترکیه و اردن بر فراز سوریه هستیم چنانکه در 11 سپتامبر (2012) نیز دو هواپیمای اردن و ترکیه در حال انجام عملیات جاسوسی علیه ارتش سوریه با یکدیگر برخورد کردند.

بحران اولیه و پتانسیل قضیه حماء

باوجود آنکه در دمشق اعتراضات مسالمت آمیزی شروع شد ولی از ابتدا در حمص و درعا شاهد اقدامات مسلحانه و وحشیانه علیه پلیس و شیعیان و خانواده های وفادار به کشور بودیم. این مناطق غالباً سنی نشین بودند و از زمان سرکوب تمام عیار اخوان المسلمین توسط حافظ اسد، پتانسیل قابل توجهی برای شروع بحران را در خود جای داده بودند.

مسئله سرکوب این گروه نیز به فوریه 1982 (واقعه حماء) برمی گردد که در پی سوءقصد به حافظ اسد از جانب اخوانی های سوریه؛ اقدام برای سرکوب شدید اخوان المسلمین در شهر حماء و مناطق سنی شنین سوریه آغاز شد.اخوان المسلمین که در 1935 در حلب به وسیله دکتر مصطفی السّباعی به تأسی از اخوان المسلمین مصر و به منظور مقابله با اشغال سوریه از سوی فرانسه و سروسامان دادن به اوضاع نابسامان اقتصادی و رفع شکاف موجود بین جهان عرب از طریق احیای اسلام به وجود آمد بعد از مدتی به دست افراد تندروی سنی از اهداف خود منحرف گشت.

هیئت رییسه هشت نفری اخوان المسلمین به خصوص صدر الدین البیانونی، حمله رژیم صهیونیستی به جنوب لبنان، درگیری جمهوری اسلامی با رژیم بعث صدام، بروز اختلاف شدید میان سوریه و اردن، خروج مصر از منظومه کشورهای جبهه پایداری عرب و تشکیل شورای همکاری خلیج فارس برای مقابله با ایران و سوریه را از عوامل تضعیف بشار محسوب می کرد و به همین دلیل راه حل نظامی و خشونت بار علیه دولت را برای جریان اخوان المسلمین سوریه تجویز نمود.

حافظ اسد با تمام قوا این دسته را با چند هزار کشته سرکوب کرد. به علاوه آنکه عدم حمایت اخوان المسلمین سایر کشورها از اقدامات نظامی اخوان المسلمین سوریه و عدم حمایت تمام طوایف سنی از جمله اهل سنت دمشق، موجب سرخوردگی بسیار اخوانی ها شد. بعد از این اقدام، حافظ اسد فعالیت تمامی احزاب سیاسی به غیر از حزب بعث را ممنوع اعلام کرد و فعالیت سیاسی گروه ها و احزاب دیگر به شدت کنترل شد. حتی عضویت در جنبش اخوان المسلمین کیفر اعدام داشت.

با عقده تاریخی اخوان المسلمین علیه دولت و پی گیری آن ها برای فرصت اجرای «جهاد علیه دولت سوریه»، آمریکایی ها نیز با تغییرات رژیم های سیاسی در خاورمیانه، از این پتانسیل بهره برداری کردند. طرح آمریکایی ها ابتدا این بود که با شبیه سازی مدل لیبی و سوء استفاده از اقدامات خشونت آمیز تروریست ها، مقدمات مداخله بشردوستانه را فراهم کنند پس باید به فجایع بشری در قتل و ارعاب و خشونت دست می زدند.

به علاوه آن ها از حلب یک شبیه سازی از پایتخت مردمی لیبی (بن غازی) کرده و نیروهای تروریستی را در گرداگرد آن جمع کردند. در همین اثنا مکرر مقامات ترکیه نیز فجایع حلب را با حلبچه مقایسه و از مردم می خواستند تا با دولت بشار به صورت نظامی مقابله کنند. در این میان برخی مشاوره های روسیه نیز در استفاده از فرمول «مشت آهنین» توسط ارتش سوریه علیه مردم بر وخامت اوضاع افزودند.

با شروع بحران های شهری و خشونت بار در سوریه، آمریکایی¬ها و ائتلاف عربی – غربی، سوریه را تحریم و اموال مقامات دولتی و اطرافیان بشار را بلوکه کردند و با اجبار و تبانی گذرگاه های دولت های همسایه را به سوی سوریه بستند. شرایط حاصله باید سوریه را مضمحل می کرد ولی عدم همراهی قاطبه مردم با پروژه آمریکایی- اسراییلی – ترک، و پاسخ مثبت آن ها به تغییرات فراگیر و نوید بخش بشار و مشاوره ها و حمایت های ایران، روسیه و چین به سوریه مانع از تحقق فاز یک اسقاط بشار شد.

سید مجمد حسین تفضلی