نفوذ ۴۵ کیلومتری در خیبر به عمق استراتژیک دشمن
به گزارش گروه سایر رسانه های دفاع پرس، عملیات خیبر در سوم اسفندماه ۱۳۶۲ آغاز شد و بیش از ۲۰ روز به طول انجامید. خیبر در تاریخ دفاع مقدس، نامی پر معناست؛ عملیاتی که اولین‌های بسیاری در خود دارد. خیبر آغاز‌کننده تک‌های بزرگ و سالانه رزمندگان کشورمان بود که از زمستان سال ۶۲ آغاز شد و تا پایان جنگ هر سال ادامه داشت. در خیبر برای اولین بار نیرو‌های آبی و خاکی وارد عمل و در موقعیت خاص جغرافیایی هور با دشمن بعثی درگیر شدند. همینطور برای اولین بار دشمن بعثی به شکل گسترده از تسلیحات شیمیایی در عملیات خیبر استفاده کرد که در ابعاد بین‌المللی واکنش‌هایی در پی داشت. تشکیل قرارگاه سری نصرت از دیگر ویژگی‌های عملیات خیبر است که در این نوشتار به معرفی اجمالی آن می‌پردازیم.
سرآغاز نصرت
منطقه هور که به آن تالاب هویزه نیز گفته می‌شود بخشی از مرز‌های مشترک ایران و عراق را شامل می‌شود. پوشش گیاهی غالب در این منطقه نیزار است که در فصول مختلف سال شاهد شرایط متفاوتی است. با اندک بارندگی بخش‌هایی از هور قابل قایقرانی می‌شود و در فصول گرم و خشک سال نیز آبراهه‌ها تبدیل به باتلاق می‌شوند و به طور کلی عبور و مرور در این منطقه به سختی صورت می‌گیرد.
به خاطر صعب‌العبور بودن هور کمتر ژنرال بعثی فکر می‌کرد هور زمانی به عنوان زمین عملیات ایرانی‌ها انتخاب شود، اما چند ماه قبل از عملیات والفجر مقدماتی، طرح عملیاتی محدود در هور ریخته می‌شود تا به عقبه دشمن در فکه ضرباتی وارد شود. هر چند این طرح بنا به دلایلی اجرا نمی‌شود، اما ابهت هور از دید فرماندهان ایرانی می‌شکند و با عدم‌الفتحی که در عملیات والفجرمقدماتی و والفجریک حاصل می‌شود، فرماندهان تصمیم می‌گیرند عملیات بعدی را در منطقه هور انجام دهند. بنابراین قرارگاه سری نصرت برای شناسایی منطقه عملیاتی و خطوط دشمن شکل می‌گیرد.
علی هاشمی فرماندهی بی‌بدیل
برای فرماندهی قرارگاه سری نصرت، سردار شهید علی هاشمی برگزیده می‌شود. هاشمی در سابقه جهادی خود تأسیس و فرماندهی تیپ ۳۷ نور حمیدیه و همچنین فرماندهی سپاه سوسنگرد را داشت و از رزمنده‌های با تجربه خوزستانی به شمار می‌رفت. سردار بهنام شهبازی از همرزمان شهید در این خصوص می‌گوید: «بعد از توجه فرماندهان به پروژه هور و انجام عملیاتی در آن، فرمانده وقت سپاه که از توانایی شهید هاشمی مطلع بود، از ایشان خواست با حفظ سمت و به صورت مخفیانه قرارگاه اطلاعاتی نصرت را تشکیل بدهد. سردار هاشمی نیز مقر قرارگاه خود را در منطقه جفیر که پیش‌تر مقر لشکر ۶ عراق بود، بنا نهاد. از آن به بعد اغلب رزمندگانی مثل من که همراه شهید هاشمی از تیپ ۳۷ به سپاه سوسنگرد منتقل شده بودیم، همگی ایشان را در تشکیل قرارگاه نصرت یاری دادیم و پای کار آمدیم.»
گردان شناسایی
شهید هاشمی پس از ساماندهی قرارگاه نصرت، برای اولین بار در تاریخ جنگ گردان شناسایی تشکیل می‌دهد. پیش از آن هر یگانی برای خود نیرو‌های اطلاعاتی و شناسایی داشت، اما اینکه یک گردان مختص عملیات شناسایی تشکیل بشود، اقدام بکری بود که قرارگاه نصرت به همت اشخاصی، چون شهید حمید رمضانی و سردار علی ناصری این مهم را به انجام می‌رساند. گردان شناسایی از زمان شکل‌گیری خود که اوایل سال ۱۳۶۲ بود تا حدود شش ماه فعالیت بسیاری را در منطقه عملیاتی خیبر انجام می‌دهد. نیرو‌های این گردان می‌بایست منطقه وسیعی را که شامل هور، طلائیه، کوشک و... می‌شد را شناسایی می‌کردند. آن‌ها برای اینکه شناخته نشوند، سمت‌های پیشین خود در سپاه سوسنگرد حفظ کرده بودند و در نزد عامه مردم و دیگر رزمنده‌ها، همچنان در سمت‌های پیشین‌شان شناخته می‌شدند. یکی از نیرو‌های گردان شناسایی می‌گوید: «گردان شناسایی که به نام گردان ۳۱۳ حضرت قائم (عج) موسوم شده بود، پنج گروهان داشت؛ یک گروهان پشتیبانی، یک گروهان دیده‌بانی و سه گروهان شناسایی. هر کدام از این گروهان‌ها هم سه دسته شناسایی داشتند.»
۵۰ عملیات شناسایی
قرارگاه سری نصرت برای پیش‌درآمد فعالیت‌هایش جلسه‌ای با بومی‌های منطقه ترتیب می‌دهد تا با هماهنگی و همکاری مردم بهتر بتواند از پس مسئولیت‌هایش برآید. به این ترتیب اوایل در تیم‌های شناسایی، بومی‌ها حضور می‌یافتند تا رزمندگان را راهنمایی کنند. بعد‌ها که نیرو‌های قرارگاه اشراف قابل توجهی نسبت به منطقه پیدا می‌کنند، تداوم عملیات شناسایی را به تنهایی بر عهده می‌گیرند. سردار شهبازی می‌گوید: «گاهی در جریان عملیات شناسایی به ماهیگیران عراقی برمی‌خوردیم، سریع نیروی وسط بلم خودش را پنهان می‌کرد و دو نفر دیگر که عربی بلد بودند اوضاع را مساعد می‌کردند. بعد از آنکه به موضع مورد نظر می‌رسیدیم، کارهایی، چون زمانبندی، تعیین جهت و گرفتن گرای منطقه را انجام می‌دادیم. گاه این تعیین جهت با شیوه‌های ساده‌ای، چون گره‌زدن نی‌ها انجام می‌گرفت. رفت و برگشت هم دو تا چهار شب طول می‌کشید. طی این چند روز ما تماماً در قایق بودیم و کارهایی مثل غذا خوردن، نظافت و... را همانجا انجام می‌دادیم. گاه ما باید ۴۵ کیلومتر را در هور طی می‌کردیم تا به مواضع دشمن برسیم. در حالی که در عملیات والفجر ۸ نیرو‌ها نهایتاً یک کیلومتر را طی می‌کردند. تا زمان انجام عملیات خیبر هر نیروی اطلاعاتی چیزی حدود ۵۰ عملیات شناسایی را انجام داد.
زیارت کربلا در اوج جنگ!
یکی از اتفاق‌های جالبی که در قرارگاه نصرت رخ می‌دهد، سفر دو نفر از نیرو‌های اطلاعاتی این قرارگاه به کربلای معلی بود. این دو نفر که شهیدان سیدناصر سیدنور و عبدالمحمد سالمی نام داشتند، در شرایطی خود را به عتبات عالیات می‌رسانند که در اوج جنگ ایران و عراق قرار داشتیم. عبدالحسین سالمی برادر دوقلوی شهید سالمی در این خصوص می‌گوید: «پس از تشکیل قرارگاه اطلاعاتی نصرت که قرار بود کار خطیر شناسایی منطقه هور برای انجام عملیات خیبر را بر عهده بگیرد، شهید سالمی و شهید سیدناصر سیدنور به عنوان نیرو‌های این قرارگاه که به زبان عربی هم مسلط بودند، در زمره نیرو‌های شناسایی نصرت وارد عمل شدند.
این دو از جسورترین و شجاع‌ترین نیرو‌های قرارگاه بودند و اگر همرزمانشان هر بار دو الی چهار روز به عمق مواضع دشمن می‌رفتند، این دو برخی اوقات هفته‌ها به عمق کشور عراق نفوذ می‌کردند. حتی یک بار این نفوذ به قدری عمیق شد که به همراه بلد عراقی‌شان توانستند به عتبات عالیات بروند و زیارت کنند. جالب است که سالمی و سیدناصر از زیارت خود در کربلا، نجف و سامرا عکس هم انداخته بودند که این تصاویر هنوز وجود دارند و سندی از رشادت‌های این دو شهید بزرگوار به شمار می‌رود.
شاید اکنون که این خاطرات را بیان می‌کنیم، خیلی‌ها تصور درستی از وضعیت و شرایط آن زمان نداشته باشند، اما رزمندگان به خوبی واقف هستند که ارتش عراق از چه استخبارات قوی‌ای برخوردار بود. چنانچه بعثی‌ها از لحاظ اطلاعاتی یک نیروی نفوذناپذیر تلقی می‌شدند، اما سالمی و سید نور از تمامی حلقه‌های به ظاهر نفوذناپذیر دشمن عبور کردند و خود را به قلب عراق رساندند.»
نصرت بعد از خیبر
سفر دو نفر از نیرو‌های قرارگاه نصرت به عتبات عالیات، به طور عملی ثابت کرد که خطوط دفاعی دشمن در هور قابل نفوذ است. به هر روی پس از شش ماه شناسایی دقیق و گسترده، عملیات خیبر در سوم اسفند ماه ۱۳۶۲ آغاز شد و دو جزیره مجنون شمالی و جنوبی به تصرف رزمندگان درآمد، اما هدف اصلی عملیات که عبور از دجله و دست یافتن به جاده استراتژیک بغداد-العماره-بصره بود، محقق نشد. پس از خیبر قرارگاه نصرت همچنان شناسایی‌های خود را دنبال کرد. با این تفاوت که به خاطر حضور یگان‌های دیگر در منطقه، این شناسایی‌ها در کنار نیرو‌های اطلاعاتی این یگان‌ها انجام می‌گرفت. همچنین به خاطر اینکه طی عملیات خیبر ایران جزایر مجنون و بخشی از هور را تصرف کرده بود، فاصله رزمنده‌ها با نیرو‌های دشمن کم شده بود.
اگر برای شناسایی عملیات خیبر گاه ۴۵ کیلومتر مسیر طی می‌شد، اکنون این فاصله به پنج کیلومتر کاهش یافته بود. از سویی فاصله سنگر‌های کمین دشمن بسیار کمتر از قبل شده بود، آن‌ها هوشیارتر شده بودند و سعی می‌کردند منطقه را بیش از پیش پوشش بدهند. اگر در خیبر فاصله سنگر‌های کمین خیلی زیاد بود، در بدر این فاصله تا صد متر کاهش یافت. قرارگاه نصرت بعد از عملیات خیبر از بعد اطلاعاتی صرف خارج شد و یک وجه عملیاتی هم به خود گرفت و حتی با لشکر ۹۲ قرارگاه مشترکی را ایجاد کرد.
منبع: روزنامه جوان
