به گزارش خبرگزاری دفاع مقدس به نقل از مشرق، افزایش توان عملیاتی بالگردهای رزمی همواره مورد توجه نیروهای مسلح کشورمان بوده است. این امر با رشد و توسعه صنعت دفاعی ایران خصوصاً در زمینه سامانههای شناسایی و تسلیحات موشکی ارزش بیشتری نیز یافته است بهطوریکه شاهد بهکارگیری انواع سامانههای الکترواپتیکی پایدار شده، سامانههای هشدار دهنده و فریب دهنده و سلاحهای جدید روی بالگردهای مختلف کشور در قالب پروژههای مختلفی بودهایم.
در این گزارش به معرفی دو نمونه از جدیدترین تغییرات در تنوع تسلیحاتی بالگردهای کشور میپردازیم.
بالگرد «AH-1 کبرا» که میتوان آن را یکی از مشهورترین بالگردهای رزمی جهان دانست از تأثیرگذارترین ادوات رزمی در دوران ۸ ساله جنگ تحمیلی عراق علیه ایران نیز بوده است.
این واقعیت سبب شد تا علاوه بر تلاش برای بازسازی تمامی کبراهای هواپیمایی نیروی زمینی (هوانیروز) ارتش جمهوری اسلامی ایران که از نمونه AH-1J هستند پروژههایی نیز برای تولید و بهینهسازی این بالگرد در صنعت دفاعی کشور اجرا شود. بالگردهای ۲۰۹۱، تیزتک و توفان نمونههایی از این پروژهها هستند.
به طور کلی، توپ سه لوله ۲۰ میلیمتری چرخان، پرتابگرهای ۷ و ۱۹ فروندی راکتهای ۷۰ میلیمتری (۲٫۷۵ اینچی) هایدرا و موشک ضد زره هدایت سیمی تاو مجموعه سلاحهای این بالگرد را تشکیل میدادند. اما افزایش قابلیتهای عملیاتی این بالگرد مؤثر، ریشه در دوران جنگ تحمیلی دارد که بارزترین نمونه آن را میتوان بهکارگیری موشک هوا به سطح هدایت اپتیکی «AGM-65 ماوریک» توسط این بالگرد دانست.
این موشک که بر روی جنگنده بمبافکنهای «F-4E فانتوم» نیروی هوایی ارتش (نهاجا) برای نبردهای دریایی و برخی مأموریتهای زمینی استفاده میشد برای اولین بار در جهان روی کبراهای هوانیروز نصبشده و پس از آزمایش در عملیاتهای مختلفی از آن استفاده شد. بهعنوان مثال در عملیات فتحالمبین، ۱۱ فروند موشک ماوریک توسط کبراها شلیک شد که عملکرد مطلوبی را نیز ثبت نمود.
لازم به ذکر است که آمریکاییها نیز در ۱۹۹۰ آزمایشهایی برای شلیک ماوریک از سوپرکبراهای خود ترتیب دادند.
پس از جنگ تحمیلی یکی از بهسازیهای اجرا شده روی این بالگرد، افزودن به تنوع تسلیحات قابل حمل آن بود. استفاده از موشکهای ضد زره ایرانی توفان-2 و سایر نمونههای توسعه یافته آن، تلاشهایی برای به کار گیری موشکهای دوشپرتاب سطح به هوا به عنوان سلاح هوا به هوا و نیز موشک هوا به هوای بردکوتاه «AIM-9 سایدویندر» از جمله بهسازیهای تسلیحاتی روی این بالگرد بودهاند.
هر چند اطلاعی از عملیاتی شدن این دو نوع موشک روی کبرا در ایران منتشر نشده، اما از تجهیز این بالگرد به سایدویندر دستکم دو تصویر توسط ارتش منتشر شده که نحوه نصب موشک و میزان فضای باقی مانده برای سایر تسلیحات در آن مشخص است.
موشک سایدویندر هم بهعنوان موشک هوا به هوا و هم در نقش ضدرادار در گونه «AGM-122 سایدآرم» روی کبراهای آمریکایی آزمایش و استفادهشده است. سوپرکبراهای سپاه تفنگداران نیروی دریایی آمریکا علاوه بر اینکه به واسطه بهسازیهای مختلف توان حمل بار بیشتری دارند، با برخورداری از بالهای بزرگتر، فضای بیشتری نیز برای حمل تسلیحات بیشتر دارند؛ نکتهای که اگر در کبراهای ایرانی نیز لحاظ شود امکان حمل تسلیحات بیشتر (با توجه به میزان وزن محموله قابل حمل توسط این بالگرد) فراهم خواهد شد.
در ادامه روند افزایش تنوع تسلیحاتی کبرا در ایران در جریان تحویل ۲۰ فروند بالگرد بازسازی و تعمیر شده توسط شرکت پشتیبانی و نوسازی بالگردهای ایران موشکی جدید به نام شفق بر روی یک بالگرد کبرا نمایش داده شد که در قالب پروژه افتخار-1 به ثمر رسیده است.
شفق، موشکی هوشمند است که با استفاده از جستجوگر IIR روی هدف خود قفل میکند و با برد ۸ تا ۱۰ کیلومتر، سرعت آن ۲ تا ۲٫۷ ماخ است. بنا بر اطلاعات منتشر شده این موشک ۶۰ کیلوگرمی توانایی نفوذ ۱ تا ۱٫۵ متر در انواع زره تانک و شناور را داشته و دقت اصابت آن ۳۰ سانتیمتر مربع در فاصله ۱۰ کیلومتر است.
از مهمترین مزیتهای این موشک سهولت در بهکارگیری و عدم نیاز به ایستایی بالگرد در مقابل هدف بوده که نشاندهنده قرارگیری آن در رده موشکهای شلیک کن و فراموش کن است.
با توجه به اینکه هنوز پیرامون برخی از موشکهای جدید کشور اطلاعات کافی منتشر نشده به نظر میرسد شفق یکی از اولین موشکهای بومی باشد که از جستجوگر تصویری فروسرخ (IIR) استفاده مینماید. این نوع جستجوگر، قابلیت ردگیری اهداف زرهی و شناوری را از تمام زوایا دارد، از مقاومت نسبتاً بالایی نسبت به اخلال (جمینگ) و فریب برخوردار بوده و حساسیت بسیار بهتری در تشخیص اهداف دارد.
همچنین برخلاف جستجوگرهای اپتیکی مرئی که تنها در روز و شرایط آب و هوایی مساعد قابلیت فعالیت دارند جستجوگر تصویری حرارتی در شب و شرایط نامساعد با درصدی کاهش برد توان عملیات دارد.
جدیدترین حسگرهای فروسرخ تصویری قابلیت تشخیص در محدودههای متنوع امواج فروسرخ را دارند و در نتیجه به این دلیل و نیز افزایش هوشمندی پردازشگرهای دیجیتال، امکان مقابله با آنها بسیار دشوار شده است.
بسیاری از حسگرهای جدید تصویری فروسرخ در محدوده طول موج متوسط فروسرخ (MWIR) یا بلند فروسرخ (LWIR) کار میکنند تا تابش فروسرخ اجسام را به راحتی از نور مرئی تشخیص دهند.
از این فناوری در سامانههای مختلفی با مأموریتهای شناسایی، ردگیری اهداف، سامانههای کنترل آتش و حسگر موشکها استفاده میشود. در موشکهای بهرهمند از جستجوگر تصویری فروسرخ، دادههای تصویری حسگر از طریق خط ارتباط داده به سامانه پرتاب نیز منتقل میشود. از این نوع جستجوگر دستکم در یکی از پروژههای هدایتپذیر کردن راکت هایدرا-70 (LOGIR) در دنیا نیز استفاده شده و موشک شفق و تجارب حاصل از آن میتواند مقدمهای برای هدایتپذیر کردن این راکتهای پرکاربرد در ایران نیز باشد.
با استفاده از یک پایگاه اطلاعات ذخیره شده در موشک میتوان با بهرهگیری از توانمندیهای تحلیل تصویر، هوشمندی بالایی برای موشک در انتخاب اهداف و تغییر آنها به صورت خودکار (در صورت الزام در شرایط نبرد) هم فراهم کرد.
لازم به ذکر است سامانه هدایت بر اساس تصویر فروسرخ یکی از انواع روشهای مورد استفاده در نسل سوم هدایت در موشکهای ضد زره یعنی هدایت به سبک «شلیک کن-فراموش کن» هستند. هلفایر (مدل L) با هدایت راداری موج میلیمتری، جاولین با هدایت تصویری فروسرخ از جمله موشکهای نسل سومی هستند که عملکرد شلیک کن-فراموش کن داشته و البته از جستجوگرهای مختلفی استفاده میکنند.
در نسل اول هدایت موشکهای ضد زره مانند مالیوتکا از روش «فرمان به خط دید دستی»، غیرخودکار یا MCLOS (Manual Command to Line-Of-Sight) و در نسل دوم هدایت از روش «فرمان به خط دید نیمه خودکار» یا SACLOS (Semi-Automatic Command to Line-Of-Sight) استفاده میشود که موشکهای تاو، میلان و حتی کورنت در این دسته قرار میگیرند.
با روش "شلیک کن-فراموش کن" بالگرد از ردگیری هدف (و موشک) تا لحظه اصابت موشک بینیاز شده که برای بقاپذیری آن در میدان نبرد بسیار مفید است. همچنین امکان درگیری با تعداد هدف بیشتری در بازه زمانی یکسان در مقایسه با استفاده از موشکهای نسل دوم فراهم میشود.
کاملاً پیدا است که شفق بر پایه موشک «شهاب ثاقب» ساخته شده و این موشک نیز بر پایه کروتالهای غنیمتی از عراق یا اف-ام-۸۰ های خریداری شده از چین تولید گردیده. شهاب ثاقب موشکی با جرم حدوداً ۸۴ کیلوگرم با ۱۳٫۵ کیلوگرم سرجنگی ترکشی است که به واسطه پیشران سوخت جامد خود به بیشینه سرعت ۷۴۰ متر بر ثانیه میرسد. برد این موشک در حالت سطح به هوا به ۸٫۸ تا ۱۱ کیلومتر در برابر اهداف مختلف میرسد.
شفق برای اولین بار در بازدید رئیسجمهور از وزارت دفاع مشاهده شد. این موشک در حالی در جایگاه زیر بدنه پهپاد رزمی کرار نصب شده بود که پوشش فلزی با دماغه پهن (Blunt) بخش جلویی آن را شکل داده و نوع حسگر آن قابل تشخیص نبود. اما موشک نمایش داده شده زیر بال بالگرد کبرا دارای یک پوشش شفاف در بخش جلویی خود است که بخش فلزی را در بر گرفته.
در خود این بخش فلزی نیز تغییراتی نسبت به قبل مشاهده میشود از جمله تفاوت شکل آن در ناحیه نزدیک به محل اتصال به بدنه موشک نسبت به نمونه دیده شده به همراه کرار و نیز ایجاد فضایی دریچه مانند، برای قرار گیری حسگر IIR در بخش جلویی آن. متأسفانه اطلاعاتی درباره پیکربندی نهایی موشک شفق منتشر نشده است.
یکی دیگر از ابهامات فعلی پیرامون این موشک که از مقایسه آن با شهاب ثاقب به راحتی قابل تشخیص است حذف شدن بالکهای کنترلی موجود در دماغه شهاب ثاقب در شفق است.
شهاب ثاقب موشکی کانارد-کنترل است در حالی که با حذف این بخش در شفق و عدم مشاهده عملگرهای آیرودینامیکی در آن، نحوه کنترل این موشک برای تصحیح مسیر نامشخص است. امکان استفاده از کنترل بردار رانش (TVC) به دلیل زمان کوتاه سوزش موتور سوخت جامد این موشک و مدت زمان پرواز بیش از 10 ثانیهای آن (در صورت یکسان بودن مشخصات پیشران شفق با شهاب ثاقب) نیز منتفی به نظر میرسد.
با توجه به تفاوت شکل دماغه شفق با شهاب ثاقب کاهش سرعت بیشینه آن به میزان اعلام شده 2 برابر سرعت صوت منطقی خواهد بود. شهاب ثاقب با برخورداری از شعاع دماغه بسیار کم که عملکرد آیرودینامیکی نزدیک به دماغههای نوک تیز دارد برای تولید کمترین میزان پسا طراحی شده، اما دماغه پهن شفق که ناشی از فضای لازم و شکل حسگر تصویری فروسرخ است پسای بیشتری تولید میکند.
بنا بر این با وجود کاهش وزنی حدود ۲۸٫۵ درصدی شفق نسبت به شهاب ثاقب کاهش سرعت بیشینه آن به 2 ماخ قابل توجیه است. بیشترین سرعت ۲٫۷ ماخ موشک شفق نیز میتواند مربوط به حالت شلیک آن از بیشترین ارتفاع و سرعت ممکن مثلاً با شلیک آن از پهپاد کرار باشد.
نکته مهم دیگر در مورد موشک شفق نوع و میزان سرجنگی آن است. سرجنگی ترکشی ۱۴ کیلوگرمی شهاب ثاقب که با فرمان فیوز مادون قرمز عمل میکند برای انهدام اهداف هوایی طراحی شده اما با توجه به مأموریت متفاوت شفق که نفوذ در زره خودروهای زرهی مانند تانک و شناورها است نیاز به سرجنگی مخصوص و فیوز مناسب مانند خرج گود و فیوز تأخیری است.
یکی از موارد مهم در پرونده موشک شفق بهکارگیری آن روی پهپاد موتور جت و رزمی کرار است.
این موشک با استفاده از یک ریل پرتاب متفاوت با نمونه مورد استفاده در بالگرد کبرا در جایگاه زیر بدنه کرار نصب شده. کرار که قابلیت دستیابی به بیشینه سرعت بالاتر از ۹۰۰ کیلومتر بر ساعت را دارد توانایی حمل تعداد بیشتری از این موشک ۶۰ کیلوگرمی را داشته که در مأموریتهای رزمی ضد شناور و ضد اهداف محافظت شده میتواند بسیار مفید باشد. بالگرد کبرا هم از نظر وزنی امکان حمل تعداد بیشتر از 2 فروند فعلی از این موشک را دارد.
برد ۸ تا ۱۰ کیلومتری شفق امنیت بالایی برای هواگرد حامل آن در مقابل سامانههای پدافند هوایی توپخانهای، موشکهای دوشپرتاب و برخی از موشکهای سطح به هوای بردکوتاه ایجاد میکند. سرعت بالای این موشک نیز مدت زمان پرواز آن را با توجه به بیشینه برد در حد مناسبی نگاه میدارد.
صرف نظر از وضعیت تولید شفق سلاحهای موشکی دیگری نیز در بین تولیدات داخلی وجود دارند که قابلیت به
