به گزارش گروه سایر رسانه های دفاع پرس، برای ارزیابی و تحلیل روند تحولات منطقه‌ای بویژه در کشور‌های سوریه، عراق و یمن که تاثیر مستقیم بر منافع ملی و امنیت داخلی کشورمان دارد به سراغ «دکتر حسین امیرعبداللهیان» دستیار ویژه رئیس مجلس در امور بین‌الملل رفتیم.
امیرعبداللهیان تا حدود ۲۰ ماه قبل معاونت عربی آفریقایی وزارت امور خارجه را برعهده داشت که در این دوران، حوزه کاری وی روز‌های سخت و حساسی را سپری کرد و از شمال آفریقا تا همسایگی مرز‌های ایران، شاهد تحولات گسترده، کم سابقه و متنوعی شد.
وی که اکنون در جایگاه مشاور وزیر امور خارجه هم قرار دارد، پیش از این تجربه ماموریت دیپلماتیک در بحرین و عراق نیز داشته است.
امیرعبداللهیان در ابتدای این گفتگو با اشاره به اینکه در موضوع بحران سوریه از بُعد امنیت ملی کشورمان، دقیق‌ترین تصمیم را گرفتیم، اظهار داشت: اگر به گونه‌ای عمل نمی‌کردیم که از دوستان و متحدین خودمان و کشور‌های اسلامی که در معرض تهدیدات فزاینده رژیم صهیونیستی هستند که عمق تهدیداتشان شامل حال ما هم می‌شود، امروز ما باید شاهد حوادث تروریستی مسلسل وار در ایران بودیم.
معاون سابق وزیر امور خارجه کشورمان با اشاره به لزوم اتخاذ راه حل سیاسی برای سوریه، تصریح کرد: اگر مزاحمت‌های آمریکایی‌ها در گفت‌وگو‌های سیاسی سوریه در قالب آستانه، سوچی و ژنو نباشد، می‌تواند راه حل سیاسی سوریه به سرانجام برسد، بازگشت آوارگان را به سرانجام برساند، برگزاری انتخابات در آینده سوریه را انتخاباتی مطمئن که هیچ مخالفت جدی هم با آن وجود نداشته باشد را رقم بزند.
امیرعبداللهیان با اشاره به جایگاه مهم مسئله فلسطین در سیاست خارجی ایران تاکید کرد: ایران با نگاهی اصولی به ضرورت حمایت از مقاومت در مقابله با تهدیدات رژیم صهیونیستی که هم متوجه فلسطین، منطقه و جمهوری اسلامی ایران است، همواره حماس را به عنوان یک بخش مهم مقاومت علیه رژیم صهیونیستی در سخت‌ترین شرایط بحران‌های کنونی در سوریه مورد توجه و حمایت قرار داده است.
دستیار ویژه رئیس مجلس در امور بین الملل با بیان اینکه ایران به دلایل مختلف از جمله همسایگی و به موازات آن مسلمان بودن، هیچ گاه در راهبرد‌های خود، عربستان سعودی را جزء دشمن قرار نداده است، اظهارداشت: بزرگترین ضربه‌ای که عربستان به منطقه زد، رشد تفکر نادرست، غلط و انحرافی وهابیت بود و آنچه به عنوان رشد فزاینده تروریسم در منطقه شاهد هستیم ریشه در تفکر نادرست وهابیت در منطقه دارد.
وی گفت: در موضوع توان دفاعی و موشکی، نفوذ منطقه‌ای و همکاری‌های منطقه‌ای جمهوری اسلامی ایران، آمریکایی‌ها به دنبال این هستند که با همان روحیه استبدادی خود وارد کار شوند، ما را آلوده یک پرونده جدید کنند و نتیجتا ده‌ها پرونده بین ایران و امریکا به صورت باز و نیمه باز روی میز باشد، برجام و پرونده هسته‌ای نیمه کاره و سایر پرونده‌های کاری دیگر.
متن کامل گفتگو بدین شرح است:
با گذشت هفت سال از بحران سوریه و با نگاه به نقطه‌ای که امروز در آن ایستاده ایم، آیا از تصمیم ایران برای حضور مستشاری در این کشور دفاع می‌کنید؟ آیا دستاورد‌ها متناسب با هزینه‌ها هست و اساسا تصور می‌کردید که فرجام این بحران به اینجا بکشد؟
همه ما در دستگاه دیپلماسی و مسئولینی که در حوزه امنیت ملی کشور نقش دارند، با درک درستی، این مسئله را از ابتدای پیروزی انقلاب اسلامی دنبال کردند که در سبد هزینه‌های خانوار‌های خودمان و در کلان، در سند بودجه نهایی کشور، شاید یکی از مهمترین و اساسی‌ترین کالایی که باید به آن توجه شود «کالای امنیت» است. تأمین حداکثری امنیت ملی یکی از موضوعاتی است که در دوره پیروزی انقلاب اسلامی (که در حال حاضر در چهلمین سالگرد پیروزی انقلاب اسلامی و جشن‌های مبارک دهه فجر هم قرار داریم) به آن توجه شده است.
من چه در پارلمان و چه قبلاً در وزارت امور خارجه همیشه با این سوال توأم با تعجب به ویژه از سوی دیپلمات‌های غربی مواجه بودم که چطور جمهوری اسلامی ایران که در یک سوی آن افغانستانی که، مرکز رشد القاعده بوده و گروه‌های تروریستی در آن فعال هستند و در سوی دیگر آن عراق، قرار دارد که داعش و برخی جریان‌های القاعده و بقایای جنایتکاران صدام در آن هستند و نیز در سال‌های اخیر، جنوب یمن، به دلیل تجاوز عربستان سعودی که مرکز جدیدی برای رشد تروریسم شده است، امن‌ترین کشور منطقه است؟ این به نظر من به این دلیل است که راهبرد‌هایی که در شورای امنیت ملی مورد بحث قرار گرفته و ده‌ها ساعت کار کارشناسی روی آن‌ها صورت گرفته و نهایتاً به تأیید مقام معظم رهبری رسیده است به درستی تنظیم شده اند.
به موازات تصمیمات روشن، صریح و به جای شخص مقام معظم رهبری در حوزه‌های بحرانی منطقه‌ای و بین المللی و مباحثی که مرتبط با امنیت ملی کشورمان است، این موارد به ما کمک کرده تا با تشخیص درست در برخی از جنگ‌های منطقه‌ای وارد نشویم، در برخی بحران‌های منطقه‌ای از نفوذ معنوی و سیاسی خود استفاده کنیم و در برخی از بحران‌های منطقه‌ای دیگر مثل راه اندازی جنگ تروریستی در سوریه و عراق، مستشاران نظامی ما در سطحی وارد شوند که بهترین عزیزانمان در این حوزه‌ها در کنار نیرو‌های مسلح و داوطلبین مردمی در این کشورها، به درجه عالی شهادت دست پیدا کنند.
از بُعد امنیت ملی کشورمان، برای ورود به بحران سوریه، دقیق‌ترین تصمیم را گرفتیم، با نگاه به امنیت ملی کشورمان از همان دهه اول پیروزی انقلاب در تقویت مقاومت علیه رژیم نامشروع اسرائیل، جمهوری اسلامی ایران دقیق‌ترین تصمیم را گرفته است.
اگر به گونه‌ای عمل نمی‌کردیم که از دوستان و متحدین خودمان و کشور‌های اسلامی که در معرض تهدیدات فزاینده رژیم صهیونیستی هستند که عمق تهدیداتشان شامل حال ما هم می‌شود، حمایت نمی‌کردیم، امروز ما باید شاهد تداوم مسلسل حوادثی بودیم که با ترور یکی از موسسین موسسه رویان که صرفاً کار علمی و تلاش در جهت توسعه علم و فناوری را در کشور انجام می‌دهد و یا دانشمندان هسته‌ای که در زمینه علوم هسته‌ای صلح آمیز بزرگترین دستاورد‌ها را برای جمهوری اسلامی ایران و مردم کشورمان به ارمغان آوردند، روبرو می‌شدیم.
اگر آن سیاست‌ها نبود امروز همچنان شاهد حضور نیرو‌های وابسته به اسرائیل در داخل تهران بودیم، در خیابان‌های تهران، دانشمندان بزرگ ما در عرصه مجاهدت‌های علمی، ترور و به شهادت رسیدند. اینکه بتوانیم در پشت دیوار‌های فلسطین اشغالی، اجازه تکان خوردن به رژیم صهیونیستی ندهیم، یک دستاورد بزرگ امنیتی در پایان دهه چهارم از انقلاب اسلامی است.
اینکه ما کالایی به نام امنیت را به عنوان برترین عنصر در سبد هزینه‌های خودمان با تمام توجیهات اقتصادی که می‌تواند داشته باشد به نحوی قرار دهیم که یک پوشش برای سایر فعالیت‌های علمی، اقتصادی و فرهنگی در داخل کشور باشد با توجه به پیوستگی میان امنیت، سیاست، اقتصاد و فرهنگ در داخل کشور، نکته مهمی است.
وقتی از امنیت ملی و تأمین حداکثری امنیت جمهوری اسلامی ایران صحبت می‌کنیم، بدون توجه به سایر قطعات پازل امنیت در منطقه معنا پیدا نمی‌کند. آن زمانی که جمهوری اسلامی ایران پس از سقوط موصل توسط داعش، تصمیم گرفت که با قدرت از امنیت مرز‌های خود دفاع کند، شورای امنیت ملی اعلام کرد که اگر دولت عراق قادر نباشد جلوی داعش را بگیرد داعش به ۶۰ کیلومتری مرز‌های ایران برسد، جمهوری اسلامی ایران وارد عمل می‌شود و با داعش مقابله می‌کند و ایران در عمق ۴۰ کیلومتری عراق، داعشی را که به سمت مرز‌های کشور خیز بزرگی برداشته بود را نابود کرد.
مستشاران نظامی ما به درخواست عراق، در سوریه و منطقه حضور پیدا کرده و اقداماتی را انجام دادند که نتیجه آن خرد شدن استخوان‌های داعش و شکست داعش در عراق و سوریه بود.
این تصمیم و ارمغان بزرگی اولا برای کل منطقه و ثانیا برای امنیت ملی کشورمان است، لذا کسانی که اعتقاد به منافع ملی و امنیت ملی به عنوان اولویت اول دارند باید بدانند که اگر هزینه‌ای در سوریه چه مادی و چه انسانی داشتیم، امنیت ملی کشورمان در عالی‌ترین جایگاه خود قرار گرفته است و آن کسانی که اعتقاد به این ندارند که ما باید در منطقه هزینه می‌کردیم باید درک پیوستگی مسائل در جهان کنونی را داشته باشند.
شما نمی‌توانید در یک کشور امن باشید، اما همسایگان در اوج ناامنی باشند، حداقل اینکه باید سیاستی اتخاذ شود که ناامنی‌ها را از مرز‌های خود دور کرد و دور کردن ناامنی‌ها از مرز‌ها هزینه انسانی، اقتصادی و سیاسی دارد. در عین حال یک اتفاق مهم در پی تحولات حوزه بیداری اسلامی یا به تعبیر عرب‌ها بهار عربی افتاد و آن این بود که وقتی خیزش‌های مردمی در جهان عرب شد کنش گران خارجی و داخلی تلاش کردند آن‌ها را سرکوب کنند، یکی از مهمترین و اساسی‌ترین تصمیم‌ها این بود که مهندسی معکوس کنند و سوریه که به لحاظ جغرافیایی دقیقا همجوار با اسرائیل قرار دارد را به عنوان یک کشور که در خط مقدم ژئوپلتیک در مقابله با رژیم صهیونیستی است را نابود کنند، آن را تغییر دهند و بی هویت کنند.
تحولات در مصر، تونس، لیبی، بحرین و یمن و برخی دیگر از کشورها، خروجی مشخص داشت، خروجی این بود که اسرائیل در ناامن‌ترین وضعیت خود در منطقه قرار گرفته بود و برعکس محور مقاومت در قوی‌ترین وضعیت خود قرار داشت. در مهندسی معکوس تلاش کردند با ورود به سوریه، به اسم انقلاب و بهار عربی کاری کنند که سوریه نابود شود، از طریق آن، با انتقال داعش به داخل عراق، این کشور را ضعیف کنند و کشور‌های منطقه‌ای که می‌توانستند در مقابله با رژیم صهیونیستی اقدام کنند را به کشور‌های درگیر، ویران شده توسط داعش و گروه‌های تروریستی تبدیل کنند.
در مهندسی معکوس خروجی معادله این بود که اسرائیل قدرت برآمده در منطقه شود و سایر کشورها قدرت‌های افتاده و فروافتاده در منطقه تبدیل باشند. اوج تلاش‌های آن‌ها بر جمهوری اسلامی ایران متمرکز شد تا ایران را در عرصه‌های سیاسی، دفاعی، علمی، فناوری و گفتمان انقلاب اسلامی که برآمده در منطقه بود، در وضعیتی قرار دهند که از تجزیه کشور تا تضعیف کشور، چیزی به عنوان یک هویت و جوهره واقعی از انقلاب اسلامی در پیکره جمهوری اسلامی ایران باقی نماند.
تصمیم ما در مورد سوریه هم برای تأمین امنیت ملی کشورمان در ایده آل‌ترین وضعیت خودش و هم برای تأمین امنیت منطقه‌ای که آن هم جزئی از تأمین امنیت ایران به حساب می‌آید، باعث شد که بتوانیم توفیقات زیادی را علیرغم هزینه‌های زیادی که صورت گرفت در این مسیر بدست آوردیم.
در خصوص هزینه‌ها با توجه به اینکه الان بحث بودجه هم در مجلس است و هجمه جدید دشمنان ما که این‌ها در زمانی می‌خواستند بعد از برجام هسته ای، برجام منطقه‌ای را با ما کلید بزنند و جمهوری اسلامی ایران وارد این مسئله نشد، مقام معظم رهبری هم به صراحت عنوان کردند ما برجام ۲، ۳ و ... نداریم و مهمتر اینکه آمریکایی‌ها نشان دادند که در همین برجام چقدر صادقانه عمل می‌کنند که در این امتحان هم امریکایی‌ها مردود شده و سابقه خوش و مثبتی مثل سایر رفتارهایشان در سال‌های گذشته و حتی قبل از پیروزی انقلاب نسبت به مردم عزیز کشورمان برجای نگذاشتند.
وقتی آمریکایی‌ها متوجه شدند که قرار نیست برجام منطقه‌ای کلید بخورد و قرار نیست اهداف منطقه‌ای آن‌ها از مسیر جمهوری اسلامی ایران به نتیجه برسد، امروز دست روی مسائل منطقه گذاشتند و قصد دارند اینگونه وانمود کنند که جمهوری اسلامی ایران در منطقه هزینه‌های غیرضروری می‌کند که باید این هزینه‌ها در داخل کشورش انجام شود.
این در حالی است که آمریکایی‌ها برای تامین امنیت سهم بزرگی از بودجه خود را در خارج از کشور برای تأمین اهداف جاه طلبانه خود و در عین حال برای تأمین امنیت خودشان در نظر گرفته اند. حتی اگر فرض را بر این بگذاریم که حادثه ۱۱ سپتامبر ساختگی نبود که هنوز در مورد جزئیات و اصل و واقعیت این حادثه، تردید‌های زیادی در سطوح سیاسی و امنیتی وجود دارد، بالاخره آمریکایی‌ها هزاران کیلومتر دورتر از منطقه خودشان برای تأمین امنیت ملی کشورشان آمدند، کشته‌های زیادی دادند، هزینه‌های زیادی انحام دادند و امروز هم در افغانستان، عراق، سوریه، یمن، لیبی هزینه‌های زیادی انجام می‌دهند، چرا؟ چون به تعبیر آن‌ها این به امنیت ملی امریکا باز می‌گردد.
این موضوع کاملاً واضحی است که در سبد کالا‌های اساسی ما، امنیت را که هرچند نشود یک کالا نامید، اما به عنوان یک عنصر و مولفه مهم و بزرگ قرار دارد. نکته دیگر اینکه ما ممکن است به عراق کمک کرده باشیم، عراق کشوری نفت خیز، ثروتمند و بزرگ است. هر سرمایه گذاری که ما در عراق کرده ایم، هزینه اش توسط عراقی‌ها پرداخت شده است، برقی را که به عراق صادر می‌کنیم، به صورت ارزی مبلغ برق را می‌پردازند.
اگر در سوریه و منطقه هزینه می‌کنیم بخشی از هزینه منطبق با ضرورت‌های مرتبط با تأمین امنیت ملی ما هست که این ضرورت‌های تأمین هزینه‌های آن توسط هر نظام و حکومتی است، بخشی هم مرتبط به آن کشور است که در مراودات رسمی که بین دو کشور وجود دارد، هزینه‌ها و نحوه دریافت آن محاسبه می‌شود، چه در عراق، چه در سوریه و چه در هر کشور دیگری که چنین موضوعی باشد.
اینکه گفته شود که ما از بودجه کشور به عراق و سوریه هدیه می‌کنیم، در حوزه تأمین امنیت ملی درست است در حوزه تقویت امنیت منطقه‌ای هزینه‌هایی که جمهوری اسلامی ایران انجام می‌دهد، اینگونه نیست که یک طرفه باشد و کشور‌هایی که برای کمک در مبارزه با تروریسم از جمهوری اسلامی ایران دعوت می‌کنند، در تأمین بخشی از این هزینه ها، سهیم هستند.
تا چه حد امیدوار به ادامه مذاکرات سیاسی سوریه در قالب آستانه، سوچی و ژنو هستید؟
اگر قرار باشد در مورد سوریه توافقی واقعی شود، باید حتی بازیگرانی که تاکنون نقش غیرسازنده در تحولات سوریه داشته اند هم، رفتارشان را تغییر دهند و با نقش سازنده وارد شوند. به طور مثال عربستان سعودی در خصوص سوریه رفتار سازنده نداشت و در مذاکره سیاسی واقعی نمی‌شود عربستان سعودی را از معادلات حذف کرد و معتقد بود که بدون مشارکت سازنده عربستان ما می‌توانیم به یک حل سیاسی پایدار در سوریه برسیم.
آمریکا، انگلیس و برخی از کشورها، نقش سازنده در روال تحولات سوریه نداشتند. اینکه، چون نقش سازنده نداشتند، اما اینکه در حل سیاسی هم باید حذف شوند، ممکن است خوشایند ما باشد، اما اگر واقع بینانه نگاه کنیم در حل مسائل سیاسی باید ببینیم نسبت این بازیگران مزاحم در پرونده سوریه با راه حل سیاسی چیست؟ به نظر من آمریکایی‌ها یک موذی گری ویژه در سوچی و مذاکرات آستانه انجام دادند.
اخیراً از روس‌ها پرسیدم که در مذاکرات اخیر سوچی که گفتگو‌های ملی انجام شد آمریکایی‌ها حضور داشتند یا خیر؟ گفتند دبیر دوم سفارت آمریکا در روسیه حضور پیدا کرد، چرا امریکایی‌ها این کار را انجام می‌دهند؟ امریکایی‌ها تغییری در اهدافشان در سوریه ندادند. از نظر آمریکا، سوریه نباید در کنار رژیم صهیونیستی قوی و مستقل باشد. امریکایی‌ها به دنبال یک سوریه ضعیف شده در منطقه هستند و تا زمانی که از این مسئله اطمینان حاصل نکنند، وارد راه حل سیاسی به صورت فعال نخواهند شد.
متأسفانه عربستان سعودی با تحلیل‌های نادرست و تصمیمات شتابزده حاکمان فعلی در این کشور، در راستای اهدافی که آمریکایی‌ها و صهیونیست‌ها دارند، خیلی از مسائل منطقه‌ای را دنبال می‌کنند که این هم یکی از معضلاتی است که در جهان معاصر با آن مواجه هستیم.
به نظر من سوچی و آستانه یک ابعاد مثبتی داشت و یک ابعاد و حلقه‌های مفقودی دارد که باید تکمیل شود، از ابعاد مثبت آستانه و سوچی آن است که بدون حضور فعال آمریکایی‌ها و برخی از بازیگرانی که نقش منفی در سوریه داشتند، تهران، مسکو و آنکارا توانستند به مناطق کاهش تنش دست یابند. تحرکات تروریستی در سوریه به حداقل خود برسد و این یک توفیق بزرگ بود و این سه کشور نشان دادند که بدون آمریکا و عربستان هم این کار‌ها را می‌توان انجام داد.
با ادامه نقش غیرسازنده عربستان و امریکا هم سطحی از این توافق را می‌توان پیش برد و بالاخره همه بازی در اختیار آمریکا نیست بازیگران و کنشگران زیادی در عرصه منطقه‌ای و بین المللی هستند که می‌توانند به راه حل‌های سیاسی کمک کنند. بازیگران منطقه‌ای ایران، ترکیه، روسیه و بازیگرانی که در این منطقه حضور دارند، نشان دادند که توان کمک به حل یک بحران سیاسی را دارند.
اگر مزاحمت‌های آمریکایی‌ها در این گفتگو‌ها نباشد، می‌تواند راه حل سیاسی سوریه به سرانجام برسد، بازگشت آوارگان را به سرانجام برساند، برگزاری انتخابات در آینده سوریه را، انتخاباتی مطمئن که هیچ مخالفت جدی هم با آن وجود نداشته باشد، را رقم بزند.
اما حلقه‌های مفقوده این‌ها هستند، یک، سعودی فعالانه در آن فعالیت شرکت نکرد، چون امریکایی‌ها نخواستند، دو اینکه امریکایی‌ها در حل مسائل سیاسی حضور فعال نداشتند، به این علت که آمریکایی‌ها قصد دارند حق خود را محفوظ نگه دارند و قصد ندارند به راه حل‌های سیاسی متعهد باشند آن‌ها از راه حل سیاسی حرف می‌زنند، اما نمی‌خواهند در تصمیمات تعهدی داشته باشند تا هر زمان اراده کردند بازی را بر هم بزنند.
اینجا سوال این است آیا آمریکایی‌ها توان بر هم زدن بازی را نداشتند و یا اینکه نخواستند؟ به نظر بنده آمریکایی‌ها توان آن را نداشتند، آن‌ها هر آنچه را که می‌توانستند در مورد سوریه انجام دهند را داده اند و در آینده هم هر کاری بتوانند انجام می‌دهند. آنجا‌هایی که کاری انجام نداند، واقعا نتوانسته اند نه اینکه آنقدر قدرت دارند که می‌توانستند و نخواستند انجام دهند، چون در محاسبه هزینه سود و زیان خود متوجه شدند که عرصه‌هایی دیدند که نمی‌توانند وارد آن حوزه‌ها شوند، جولان دهند و نتیجه مطلوب را بگیرند.
من به آینده سیاسی سوریه در مسیر سیاسی خوشبین هستم، اما نگرانی من از مزاحمت‌های بازیگرانی است که تاکنون در سوریه نقش منفی داشته اند و اینکه آن‌ها بخواهند در آینده نیز قصد مزاحمت داشته و مشکلاتی را ایجاد کنند.
در حال حاضر اصرار امریکا آن است ادامه مذاکرات در سوچی و آستانه نباشد و در ژنو باشد، موضوع بحث مکان نیست، موضوع جوهره و خروجی است. خروجی مذاکره در منطقه متناسب با منافع منطقه است، اما مذاکره مدنظر آمریکایی‌ها در ژنو بر مبنای قطعنامه‌های صادره مورد علاقه آمریکایی‌ها است که خروجی آن مذاکره در انتها نباید یک نظام منتخب مردم سوریه باشد، بلکه باید نظام به ظاهر منتخب مردم سوریه روی کار باشند که متناسب با منافع آمریکایی‌ها باشد.
اصل اینکه مذاکره در ژنو برگزار شود بد نیست، اما اینکه مذاکره با رویکرد تأمین حداکثری امنیت منطقه‌ای باشد، با نگاه به این مساله که در نهایت مردم سوریه به راحتی بتوانند آزادانه در مورد آینده کشور خودشان تصمیم گیری کنند و نه اینکه با برنامه‌های مهندسی شده آمریکایی صهیونیستی پیش رود.
ما برای حفظ و افزایش جایگاه سیاسی، فرهنگی و اقتصادی خود در آینده سوریه، چه اقداماتی باید انجام دهیم؟
اولا روابط دو کشور در سطح روابط راهبردی باقی بماند و اینکه ما بتوانیم در ادامه همکاری‌های دو کشور، همه مولفه‌هایی که به تقویت و پایدار ماندن روابط دو کشور کمک می‌کند را حفظ کنیم.
آنچه مطالبه جمهوری اسلامی ایران از سوریه است، رفتار منطقی دو دولت است، اما دو دولتی که روابط راهبردی بین خود تعریف کرده اند. در حوزه‌های اقتصادی، همکاری‌های بازرگانی، تقویت مراودات فرهنگی، اجتماعی، توریستی و همکاری‌های علمی و فرهنگی از جمله موضوعاتی است که کار‌های زیادی روی آن‌ها صورت گرفته و مجدد باید احیاء شود.
سوریه به سبب وجود اماکن متبرکه، مذهبی و مرقد مطهر حضرت زینب (س) و رقیه (س)، ویژگی خاصی در حوزه دیپلماسی زیارتی برای مردم ایران داشته و از طرف آن‌ها نیز جمهوری اسلامی ایران به لحاظ سیاحتی و زیارتی نیز مورد توجه مردم سوریه بوده است.
در خصوص روابط نباید فراموش کرد که سوریه به عنوان یک کشور در خط مقدم مقاومت با نگاه به امنیت منطقه و امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران، در هر محاسبه‌ای مورد توجه ما قرار می‌گیرد.
در این سال‌های پررنگ شدن فعالیت تکفیری‌ها و فتنه شام، مسئله فلسطین تا حدی کمرنگ شده بود و صهیونیست‌ها ناظر خوشحالی بودند که مسلمانان با یکدیگر درگیر شده اند و توجه به آن‌ها کمتر است. با کمرنگ شدن آتش این فتنه و خاموش شدن آن، اقدام ترامپ در به رسمیت شناختن قدس بعنوان پایتخت رژیم اسرائیل باعث شد که مسئله فلسطین مجددا در کانون توجهات قرار بگیرد، در پی آن سردار سلیمانی با فرماندهان مقاومت در غزه تماس تلفنی گرفتند، در همین ایام شاهد نامه آقای هنیه به مقام معظم رهبری بودیم و البته پیش از آن با تغییراتی که درحماس صورت گرفت، طیف جهادی نزدیک به ایران در حال تقویت شدن هستند. در همین حال اخیرا شاهد اضافه شدن نام آقای هنیه در فهرست تروریسم از جانب آمریکا بودیم، ارزیابی شما از تحولات فلسطین و این اتفاقات اخیر چیست؟
اولا جمهوری اسلامی ایران با صدای بلند حمایت از محور مقاومت علیه رژیم صهیونیستی را اعلام کرده است. دوماً با نگاه نزدیک و دقیق در مسئله فلسطین، این برداشت برخی رسانه ها، محافل پژوهشی و سیاسی در ایران، غرب و در حوزه عربی، که معتقدند بحران سوریه و نوع نگاه حماس به سوریه باعث سردی روابط حماس و تهران شد، را تأیید نمی‌کنم. جمهوری اسلامی ایران با نگاهی اصولی به ضرورت حمایت از مقاومت در مقابله با تهدیدات رژیم صهیونیستی که هم متوجه فلسطین، منطقه و جمهوری اسلامی ایران است، همواره حماس را به عنوان یک بخش مهم مقاومت علیه رژیم صهیونیستی در سخت‌ترین شرایط بحران‌های کنونی در سوریه مورد توجه و حمایت قرار داده است.
کلیت حماس در خصوص تعبیر به سردی رابطه حماس با تهران، مخالف است، اما از مواضع فرد و یا افرادی در حماس، چنین برداشت‌هایی می‌شد. در دوران بحران سوریه شاهد حمله رژیم صهیونیستی به غزه بودیم، رژیم صهیونیستی تصور می‌کرد در صورت حمله به غزه به دلیل شرایط پیش آمده در عراق، سوریه و منطقه می‌تواند در کوتاه‌ترین زمان ممکن پیروز شود، اما نه تنها پیروز نشد، حتی هنگامی که اسرائیلی‌ها درخواست آتش بس می‌کردند اگر در موارد قبلی همیشه آخرین شلیک را آن‌ها می‌کردند در اینجا گروه‌های مقاومت آخرین شلیک را به سمت تلآویو کردند. آن‌ها نشان دادند نه تنها مقاومت ضعیف نشده بلکه علیرغم همه چالش ها، فشار‌ها و مشکلات منطقه‌ای در قوی‌ترین حالت خود قرار دارد.
در تحولات جدید اسماعیل هنیه که یکی از رهبران اصلی جهادی در فلسطین بودند، سابقه مبارزاتی دارند و به لحاظ سیاسی هم جایگاه مهمی با رأی مردم در فلسطین داشتند، ایشان به عنوان رئیس دفتر سیاسی فلسطین تحرکات جدیدی را شروع کرده است.
یکی از اقدامات اسماعیل هنیه نشان دادن قدردانی از حمایت‌های جمهوری اسلامی ایران در حمایت اصولی از مظلومین و مردم فلسطین است، جوهره مکاتبات وی با مقام معظم رهبری، در درجه اول اعلام نوعی قدردانی از جمهوری اسلامی ایران است و سپس اینکه واقعاً جمع بندی در گروه‌های مقاومت و جهادی در فلسطین وجود دارد که با توجه به تلاش‌های صورت گرفته در خصوص عادی سازی روابط برخی از کشور‌های عربی با رژیم صهیونیستی و با توجه به تلاش‌هایی که برای تبدیل قدس به عنوان پایتخت رژیم جعلی اسرائیل به عمل می‌آید و تلاش‌هایی که در جهت شهرک سازی‌ها صورت می‌گیرد، حامی جدی مسئله فلسطین در مقایسه با مجموعه کشور‌های اسلامی، جمهوری اسلامی ایران است.
آمریکایی‌ها یک هجمه چندجانبه‌ای را در منطقه شروع کرده اند، یک بازی نامتقارن چندوجهی است، یک سر این بازی آمریکایی‌ها ادعای پرتاب موشک ایرانی از یمن علیه عربستان سعودی است که یک ادعای کاملاً ساختگی است و در ساختگی بودن آن همین بس که عربستان ادعا می‌کرد موشک قبل از اصابت در فرودگاه ریاض در آسمان منهدم شده، اکنون مدعی هستند که در بخش‌های مختلف این موشک در واشنگتن قرار گرفته و دیپلمات‌ها از آن بازدید می‌کنند در حالی که این موشک منهدم نشده و سالم است، خب این یک بازی ساختگی و جعلی است.
دوم اینکه در موضوع فلسطین با ادعای پایتختی قدس، تلاش می‌کنند در کنار قرار دادن نام آقای اسماعیل هنیه در لیست سیاه آمریکایی‌ها و یا همان لیست تروریستی ادعایی آمریکا، فشار‌هایی را متوجه محور مقاومت در جهات مختلف کنند. اما علیرغم اینکه در داخل کشور برخی درک درستی از نگاه راهبردی جمهوری اسلامی ایران به مقوله امنیت ملی و امنیت منطقه‌ای ندارند و نسبت به فلسطین درک درستی از سیاست جمهوری اسلامی ایران در اتخاذ این موضوع ندارند، ایران در موضوع مقاومت با قدرت عمل خواهد کرد و حماس و سایر گروه‌های جهادی به عنوان مهمترین رکن در راهبرد جمعی امنیت منطقه‌ای تهران و متحدینش مورد توجه است.
آینده روابط میان ایران و عربستان را با توجه به اقدامات گسترده‌ای که سعودی‌ها در قالب رقابت و یا تخاصم با ایران انجام داده اند را چطور ارزیابی می‌کنید؟
جمهوری اسلامی ایران به دلایل مختلف از جمله همسایگی و به موازات آن مسلمان بودن، هیچ گاه در راهبرد‌های خود، عربستان سعودی را جزء دشمن قرار نداده است، اما در کنار این‌ها عربستان سعودی در وضعیتی نیست که بتواند به عنوان دشمن برای جمهوری اسلامی ایران تعریف شود. ممکن است برخی در موسسات پژوهشی بحث کنند که امکان حمله نظامی عربستان سعودی به ایران وجود دارد، اما عربستان سعودی که هیچ گنده‌تر از عربستان سعودی که آمریکا است هم نمی‌تواند چنین کاری کند.
من از تجربیات دوران کاری ام از عراق و مشاهدات عینی که دارم می‌گویم؛ آمریکا ۱۰ سال از طریق بازرسان تسلیحاتی تمام عراق را از شمال تا جنوب، از شرق تا غرب، شخم زدند و وقتی مطمئن شدند که هیچ سلاح نگران کننده‌ای برای مقابله با عملیات نظامی آمریکا وجود ندارد، وقتی دندان‌های صدام را کاملاً کشیدند و دست و پای او را با سیم بُکسل بستند آنگاه با هیاهو به عراق حمله کردند.
آمریکایی که اینقدر ادعا دارد، نیاز به ۱۰ سال شخم زدن داشت تا مطمئن شود چیزی وجود ندارد، به همین دلیل وقتی آمریکا ادعا کرد که برای انهدام سلاح‌های کشتار جمعی صدام به عراق حمله می‌کنیم و انگلیسی‌ها هم این را بیان کردند، نتیجه آن شد که زمانی که آن‌ها به عراق حمله کردند اصلاً سلاح کشتار جمعی در کار نبود و این هم برای هیئت حاکمه آمریکا و هم برای نخست وزیر انگیس تبدیل به یک بحران و افتضاح سیاسی شد.
پنجم فروردین ۱۳۹۷ که چهارمین سال ورود عربستان سعودی به تجاوز به یمن است آمریکایی‌ها به صراحت حمایت اطلاعاتی و لجستیکی از ارتش عربستان را اعلام کردند. یعنی ارتش عربستان برای حمله به کشوری که از لحاظ بنیه‌های اقتصادی، دفاعی در وضعیت خیلی ضعیف بود، اما به لحاظ اراده و روحیه مردمی در بهترین شرایط قرار داشته و دارد، زمانی که خواست وارد یمن شود و جنگ را شروع کند بدون همراهی آمریکا اجازه و توان آن را نداشت. بله، آن‌ها سلاح‌های پیشرفته زیادی در خدمت دارند آمریکایی‌ها سلاح‌ها را دادند، اما مرحله چکاندن ماشه و شلیک را به گونه‌ای طراحی کردند که با مستشاران و کارگزاران خود و با هدایت دقیق خود بتوانند کار را انجام دهند، نه اینکه هر وقت عربستان اراده کرد بتواند کاری انجام دهد.
ما نگاهمان به عربستان، نگاه به کشور همسایه و مسلمان است، زمانی که در وزارت خارجه بودم، واسطه‌ای گفت: علیرغم اینکه رابطه ایران با عربستان قطع است، اما عربستان سعودی (ملک سلمان) از شما درخواست دارد بین انصارالله و سعودی‌ها واسطه شوید تا آن‌ها با هم ملاقات سری داشته باشند. نتیجه بررسی و تصمیم مقامات ما آن شد که برای جلوگیری از کشتار مردم یمن و جلوگیری از کشتار نظامیان سعودی و برای توقف این جنگ، علیرغم قطع ارتباط با عربستان، کمک کنیم و در مقطعی این اتفاق افتاد، ولی خود سعودی‌ها پای بند نبودند.
بنده چندی پیش این موضوع را در یک گفتگویی مطرح کردم، اما وزارت خارجه عربستان گفت که ما اظهارات امیرعبداللهیان را رد می‌کنیم، اما دقیقاً چنین چیزی صحت داشت و اتفاق افتاد. رابط عربستان سعودی به تهران آمد، گفتگو انجام شد و نتیجتاً آقای عبدالسلام از سوی انصارالله و یک سرلشگر عالی رتبه سعودی در مرز مشترک یمن و عربستان با یکدیگر ملاقات کردند و پایه‌ای برای مذاکرات بعدی در عمان و کویت شد.
بعد از این گفتگو که قرار شد سری بماند خود سعودی‌ها به دلیل اینکه خبر به نوعی درز پیدا کرده بود به وسیله بعضی عوامل محلی، مجبور شدند موضوع را به نوعی در رسانه‌ها تکذیب کنند و عنوان کنند که یک دیدار محدود عشیره‌ای و قبیله‌ای برای یک سری هماهنگی‌ها در مرز بوده است.
چرا جمهوری اسلامی ایران این کار کرد؟ چون ما عربستان سعودی را با تمام رفتار‌های غیرسازنده اش و نقش منفی‌ای که در منطقه بازی می‌کند، به عنوان یک کشور اسلامی، یک کشوری که حرمین شرفین در این کشور وجود دارد، مردم این کشور مسلمان هستند، همسایه ما هستند را ترغیب کنیم که نقش سازنده در قبال تحولات منطقه داشته باشد.
بنده رفتار عربستان سعودی را در تحولات منطقه رفتار غیر سازنده می‌دانم، امیدوارم سعودی‌ها به رفتار سازنده بازگردند و برای آنکه در مسیر سازنده قرار گیرند، باید در مسیر عقلانیت قرار بگیرند، از شتابزدگی و سیاست‌های جنگ افروزانه فاصله بگیرند، از اینکه فکر کنند با رقص شمشیر با آقای ترامپ و اعزام هیأت به اسرائیل، پایه‌های نظام سیاسی شان تقویت می‌شود، به درکی برسند که نسل قبل از محمد بن سلمان رسیده بود.
بنده در یکی ازملاقات‌هایی که با آقای امیر سعود فیصل که بیش از ۳۰ سال وزیر امور خارجه عربستان بود، داشتم، از آقای فیصل شنیدم که گفت: بعد از حوادث اخیر منطقه و زمانی که آمریکایی‌ها به راحتی از حسنی مبارک در مصر و بن علی از تونس گذشتند ما به این نتیجه رسیدیم که به آمریکا نمی‌توان اعتماد کرد و همین اتفاق ممکن است برای عربستان سعودی نیز بیفتد.
این چیزی است که نسل قبلی حاکمان عربستان سعودی هر چند دیر، اما نهایتا به آن رسیدند، یکی از مقامات عالی رتبه عربستان سعودی زمانی به بنده می‌گفت که ما دیر نرسیدیم، زود رسیدیم، اما کشور عربستان را با جمهوری اسلامی ایران مقایسه نکنید. عربستان سعودی توان نه گفتن به آمریکا را ندارد، ممکن است در جا‌هایی مخالفت و انتقاد کند، اما نهایتا آمریکا برای حاکمان عربستان تصمیم می‌گیرد و عربستان به دلایل مختلف توان نه گفتن به آمریکا را ندارد.
بزرگترین ضربه‌ای که عربستان به منطقه زد، رشد تفکر نادرست، غلط و انحرافی وهابیت بود و آنچه به عنوان رشد فزاینده تروریسم در منطقه شاهد هستیم ریشه در تفکر نادرست وهابیت در منطقه دارد. اتخاذ سیاست‌های غلط عربستان سعودی در سطح منطقه خسارت‌های زیادی را به منطقه وارد کرد که بخش بزرگی از این خسارت ها، متوجه خود عربستان سعودی شده است.
همواره رفتار جمهوری اسلامی ایران در قبال عربستان سعودی سازنده، منطقی و رفتاری مبتنی بر اُخوت و برادری اسلامی بوده است، اما به دلیل این که ذاتاً عربستان سعودی در مقابله و یا در رقابت با ایران و جمهوری اسلامی ایران قرار داده، در بهترین دوران و روابط ما با عربستان سعودی هم پایه‌های محکمی در روابط دو کشور ایجاد نشده است.
بنده در یک گفت‌وگویی این را مطرح کرده بودم که حتی در دوره مرحوم هاشمی رفسنجانی و در دوران ریاست جمهوری آقای خاتمی که از فضای خوب روابط ایران و سعودی سخن به میان می‌آمد و حملات رسانه‌ای دو کشور علیه یکدیگر در سطح سیاسی و رسانه‌ای کاهش یافته بود، در آن دوران هم هیچ موافقتنامه محکم اقتصادی، بازرگانی، همکاری نفتی و یا فرهنگی بین دو کشور انجام نشد.
شاید اوج همکاری‌ها موافقتنامه امنیتی بود که هیچ گاه عربستان سعودی در مقام اجرای آن، اهتمام و توجهی از طرف خود به خرج ندادند، من فکر می‌کنم ما همیشه باب را باز گذاشته ایم و فرصت را فراروی سعودی‌ها قرار داده ایم تا هر زمان که تمایل به برقراری روابط طبیعی با ایران داشتند، بازگردند.
عربستان سعودی در یک تصمیم نسنجیده و شتابزده، رابطه دیپلماتیک خود را با ایران قطع کرد و این در حالی است که هیچ گزینه و انتخاب دیگری جز بازگشت به یک روابط عادی و طبیعی با جمهوری اسلامی ایران نخواهد داشت، اما اینکه چگونه و در چه سطحی از عقلانیت و تدبیر بخواهند روابط خارجی خود را با ایران تنظیم کنند، به نظر من این مشکلی است که حاکمان سعودی درخصوص سیاست خارجی منطقه‌ای خود با آن دست و پنجه نرم می‌کنند که بخشی از آن ایران است و بخش دیگر روابط ناسالم و غیرسازنده در یمن است، سعودی تلاش کرد یمن را بی دولت کند، یعنی بی دولت سازی، بی ثبات سازی کرد و همین کار را در قبال لبنان، سوریه و عراق انجام داد.
درخصوص مذاکرات موشکی و یا منطقه‌ای برخی در داخل کشور بر این باورند که ایران باید برای تفهیم حرف حق خود حتما باید پای میز مذاکره با غربی‌ها وارد شود، نظر شما چیست؟
تجربه‌ای در دهه ۸۰ شمسی از مذاکره با آمریکایی‌ها در عراق دارم، که در آن زمان رئیس تیم ایران آقای کاظمی قمی سفیر وقت کشورمان در عراق و از آن طرف رایان کراکر سفیر وقت امریکا در عراق بود، اما در ترکیب تیم امریکایی‌ها از پنتاگون، سی آی ای، مشاور امنیت ملی حوزه مشاور امنیتی کاخ سفید و عناصر مختلف حضور داشتند. در آن مذاکرات به وضوح دیدم که آمریکایی‌ها میز مذاکره را تشکیل می‌دهند، اما قواعد میز مذاکره را رعایت نمی‌کنند، یعنی می‌خواهند دستور مذاکره و نتیجه آن را خودشان تعیین کنند و اسمش را مذاکره دوجانبه می‌گذارند.
در موضوع توان دفاعی و موشکی و نفوذ منطقه‌ای ایران، آمریکایی‌ها به دنبال این هستند که با همان روحیه استبدادی خود وارد کار شوند، ما را آلوده یک پرونده جدید کنند و نتیجتا ده‌ها پرونده بین ایران و امریکا به صورت باز و نیمه باز روی میز باشد، برجام و پرونده هسته‌ای نیمه کاره و سایر پرونده‌های کاری دیگر. تاکنون اتکا به نیرو‌های فرامنطقه‌ای در مسائل امنیتی نه تنها برای کشور‌هایی که به آن‌ها اتکا کردند، امنیت نیاورده بلکه برای کلیت منطقه ناامنی ایجاد کرده است. هرجا آمریکایی‌ها در منطقه بوده اند، تروریست‌ها رشد کرده اند.
زمانی شما می‌خواهید از توان تکنولوژی کشور‌های فرامنطقه‌ای استفاده کنید این یک بحث است، اما زمانی آن‌ها می‌خواهند برای کشور شما و منطقه تصمیم گیری کنند که نتیجه آن می‌شود که امریکا به افغانستان آمد تا در این کشور امنیت ایجاد کند، اما نزدیک به دو دهه است که افغانستان یکی از ناامن‌ترین کشورها در منطقه است، آمریکا به عراق آمد تا این کشور را امن کند، با اینکه داعش و خلافت آن شکست خورد، اما هنوز پدیده تروریسم را در عراق از بین نرفته نمی‌دانیم.
آمریکایی‌ها برای مبارزه با تروریسم به جنوب یمن و به کمک علی عبدالله صالح آمدند، اما الان یکی از مراکز رشد تروریست‌ها در یمن، به علت تجاوز مشترک آمریکا و عربستان سعودی، جنوب یمن است و یا افتضاحی که آمریکایی‌ها در لیبی به وجود آوردند، آن کشور را بی دولت کردند و الان هر گوشه لیبی در اختیار یک جریان تندرو است و این کشور هیچ آینده‌ای ندارد، این‌ها همه نمونه‌ای است که نشان می‌دهد وقتی کشور‌های فرامنطقه‌ای وارد فرآیند امنیت سازی در منطقه شوند، خروجی آن ناامنی مضاعف و چند لایه است.
منبع: مهر
