سرویس فرهنگی خبرگزاری دفاع مقدس به مناسبت فرارسیدن هفته دفاع مقدس مروری بر انواع کتاب ها و آثار منتشر شده در حوزه ادبیات دفاع مقدس دارد. در این بخش سعی شده است با نگاهی به هریک از این سبک ها و گونه شناسی اجمالی آنها به آثار و نمونه های شاخص نیز نگاهی داشته باشیم. در بخش دوم به آثار حوزه نقد و تحلیل جنگ را از نظر می گذرانیم.
هر واقعهً مهمی پس از وقوع دو نوع رفتار در مردم درگیر با آن واقعه برمیانگیزد. گروهی به شکل هیجانی درگیر واقعه و تبعات آن میشوند و گروهی دیگر یا افرادی از همان گروه اول با گذشت زمان به بررسی و نقد واقعه میپردازند.
دربارهٔ جنگ ایران و عراق به عنوان یکی از مهمترین وقایع تاریخ ایران بسیار بسیار شاهد رفتارهای هیجانی بودهایم. از هیجانِ شرکت در نبرد و دفاع از وطن تا هیجان در خلق اثر ادبی دربارهٔ آن واقعه. اما متأسفانه به دلایل مختلف جامعهٔ ما کمتر به تحلیل دقیق و مبتنی بر الگوهای علمی درباره دفاع مقدس نشسته است. این فقدان هم در میان عامهٔ مردم مشهود و قابل استقراء است و هم در میان نویسندگان و پژوهشگرانِ تاریخ معاصر. به عبارتی میتوان گفت جامعهٔ ما هنوز درگیر واکنشهای هیجانی به جنگ است. خواه این هیجان منجر به تحسین و دفاع از جنگ شود و خواه منتهی به نقد و حتی سخن راندن در ذم دفاع مقدس باشد.
نکتهٔ دیگر آنکه متأسفانه تا امروز بیشتر کسانی که به نقد و بررسی جنگ قلم راندهاند نه از درون بلکه از قشر منتقد و بیرون از جنگ بودهاند و این بیش از هر چیز کم کاری فرزندان دفاع مقدس را باز مینماید. نتیجهٔ این کم کاری وجود خلأیی است که قطعاً پر کردن آن به سالها تحقیق و مداقه نیازمند است. از طرفِ دیگر برخی از محققان جنگ متأسفانه تصور میکنند دانش امری خصوصیست و باید آن را نزد خود محفوظ بدارند. باید از این قشر پرسید که آیا شما عمر جاودانه دارید تا هر کس به اطلاعاتی نیاز پیدا کرد مستقیماً نزد شما بیاید و بعد از اعلام خاکساری و زانوی ادب زدن، قطرهای از مجلستان برگیرد و برود؟
این گونه است که وقتی در این قالب آثاری هرچند معدود دربارهٔ جنگ منتشر میشود، باید کلاهمان را بالا بیندازیم. از جملهٔ این آثار مجموعهای ارزشمند از جناب محمد درودیان است که خود روزی رزمندهٔ دفاع مقدس بوده است و حالا با قلم خط وظیفهاش را دنبال میکند.
مجموعهٔ «نقد و بررسی جنگ ایران و عراق» در چهار مجلد به ترتیب به «یک: پرسشهای اساسی جنگ»، «دو: اجتنابناپذیری جنگ»، «سه: علل تداوم جنگ»، «چهار: روند پایان جنگ» میپردازد. درودیان به عنوان یک پژوهشگر همواره بهروز و بیخسّت، در آثارش به مسائل مختلف از دریچههای مختلف نگریسته است. او هیچگاه آثارش را از نگاه نقد دیگر صاحبنظران دور نگاه نداشته و خوشبختانه جزء معدود نویسندگانی است که لااقل یک وبلاگ برای ارتباط با مخاطبان خود دارند.
مطالعه مجموعهٔ «نقد و بررسی جنگ ایران و عراق» که از سوی مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ سپاه منتشر شده است، برای کسانی که میخواهند اطلاعات مفید و قابل تأمل دربارهٔ جنگ بیابند بسیار کمککننده است.
اما از دیگر آثار درونگفتمانی و انتقادی نسبت به مسائل جنگ اثر یک پژوهشگر جوان علوم اجتماعی است. «شخم در مزرعه» اثر محسنحسام مظاهری که انتشارات تازهکار آرما آن را منتشر کرده است در دل خود مقالاتی تأملبرانگیز دربارهٔ مسائل مختلف جنگ دارد. گاه این مقالات به رویدادها و جریانهای تأثیرگرفته از جنگ میپردازد و گاه مستقیماً با خود جنگ کار دارد.
امروز و با گذشت سالها از آغاز و پایان جنگ، روی آوردن به مطالعهٔ انتقادی جنگ یک ضرورت است. اگر ما از درون انقلاب به نقد و بررسی و تحلیل گذشتهٔ خود ننشینیم، دیگران برای آیندگان ما به تولید محتوا در این حوزه میپردازند. و این هشداری جدی است.
حسام الدین مطهری
