کش و قوس‌های برجام در روزهای غروبی

به گزارش گروه سایر رسانه های دفاع پرس، سید نعمت‌الله عبدالرحیم‌زاده در یادداشتی نوشت: مذاکرات مستمر بین ایران و گروه‌ 1+5 نزدیک به 12 سال طول کشید و دست کم دو سال به طور فشرده دنبال می‌شد تا به توافقی در روز 14 ژوئیه 2015 ختم بشود؛ توافقی به نام برنامه جامع اقدام مشترک یا Joint Comprehensive Plan of Action که در نسخه ایرانی آن به اختصار برجام گفته می‌شود و در نسخه غربی JCPOA.

همین مقدار زمان گذشته و هر چند که برجام در این مدت روزگار چندان خوشی نداشته، حالا به نظر می‌رسد که وضعیت آن در روزهای غروبی باشد چرا که زمان زیادی تا اولتیماتوم دونالد ترامپ، رییس جمهور آمریکا، باقی نمانده است. او اولیتماتوم خود را بیش از هر کس دیگری در خطاب به کنگره آمریکا و متحدین اروپایی‌اش گفته بود و حالا به نظر می‌رسد که رهبران سه کشور بریتانیا، آلمان و فرانسه به تکاپو افتاده‌اند تا به هر نحو که شده ترامپ را راضی به ماندن در برجام بکنند. این تکاپو با وجود مذاکراتی است که طی هفته‌های اخیر بین دیپلمات‌های اروپایی با وزارت خارجه آمریکا بوده تا به نحوی رضایت آمریکایی‌ها را برای عدم خروج از برجام به دست بیاورند. حالا باید دید که جبهه‌گیری ترامپ و تشکیلات او در کاخ سفید می‌تواند آخرین روزهای غروبی برجام را رقم بزند یا این که اروپایی‌ها خواهند توانست برجام را از این وضع و روز نجات بدهند.

شروط ترامپ

ترامپ قبل از رسیدن به مقام ریاست جمهوری و در زمان مبارزات انتخاباتی روشن کرده بود که نمی‌تواند برجام را تحمل کند و بارها از این توافق به عنوان بدترین توافقی یاد کرده بود که تاریخ آمریکا به خود دیده و وعده داده بود که با رسیدن به کاخ سفید در مفاد آن تجدید‌ نظر می‌کند. او با این قصد به کاخ سفید رسید و هر چند که در طول یک سال و چهار ماه اخیر حرفی خلاف وعده‌ گذشته‌اش نزده اما دو بار تمدید برجام را امضاء کرده و علت این دو بار عمل خلاف وعده‌اش بیشتر به اطرافیانش مربوط می‌شد تا خود او. در واقع، ترامپ دست کم در نیمه ژانویه گذشته قصد خروج از برجام را داشت و عمده خبرها و تحلیل‌ها هم بر این موضوع متمرکز شده‌ بودند اما حضور رکس تیلرسون در مقام وزارت خارجه آمریکا و ژنرال هربرت مک مستر در مقام مشاور امنیت ملی به همراه جیمز ماتیس، وزیر دفاع آمریکا، باعث شد تا ترامپ برای دوم بارتمدید برجام را تایید کند هر چند که گفت این آخرین باری است که برجام را تایید می‌کند و برای ماندن در برجام هم چهار شرط تعیین کرد. دیدارهای مثلث تیلرسون، ماتیس و مک‌ مستر با ترامپ قبل از اعلام تصمیم نهایی به خوبی تایید بر تاثیر این مثلث بر تصمیم ترامپ داشت اما اعلام آن چهار شرط نشان داد که او مسیرش را تعیین کرده و دیگر نمی‌خواهد برجام را برای سومین بار تایید کند. او با این چهار شرط خواهان اصلاح برجام بر مبنای عدم تفکیک بین موشک‌های دوربرد ایران از تسلیحات هسته‌ای، انجام بازرسی‌های گسترده و فوری از همه سایت‌های مورد درخواست بازرسان بین‌المللی، تغییر در بند مربوط با زمان پایان محدودیت‌ها بر فعالیت هسته‌ای ایران و دادن تضمینی به آمریکا مبنی بر نزدیک نشدن ایران به تسلیحات هسته‌ای شد. به نظر می‌رسید که آن مثلث با وجود این چهار شرط ترامپ را ترغیب به ماندن در برجام کرده‌اند اما چندان طول نکشید تا ترامپ با تغییر مهره‌های خود شرایط را تغییر بدهد.

مهره‌چینی جدید

ترامپ در نیمه ماه مارس و سه ماه بعد تمدید برجام بود که تیلرسون را از مقام وزارت خارجه برکنار و مایک پمپئو، رییس سازمان سیا، را جایگزین او کرد و دو سه روز بعد هم با برکناری مک‌مستر، جان بولتون را به جای او در پست مشاور امنیت ملی گذاشت. هر چند که ماتیس در مقام وزارت دفاع ماند اما رفتن آن دو نه تنها مثلث قبلی را متلاشی کرده بود بلکه ترامپ با آوردن این دو آرایش جدیدی را در مقابل برجام ایجاد کرد. بولتون از آن چهره‌های تندرو در آمریکا است که حتی اعضای کنگره هم در سال 2006 حاضر به تایید او در مقام سفیر آمریکا در سازمان ملل نشدند و او بی‌سر و صدا مجبور به کنارگیری شد. جوزف کری، تحلیل‌گر تارنمای بریتانیایی اکسپرس، معتقد است که بولتون ذهنیت تهاجمی‌تر در زمینه سیاست خارجی نسبت به مک‌مستر دارد و در 2015 مقاله‌ای نوشت با این عنوان: «برای متوقف کردن بمب‌های ایران، ایران را بمباران کنید»، و حالا که به مقام مشاور امنیت ملی ترامپ رسیده مدعی عملیات نظامی علیه ایران شده تا به تنش‌ها با ایران یک بار و برای همیشه خاتمه داده بشود.[1]وضعیت در مورد پمپئو چندان با بولتون فرقی ندارد چنان که عضویت او در جنبش تی‌پارتی به خوبی نشان می‌دهد که او از تندروترین چهرها در میان جمهوری‌خواهان است. پمپئو آن قدر در واشنگتن به تندرویی شناخته شده است که تارنمای هافینگتون‌پست قبل از اعلام تصمیم ترامپ نوشت: «دولت ترامپ تا کنون بد بوده و می‌تواند خطرناک هم بشود و این دقیقا اتفاقی است که پیش خواهد آمد اگر این که بنابر گزارش‌ها؛ مایک پمپئو، ریاست سیا، جایگزین رکس تیلرسون، وزیر خارجه، بشود و کاتن هم جای قبلی پمپئو را بگیرد.»[2] هر چند که ترامپ تام کاتن را به جای پمپئو به ریاست سیا نیاورد اما با آوردن پمپئو به جای تیلرسون پیش‌بینی هافینگتون‌پست را محقق کرد تا وضعیت دولت آمریکا را بدتر از آنچه بود بکند. این وضعیت شرایط بیش از هر کس برای اروپایی‌ها بدتر کرد که فکر می‌کردند دست کم می‌توانند با افرادی مثل تیلرسون یا مک‌مستر به نتایجی برسند و حالا ترامپ با این مهره‌چینی آنها را مقابل افرادی در تیم خود قرار داده که راضی به چیزی کمتر از تغییر اساسی یا زیر پا گذاشتن برجام نیستند.

کش و قوس اروپایی

اولتیماتوم ترامپ در 12 می به اتمام می‌رسد و اروپایی‌ها کمتر از یک ماه فرصت دارند تا او را متقاعد به ماندن در برجام بکنند اما ترامپ هم در مقابل و با آوردن پمپئو و بولتون، شرایط را برای چانه‌زنی آنها سخت‌تر از قبل کرده است. علاوه بر این، برخی از شروط ترامپ به خصوص شرط سوم یا شرط مربوط به بند زمان پایان محدودیت‌ها مشهور به بند «غروب آفتاب» از جمله مواردی است که امیدی به توافق اروپایی‌ها با دولت ترامپ بر سر آن نیست. با وجود آن که برخی از اخبار حکایت از پیشرفت‌هایی در مذاکره دیپلمات‌های اروپایی با وزارت خارجه دارد اما هم‌چنان اختلاف اصلی در مورد این بند به وقت خود باقی است و به نظر هم نمی‌رسد که در این مورد توافقی در کار باشد. شاید به همین دلیل نرسیدن به توافق نهایی است که امانوئل ماکرون، رییس جمهور فرانسه، و آنگلا مرکل، صدراعظم آلمان، در 24 و 27 آوریل قصد سفر به واشنگتن دارند تا در دیدار با ترامپ او را متقاعد به ماندن در برجام بکنند. گفته می‌شود ترزا می، نخست وزیر بریتانیا، به همین قصد سفر غیرمنتظره‌ای به واشنگتن را در نظر دارد. این تکاپویی است که سه رهبر اصلی اروپایی در نظر دارند و دست کم بعد از نشست اخیر شورای روابط خارجی اتحادیه اروپا معلوم شد که این سه تن نمی‌توانند با مقوله تحریم‌های خارج از برجام به ترامپ باجی بدهند. در واقع، از قبل هم معلوم بود که تحریمی در این نشست علیه ایران وضع نمی‌شود چون کشورهایی مثل ایتالیا، اسپانیا و اتریش با آن مخالفند اما انتظار تصویب چهارچوب تحریمی می‌رفت که این اتفاق هم پیش نیامد. بنابر این، آن سه رهبر اروپایی در دیدار با ترامپ مجبور هستند به جای دادن وعده‌هایی به او مثل تحریم بیشتر ایران، با صراحت و شفافیت بیشتری با او مذاکره کنند تا او را متقاعد کنند به ماندن در برجام کنند. برخی از تحلیل‌گران ابزاری مثل مقررات سازمان تجارت جهانی یا به‌روزرسانی سیستم تلافی‌جویانه در مقابل اقدامات تنبیهی آمریکا را پیشنهاد می‌کنند و به قول استیون بلاک‌منس ؛ «تجربه قبل به اتحادیه اروپا آموخته که می‌تواند در برابر یک جنگ تجاری با کاخ سفید تهاجمی با این نوع استراتژی از منافع خود حمایت کند.»[3] به عبارت دیگر، اتحادیه اروپا در برابر ترامپ و مهر‌ه‌چینی تهاجمی‌اش علیه برجام چاره‌ای جز یک استراتژی تقابلی شفاف ندارد به جای این که فکر کند می‌تواند با چانه‌زنی او را متقاعد به ماندن در برجام بکند. این سیاستی است اصولی که سه رهبر اروپایی در دیدار با ترامپ می‌توانند در نظر داشته باشند و در غیر این صورت، مسیر هر سه جز چانه‌زنی طاقت‌فرسا با ترامپ و گرفتاری در یک کش و قوس در غروب برجام نخواهد بود.

پی نوشت:

[1] - https://www.express.co.uk/news/world/939199/Donald-Trump-Iran-nuclear-deal-change-John-Bolton-JCPOA-foreign-policy-Hassan-Rouhani

[2] - https://www.huffingtonpost.com/entry/cotton-pompeo-and-trump-are-a-recipe-for-war-with-iran_us_5a205ccfe4b03350e0b534aa

[3] - https://edition.cnn.com/2018/04/13/opinions/how-europe-can-save-the-iran-nuclear-deal-opinion-intl/index.html

منبع: فارس