زنان سعودی؛ پیش و پس از اصلاحات محمد بن سلمان

به گزارش خبرنگار بین‌الملل دفاع پرس، زمان زیادی از اصلاحات اعلام شده توسط محمد بن سلمان ولیعهد عربستان نگذشته است که خبر دستگیری فعالان حقوق زنان در عربستان، شگفتی و تردید جامعه جهانی را نسبت به اقدامات «اصلاحی» وی برانگیخت. اقدامات اصلاحی سطحی این شاهزاده سعودی خصوصا در حوزه زنان، با کف و هورای آمریکا و متحدانش و با پوشش گسترده رسانه‌های غربی و عرب دست‌نشانده همراه بود. اکنون این اقدامات سوالات زیادی را ایجاد کرده است که مهم‌ترین آن‌ها ماهیت اصلی این اقدامات است و این‌که آیا جامعه کنونی عربستان ظرفیت پذیرش مشارکت سیاسی، اقتصادی و اجتماعی زنان را بر اساس اقدامات اصلاحی بن سلمان و قابلیت عملیاتی شدن آن را دارد یا خیر.

در این راستا، ابتدا به وضعیت کلی زنان عربستان در حوزه‌های اقتصادی، اجتماعی و سیاسی می‌پردازیم و سپس وضعیت زنان سعودی را پس از اصلاحات محمد بن سلمان مورد بررسی قرار می‌دهیم.

1- وضعیت کلی زنان عربستان در جامعه سعودی

یکی از چالش‌های بزرگ عربستان سعودی مسأله حقوق زنان در این کشور بوده است. این موضوع در تمامی آمار‌های جهانی و سازمان‌های بین‌المللی شاخص بوده است به‌طوری که گزارشات زیادی از وضعیت اسف‌بار زنان سعودی مانند پیش پا افتاده‌ترین مسأله همچون عدم اجازه به زنان برای رانندگی منتشر شده است. در عربستان زنان در زندگی حرفه‌ای خود با موانع زیادی روبرو هستند؛ به عنوان مثال تبعیض، اعتماد به نفس پایین، فرصت شغلی محدود، مشاغل طاقت فرسا، فقدان توانمندی در ارتباطات، تبعیضات جنسی در محیط کار، فرصت محدود ارتقا شغلی و رشد، حجم کار بالا، عدم توازن کار بیرون با محیط خانوادگی وچالش‌های جنسیتی جانبدارانه. به عبارتی چالش کلی زنان شامل موانع فرهنگی، اجتماعی، سازمانی، اقتصادی و فردی هستند.

قوانین تبعیض‌آمیزی که علیه زنان سعودی اعمال می‌شود چنانچه در گزارش 2010 خانه آزادی آمده است عبارتند از: عدم حق استفاده از وسایط نقلیه و تسهیلات عمومی و عدم تردد زنان سعودی در داخل کشور و یا خارج از کشور بدون همراهی مردان است. علاوه بر این زنان حتی نسبت به فرزندان خود از حق مالکیت برخوردار نیستند. رفتار جامعه مردان در خارج از حیطه خانواده و در داخل آن بسیار تبعیض‌آمیز است و این در حالی است که قانون از مردان حمایت می‌کند و صدای اعتراض و دادخواهی زنان به جایی نمی‌رسد و جبری ناخواسته قرن‌ها است که زنان این سرزمین را احاطه کرده است.

زنان سعودی در محیط کار و معضلات آن‌ها

از سال 1992 نرخ مشارکت زنان به عنوان نیروی کار عربستان تقریبا سه برابر شده است، به طوری‌که از 5.4 درصد تا 14.4 درصد تغییر کرده است. با این وجود، این آمار یکی از پایین‌ترین سطوح مشارکت زنان در نیروی کار منطقه‌ای است؛ زیرا نرخ نیروی کار زنان در امارات متحده 59 درصد، کویت 42.49 درصد، قطر 36.4 درصد، بحرین 34.3 درصد و مالزی 46.1 درصد است. علاوه بر این نرخ بیکاری زنان سعودی 26.9 درصد در سال 2008 بوده است؛ یعنی 4 برابر برابر نرخ بیکاری در مردان سعودی. نقش زنان در جامعه سعودی به‌طور سنتی به عنوان همسر و مادر است و تشریک مساعی زنان در نیروی کار با شک و تردید مورد بحث قرار گرفته است، هنجار‌های اجتماعی جامعه، گسترش مشارکت زنان در بازار کار را محدود می‌کند و سیستم آموزشی بخش دولتی برای دختران مهارت‌های لازم جهت ورود زنان به بازار کار به خوبی ارائه نمی‌دهد.

جداسازی شغلی در بازار کار عربستان سعودی بسیار مشهود است؛ زیرا زنان به طور سنتی در عرصه‌های عمومی محدود به حوزه‌های زنان محور هستند. فرصت‌های زیادی برای زنان در موقعیت‌های تصمیم‌گیری و مدیریت وجود ندارد؛ کمتر از 1 درصد پست‌های تصمیم‌گیری توسط زنان عربستان اشغال شده است. سیاست‌های کاری برای تسهیل مشاغل زن محور، شامل ساعت‌های کار انعطاف پذیر، تعطیلات در دوران بارداری، بازنشستگی والدین، امکانات مراقبت از کودکان و حمل و نقل در عربستان وجود ندارد.

اتحادیه‌های کارگری در عربستان سعودی وجود ندارند؛ بنابراین زنان مکانی و یا حزبی برای مبارزه یا حمایت از حقوق خود ندارند. این مشکل عمدتا به دلیل فقدان واحد‌های تخصصی زنان در وزارت کار و کمبود زنان منصوب شده در پست‌های حقوقی در عربستان سعودی است. علاوه بر این، فقدان اطلاعات اجتماعی و جمعیتی کامل و به روز شده در مورد زنان، مانع برنامه‌ریزی اجتماعی- اقتصادی و سیاست‌های بازار کار شده است. 90 درصد زنان شاغل عربستانی دارای مدرک تحصیلی بالا هستند، با این حال می‌توان گفت که مدرک تحصیلی برای آنان، کار را تضمین نمی‌کند، زیرا 78.3 درصد از زنان بیکار فارغ‌التحصیل دانشگاه‌ها هستند و در مقابل، 76 درصد مردان بیکار تنها دارای تحصیلات متوسطه یا کمتر هستند.

زنان نمی‌توانند شغل‌های شبانه داشته باشند؛ زیرا قوانین موجود اجازه کار 24 ساعته را به زنان مسلمان و غیر مسلمان نمی‌دهد، چون چنین شغل‌هایی را مناسب با جنسیت زنان نمی‌دانند. شرایط زنان برای کار در مراکز صنعتی اگر در خط تولید کار کنند به صورتی است که تمام کارگران بایستی زن باشند و تعدادشان از 10 تن کمتر نباشد و یا یک سوم از کار نیروی کار در خط تولید باید زن باشند. کار در کارخانه‌ها قبل از ساعت 6 صبح و بعد از 5 غروب به طور کلی ممنوع است. چالش‌های محیط کار حساسیت برانگیزند در نتیجه در این محیط‌ها زنان در تنش با همکاران مرد هستند. بعلاوه در محیط‌های مرد سالار زمانی که زنان در جایگاه مردان قرار می‌گیرند، تنش شروع می‌شود.

زمانی که زنان در جایگاه مدیریتی قرارگیرند مسئولیت‌های زیادی را بایستی متحمل شوند؛ بنابراین نیاز به مهارت کامل، تجربه و توانایی توازن بین امور خانوادگی با مسئولیت‌های شغلی خود را دارند. فرهنگ سعودی بر اساس هنجار‌های مذهبی تمایل دارد مرد را به عنوان سرپرست و نان‌آور خانواده ببیند، بنابراین اگر زن از مرد درآمد بهتری داشته باشد نزاع‌ها شروع می‌شود و مرد نمی‌تواند آن را بپذیرد. از سویی نقش دوگانه زنان در سازگاری با محیط کار و سپس نقش آنان به عنوان همسر و مادر خانواده، ممکن است روش زندگی آنان را تغییر دهد که این موضوع می‌تواند تناقض در زندگی آنان ایجاد کند.

مشارکت سیاسی زنان سعودی

تعداد کرسی‌های زنان در مجلس متداول‏ترین شاخص در سطح کشوری‏ است که بیانگر توانمندسازی سیاسی زنان است، که به عنوان تنها شاخص سیاسی برای‏ ارزیابی پیشرفت اهداف توسعه در خصوص برابری جنسیتی‏ و توانمندسازی زنان مورد استفاده قرار می‏‌گیرد. زنان در عربستان تا سال 2015 حق رای نداشتند، در این سال برای انتخابات شهرداری‌ها زنان سعودی پای صندوق‌های رای رفتند. مشارکت زنان سعودی در حوزه سیاست بسیار کمرنگ و محدود است، زیرا نظام بسته عربستان بر پایه مردسالاری و رسوم قبیلگی شکل گرفته است که در آن فعالیت زنان به عنوان شهروندی که حق مطالبه درخواست‌های مشروع خود را به عنوان یک انسان بدون در نظر گرفتن جنسیت داشته باشند، مجاز نیست.

سلطه بر زنان جامعه سعودی، ریشه عمیقی در رویکرد مقامات سعودی نسبت به زنان دارد که بیانگر ناکارآمدی در ارکان حکومت سعودی است. تحزب، تشکیل جامعه مدنی، ائتلاف‌های بشردوستانه از طریق مشارکت سیاسی تمامی اعضای جامعه میسر است، که در عربستان وجود ندارد.

خشونت خانگی علیه زنان سعودی

بر اساس گزارش سال 2015 کمیته سازمان ملل پیرامون وضعیت زنان در عربستان سعودی، زنان بشدت از خشونت خانگی، بی‌سوادی گسترده و امکانات نامناسب بهداشتی در رنج هستند. براساس قوانین اسلامی عربستان، زنان در زندگی روزمره محدودیت‌های بسیاری دارند. این گزارش که بخشی از آن به وضعیت زنان در عربستان اختصاص دارد، زنان این کشور را قربانیان سیستماتیک و فراگیر تبعیض در همه عرصه‌های زندگی اجتماعی معرفی کرده است.

وزارت دادگستری عربستان سعودی در سال 2015 اعلام کرد که دادگاه‌های آن کشور در یک دوره یک ساله، 8016 مورد خشونت خانگی گزارش کرده‌اند. اکثریت این قربانیان در ریاض، مکه و استان شرقی گزارش شده است و شامل گزارش بد رفتاری روحی و جسمی با زنان و کودکان است. از آنجایی که بسیاری از موارد خشونت خانگی گزارش نشده است، بدست آوردن میزان واقعی خشونت در عربستان سعودی بسیار دشوار است. وزارت امور خارجه ایالات متحده تخمین زده است که 16 تا 50 درصد از زنان عربستان سعودی از نوع خشونت داخلی رنج می‌برند.

زنان سعودی در این کشور هنوز نسبت به آزار و اذیت اعضای خانواده، رنج می‌برند و تمایلی به گزارش بد رفتاری و خشونت علیه خود ندارند. مقامات پلیس عربستانی از ارائه خدمات به زنان قربانی خشونت در مراکز پلیس خودداری می‌کند و از قربانیان می‌خواهد اجازه سرپرستان مرد خود را در مراجعه به این مراکز به همراه داشته باشند، مضحک است که همین سرپرستان مرد عامل اصلی خشونت نسبت به قربانیان هستند.

وضعیت عربستان سعودی تا قبل از اصلاحات محمد بن سلمان بر پایه تبعیض در زمینه‌های مختلف اجتماعی، اقتصادی و سیاسی استوار بود به طوری که گزارش‌ها و آمار سالانه جهانی، عربستان را در راس کشور‌هایی قرار داده است که خشونت و تبعیض علیه شهروندان زن خود به صورت گسترده و سیستماتیک اعمال می‌کند. حال باید دید که پس از ابلاغ و اعمال اصلاحات به اصطلاح مترقی محمدبن سلمان در عربستان، آیا تغییری در این حوزه حاصل می‌شود  یا خیر.

ادامه دارد ...

انتهای پیام/ 431