الوقت بررسی کرد؛
جایگاه نفت در سیاست خارجی عربستان
هر چند به نظر می‌رسید کاهش چشم‌گیر قیمت نفت و اقتصاد تک‌محصولی، نقش تعیین‌کننده‌ای در جهت‌دهی سیاست خارجی عربستان ایفا کند و با توجه به کسری بودجه متعاقب آن، این کشور ماجراجویی‌های خود در منطقه کاهش دهد، اما این امر چندان محقق نشده است.
به گزارش گروه بین‌الملل
دفاع پرس، بر اساس آمارها عربستان سعودی با در اختیار داشتن حدود 264 میلیارد بشکه نفت، از بزرگ‌ترین دارندگان ذخایر نفت در جهان محسوب می شود. این کشور با ظرفیت تولید 10 میلیون بشکه نفت در روز بزرگ‌ترین تولیدکننده نفت جهان است و صدور روزانه بیش از 3/6 میلیون بشکه، عربستان را در صدر ردیف صادرکنندگان نفت که حدود 11 درصد از 89 میلیون بشکه نفت مصرفی روزانه جهان را تامین می‌کند، قرار داده است. به نحوی که پژوهشگران در عرصه تولید نفت همواره عربستان سعودی را به عنوان یکی از کشورهای پیشتاز در تولید، استحصال و تامین نفت مصرفی در جهان قرار داده‌اند.
اما موضوع مهم دیگر نقش تاثیرگذار عربستان سعودی در سازمان کشورهای صادرکننده نفت (اوپک) است که دلایل خاص خود را دارد. از یک طرف به دلیل تامین میزان قابل توجهی از نفت روزانه جهان و همچنین در اختیار داشتن نیمی از ظرفیت تولید مازاد جهان که حدود 3 میلیون بشکه است، عربستان از جایگاه ویژه‌ای در بازار جهانی نفت برخوردار شده است. این ویژگی ریاض از اهمیت فراوانی برخوردار است، به گونه‌ای که ثبات قیمت‌ها به شدت وابسته به این متغییر است.
با توجه به اهمیت این مؤلفه، عربستان سعودی در حوزه سیاست خارجی به طور عمده‌ای از ابزار نفت و به طور عمده دیپلماسی انرژی برای تعمیق و تثبیت نفوذ و تاثیرگذاری سیاست خارجی خود بهره می‌گیرد. دیپلماسی انرژی، تعامل میان دو یا چند کشور است که به واسطه بخش‌های مختلف انرژی اعم از یک یا چند مؤلفه از تجارت، خدمات، سرمایه‌گذاری، تکنولوژی و انتقال انرژی به صورت شبکه مرتبط به هم شده باشند.
این نوع دیپلماسی، با ایفای نقش میانجی در حل و فصل مناقشات دیرین و در جنبه ایجابی با تعمیق پیوندها، مناسبات میان کشورها و تعاملات جهانی را بهبود می‌بخشد و علاوه بر ابعاد اقتصادی و تکنولوژی، ابعاد سیاسی و امنیتی را هم مورد ملاحظه قرار می‌دهد. بر اساس چنین نگرشی دیپلماسی انرژی می‌تواند به شکل‌گیری روابط جدید کشورها و دیگر بازیگران نظام اقتصاد سیاسی جهانی منجر شود و زمینه‌ساز گسترش معادلات جدید سیاسی و امنیتی تأثیرگذار باشد. درست همانند فرایند همگرایی اروپایی که با تمرکز بر منابع استراتژیکی ذغال سنگ و فولاد بنیان گذاشته شد. بر این مبنا، عربستان سعودی با توجه به ذخایر عظیم نفتی خود نیازمند به‌کارگیری دیپلماسی فعال و هدفمند در حوزه انرژی می‌باشد. در گزارشی به نوشته «هشام آخونبای» آمده است، بازار نفت سال‌هاست که زیر سلطه عربستان سعودی است، چرا که دارای قابلیت تولید و صادرات حجم گسترده‌ای از نفت خام، این محصول ارزشمند تجاری جهان، است. همچنانکه نقش عربستان سعودی به واسطه قابلیتش در تولید مازاد بر نیاز پررنگ‌تر نیز می‌شود، قابلیتی که می‌تواند در دوران سخت بازار، به عنوان یک ضربه‌گیر استراتژیک عمل کند و تولید را در زمانی نسبتاً کوتاه افزایش دهد.
نقش حیاتی عربستان سعودی در ثبات بازارهای نفتی در دهه گذشته با بالارفتن احتمال افزایش تقاضا در آینده آن هم در حالی که دیگر امیدی به افزایش تولید نبود، برجسته‌تر از پیش شد. هر چند به تازگی اهمیت نقش «تأمین‌کننده نهایی» نفت مورد تردید واقع شده است، چرا که هم آژانس بین‌المللی انرژی و هم سازمان اطلاعات انرژی پیش‌بینی می‌کنند که میزان تقاضا کاهش و میزان عرضه افزایش یابد. کاهش رشد اقتصادی به دلیل بحران اقتصادی سال 2008، کاهش مصرف سوخت در حمل و نقل و بخش‌های صنعتی و چشم‌انداز رو به رشد تولید نفت در کانادا، آمریکا و کشورهای دیگر با ظهور فناوری‌های جدید در این روند دخیل بوده‌اند. تحولات امنيتي خاورميانه آثار خود را در نقش‌آفريني قدرت‌هاي بزرگ به‌ويژه كشورهاي صنعتي غرب بر فرايند كنترل حوادث و منابع اقتصادي به‌وجود آورده است. تغییر در بازار نفت به طور خاص و در بازار انرژی به طور عام پرسش‌هایی درباره پیامدهای نقش عربستان سعودی به عنوان تثبیت‌کننده بازار به وجود می‌آورد.
نگاهی دقیق به سیاست انرژی این کشور نشان می‌دهد که این کشور نقش فعالی در این زمینه داشته است. عربستان سعودی عواملی را به کار گرفته است که برای تطبیق با تغییرات، تا حدی، برای شکل دادن به آن تغییرات به این کشور کمک می‌کنند. با توجه به اينكه نزدیک 80 درصد بودجه ریاض از راه فروش نفت و گاز تأمین می‌شود، برای عربستان سعودی، انرژی منشأ حیات است. این کشور 80 درصد از بودجه ملی خود را از فروش نفت خام و گاز طبیعی (NGL) در بازار بین‌المللی تأمین می‌کند. دولت سعودی منابع نفت خود را هم اقتصادی و هم استراتژیک تلقی می‌کند. بنابراین جای شگفتی نیست که این کشور تا این حد برای به حداکثررساندن بهره‌برداری از این منابع غنی سرمایه‌گذاری کرده است. سیاست‌های انرژی عربستان در راستای سیاست کشورهای صنعتی جهانی است.
نقش دولت سعودی در بازار انرژی، به دلایل متعددی در آینده نیز تعیین‌کننده خواهد بود. خاورمیانه و به خصوص عربستان سعودی همچنان منبع سرشاری از ارزان‌ترین انرژی فسیلی جهان است. انرژی فسیلی کماکان یکی از منابع اصلی تامین انرژی جهان در آینده نزدیک است. چنين فرايندی، پیشرفت‌های فنی راه دستیابی به منابع نوین انرژی را گشوده است. هرگونه برنامه‌ريزی اقتصادی كشورهايی همانند عربستان سعودی، آثار خود را در اقتصاد سياسی منطقه‌ای و بين‌المللی به‌جا می‌گذارد. بازتوليد منابع انرژی برای كشورهای غربی پر هزینه بوده و با چالش‌های فراوان زیست محیطی و سیاسی جهان روبرو هستند، همچنین در مواجهه با قطع ناخواسته و غیرمنتظره جریان نفت، ذخایر استراتژیک و تولید نفت جایگزین از سوی دولت، اولین راه مقابله با کاهش گسترده تولید و افزایش ناگهانی قیمت‌ها خواهد بود. در رابطه با نقش نفت به عنوان ابزار سیاست خارجی نکته مهم در این مقطع این است که هر چند به نظر می‌رسید کاهش چشم‌گیر قیمت نفت و اقتصاد تک‌محصولی، نقش تعیین‌کننده‌ای در جهت‌دهی سیاست خارجی عربستان ایفا کند و با توجه به کسری بودجه متعاقب آن، این کشور ماجراجویی‌های خود در منطقه کاهش دهد، اما این امر چندان محقق نشده است.
