گروه فرهنگ و هنر دفاع پرس- ولی منصوریان؛ هجدهمین دوره برگزاری جایزه ادبی شهید غنی‌پور امسال مصادف با جشن چهلمین سالگرد انقلاب اسلامی است. جایزه‌ای که خاستگاه آن از انقلاب اسلامی بوده و بدون هیچ پشتوانهی دولتی تا به امروز توسط تعدادی از نویسندگان برآمده از انقلاب ادامه داده شده است.
برای تشریح ابعاد این حرکت فاخر ادبی گفت‌وگویی را با «محمد ناصری» دبیر این جشنواره انجام دادیم که به شرح زیر می‌خوانید:
دفاع پرس: نقش مسجد در فعالیت‌های فرهنگی و هنری پیش از انقلاب چگونه بوده است؟
هنوز ابعاد مختلفی از موضوعات درباره انقلاب اسلامی و دفاع مقدس کشف نشده است. همین مسجد جلیلی واقع در خیابان ایرانشهر تهران یکی از مهمترین مساجد دوران انقلاب بوده است. آیت‌الله مهدوی کنی در این مسجد نماز می‌خواند و بخشی از فعالیت‌های این مسجد قبل از انقلاب دعوت از چهره‌هایی مانند آیت‌الله خامنه‌ای، آیت‌الله موسوی اردبیلی، شهید مفتح و آیت‌الله رفسنجانی برای سخنرانی بود.
پاتوق دانشجو‌های دانشگاه تهران و حتی صنعتی شریف همین مسجد بوده است. یعنی ما اگر بخواهیم از یک زاویه جدید نگاه کنیم یک نقاط حساس و برجسته‌ای در تهران وجود داشته است که این مسجد یکی از آن‌ها بوده است. ادبیات یکی از حرکت‌های مبارزاتی قبل از انقلاب در مسجد جواد الائمه بوده است. یعنی فعالیت شاخه‌های هنری در این مسجد رونق داشته است.
مساجد، پایگاه و پاتوق مبارزاتی انقلابیون قبل از انقلاب بودند. رونق بخش ادبیات این ماجرا در مسجد جوادالائمه بوده؛ یعنی شاخه‌های هنری، که تقریبا هم نظیری ندارد اما مساجدی، چون الجواد، جلیلی، امیرالمومنین و قبا پایگاه ادبی نبوده‌اند. البته حسینیه ارشاد و مسجد قبا چنین نقشی داشته‌اند، اما پایگاهی که جوانان در آن جمع باشند که خیلی هم معروف نباشد، مسجد جوادالائمه و دیگری مسجد علی اکبر بود. دلیل محوری شدن این مساجد بخاطر حضور کسانی مانند فرج‌الله سلحشور بود که با این 2 مسجد ارتباط داشتند.
امیرحسین فردی از همه مهم‌تر بود بدین جهت که او قبل از انقلاب تا وفاتش در مسجد فعالیت مستمر داشت اما بعضی از بزرگان دیگر فقط مقطعی فعالیت داشتند. مثلا فرج‌الله سلحشور و بهزاد بهزادپور مقطعی حضور داشتند، اما امیرحسین فردی از سال 54 تا 92 در مسجد حضور داشت.
دفاع پرس: تاریخ شفاهی و نقش مساجد در انقلاب هنوز کار نشده، آیا این ظرفیت وجود نداشت؟
بله متاسفانه کار نشده؛ مساجد بحث مهمی هستند. بعضی از مساجد تهران چند دهه که اگر از یک دهه قبل از پیروزی انقلاب حساب کنیم، حدود 60 سال پیشینه انقلابی و تاریخی دارند. آدم‌های مهمی در آنجا پرورش یافته و رفت و آمد پیدا کردند و یک اندیشه در فعالیت‌هایشان داشته‌اند. از حیث فرهنگی در عمل کار‌هایی انجام داده‌اند. البته در حوزه دفاع مقدس تقریباً تمام مساجد درگیر بودند یعنی پایگاه جنگ، مساجد بود. اما اینکه فعالیت‌های فرهنگی منظم و مستمری داشته باشند، برخی از مساجد شاخص بودند.
مستند‌هایی درباره فعالیت‌های انقلابی برخی مساجد تولید شده که کار خوبی درآمده، اما مکتوب این قضیه مهم است. یکی از کار‌های مهم گلعلی بابایی همان کاری است که ایشان درباره شهید غنی‌پور انجام داد. او سعی کرد شخصیت این شهید را در قالب زندگینامه داستانی درآورد که حاصل کار یک کتاب 400 صفحه‌ای شد. نویسنده در مقدمه کتاب آورده که «من به دلایل مختلفی این کتاب را می‌نویسم. یکی از دلایلم این که از نگاه خودم مسجد جوادالائمه محل تربیت حبیب غنی‌پور بوده است» تاریخ مسجد الائمه مهم است.
تاریخ مسجد‌ها هرکدام یک طعم، رنگ و بوی و عطری دارد. مسجدجوادالائمه به حوزه فرهنگ رونق داده که یکی از میوه‌های آن جشنواره ادبی شهید غنی‌پور است. بذر جشنواره در این محل کاشته شده و کار خیلی خوبی است. ما با اتفاقاتی که در دهه اول انقلاب در مساجد رخ می‌داد فاصله خیلی طولانی گرفته‌ایم. امروز وارد هر مسجدی می‌شویم متوجه بافت پیر مسجد می‌شویم یعنی برنامه‌های مساجد در دوره انقلاب ادامه پیدا نکرده است.
امیرحسین فردی، هادی علی‌اکبری، محمدرضا تخت‌کشیان و فرج‌الله سلحشور قبل از انقلاب در مسجد جوادالائمه یک جاکفشی را کتابخانه کرده بودند و با حمایت شیخ غلامرضا مطلّبی به بچه‌های مسجد کتاب می‌دادند. ذهن آقای مطلّبی به قدری درباره کتاب روشن بود و هیئت امنای مسجد به قدری باصفا بودند که در جریان ساخت و ساز مسجد، یک فضای وسیعی را برای کتابخانه ساختند. یعنی از درب ورودی مسجد یک راهرو به سالن کتابخانه باز می‌شد که موجب دلگرمی بچه‌ها بود. در عید فطر وقتی آقای مطلّبی صحبتی انجام می‌داد به کتابخانه اشاره می‌کرد و اهمیت آن و حمایت کننده فعالیت‌های ادبی و هنری مسجد بود. این رویکرد باعث ادامه فعالیت‌های ادبی در مسجد شد.
اگر هر کسی دینش نسبت به مسجد محله را ادا کند موفقیت ایجاد می‌شود. کار در مساجد کار بخشنامه‌ای نیست. رونق گرفتن کار در مساجد بستگی به فعالیت خودجوش دارد که کسانی تعلق‌خاطر به مساجد داشته باشند.
دفاع پرس: شرایط اجتماعی، اقتصادی و حتی ورود فن‌آوری‌های جدید کارکرد مساجد را تغییر نداده است؟
اصلاً اعتقاد ندارم کارکرد مساجد با شرایط امروز عوض شده. مسجد اولاً خانه خدا و محل نماز و عبادت و علم آموزی و تاثیرگذاری و تربیت است. تربیت نه از جنس رسمی بلکه از جنس واقعی و موثر خودش؛ این کارکرد هیچ وقت عوض نمی‌شود. بلکه این کارکرد همیشه باقی خواهد ماند. البته بستگی به این دارد که آن آدم‌هایی که در فضای مسجد تنفس می‌کنند مسجد را چطوری ببینند.
مسجدجوالائمه مصداق همین مورد است. قبل از انقلاب تئاتر هنری روشنفکرانه تلقی می‌شد، اما در همان ایام بخشی از فعالیت‌های بچه‌های مسجد تئاتر بود. چرا این کار را کرده بودند؟ بخاطر اینکه جوان‌هایی که داخل مسجد بودند آدم‌هایی متعلق به مسجد بودند، آن‌ها اهمیت تئاتر را می‌دانستند و خودشان نیز تئاتر‌ها را می‌دیدند و می‌دانستند این یک وسیله برای جذب و نگهداری بچه‌ها و بیان حرفهای آن‌ها خواهد بود، چون تئاتر یک رسانه است.
قبل از انقلاب و در سال 56 در مسجدجوادالائمه سالن قرائت‌خانه مسجد هیچ‌چیز کمتر از سالن کانون پرورش فکری کودک و نوجوان پارک بابائیان نداشت. یعنی سالن ما شیک، تمیز و مرتب بود. همان کاری که کانون پرورش فکری کودک و نوجوان با بودجه دولتی انجام می‌داد، مسجد خودش انجام می‌داد.
قرار نیست در یک مقطع زمانی در انقلاب کارکرد مساجد عوض شود؛ نه. بخشی از زندگی آدم‌های مومن در مسجد شکل می‌گیرد.
دفاع پرس: نسل بچه‌های انقلاب در مسجد جوادالائمه مشخص هستند. بعد از این نسل آیا نسل دیگری تکرار شد؟ چرا ما ادامه این هنرمندان را در مسجدجوادالائمه نمی‌بینیم؟
آن نسل که متعلق به نسل اول انقلاب محسوب می‌شوند. نسل دوم و سوم و چهارم چه کار کرده‌اند؟ این افتراق از کجا شروع شد؟ ما متاسفانه کسی در اندازه امیرحسین فردی نداشتیم که کار ایشان را ادامه دهد. یعنی کسی به قدرت ایشان نداشتیم چراکه کسانی وجود داشتند، اما سطحشان خیلی از ایشان پایین‌تر بود.
بعد از فوت امیرحسین فردی جلسات قصه‌نویسی دیگری در مسجدجوادالائمه برگزار شد، اما یکی از دلایلی که این جلسات ادامه پیدا نکرد این بود که آقای فردی وظیفه خود می‌دانست که اگر 2 نفر هم حاضر باشند جلسات را ادامه دهد. با اینکه ایشان بیرون از مسجد سردبیر کیهان بچه‌ها بود و حتی موقعیت اجتماعی و فرهنگی داشت، اما مقید به ادامه کار بود. او تفکر تشکیل سازمان برای خودش نداشت و معتقد به ایجاد تشکیلات عظیم نبود. بعد از او بچه‌های خیلی قوی وجود داشتند، اما آن‌ها کاری که آقای فردی انجام می‌داد را ادامه ندادند.
انگیزه‌های فردی و شخصی آدم‌ها یا یک گروه همدل یک اتفاق را در مسجد جلو می‌برد. مسجد جوادالائمه امسال هجدهمین دوره جایزه کتاب شهید غنی‌پور را برگزار می‌کند. این درحالی است که ما بی وقفه این جشنواره را برگزار کرده‌ایم بدون اینکه تشکیلات خاص اداری داشته باشیم. تشکیلات مسجد متعلق به خودش است و کار خودش را دارد و انجام می‌دهد.
دفاع پرس: آورده و کارکرد جایزه شهید غنی‌پور برای مسجد چه بود؟
اینکه تقریباً همه بچه‌های مسجد جوادالائمه خودشان را آدم‌هایی می‌دانند که یک کار مهم ادبی در سطح ملی انجام می‌دهند؛ و باید به این جریان کمک و همدیگر را حمایت کنند و همه جمع می‌شوند و به تناسب حضور دارند از کارکرد‌های این جایزه است.
در شب برگزاری جشنواره خیلی از بچه‌های ما که در ایام عادی نمی‌شود آن‌ها را دید در این شب دور هم جمع می‌شوند و به راحتی می‌توانیم آن‌ها را ببنیم. بچه‌های مسجد در شب عاشورا، شب‌های احیا و احتمالاً جشنواره شهید غنی‌پور دور هم جمع می‌شوند. چه کارکردی مهم‌تر از اینکه گروهی برای هدف مقدسی به نام یک شهید دور هم جمع شده و ضمناً بهانه‌ای باشد تا همه از حال یکدیگر باخبر شوند.
دفاع پرس: جایزه غنی‌پور ظرفیت گستردگی داشت. چیزی مانند جشنواره عمار، چرا برنامه جامع‌تری در این سال‌ها شکل نگرفته است؟
بین جایزه شهید غنی‌پور و جشنواره عمار خیلی تفاوت وجود دارد. ما در جایزه شهید غنی‌پور هیچ بودجه‌ای نداریم و صرفاً با پول توجیبی اعضا برگزار می‌شود. این جایزه با جشنواره عمار بسیار متفاوت است. خاستگاه جشنواره عمار چیز دیگری است که قابل مقایسه با جایزه شهید غنی‌پور نیست. جشنواره عمار بچه مسجد جوادالائمه نیست، چون نقطه آغاز و خاستگاهی متفاوت دارد.
مسجد جوادالائمه و این جریان ادبی زمانی که شهید غنی‌پور به شهادت نرسیده بود و جایزه‌ای نداشت یک جمع محلی نخبه ادبی خاصی در دل خودش جمع کرده بود. حتی از بچه‌های شورای نویسندگان محمدرضا کاتب از غرب تهران یعنی خیابان ایران به محفل ما می‌آمد. مهرداد غفارزاده از سلسبیل، حبیب یوسف‌زاده از شادآباد، خسرو باباخانی از یک نقطه دیگر و ابراهیم زاهدی‌مطلق نیز همچنین. یعنی همه در این مسجد جمع می‌شدند و این تشکیلات در آنجا شکل گرفت و کسی خودش را متعلق به محل و مکان دیگری نمی‌دانست.
میانگین سنی این بچه‌ها امروز حدود 60 سال است. آیا قرار است تا ابد همین گروه داوری کنند؟ یک نگاه این است که از بچه‌های همان محل نسلی تربیت پیدا کنند تا نسل دوم و سوم شکل گیرد. بعد از آقای فردی که این اتفاق نیفتاد و علت آن نیز وصل نشدن نسل‌های بعد به جریان قصه نویسی بود. شاید بضاعت و جذابیت آدم‌ها طوری نبود که این اتفاق رخ نداد.
علیرضا متولی، ابراهیم زاهدی مطلق و ناصر نادری در مسجد جلسات قصه‌نویسی‌شان شاگردانی داشتند. چرا نسل بعدی به این جریان متصل نشد؟ چون آدم‌های در این سطح در بین بچه‌های جدید وجود نداشت. از نظر من تمام برند‌ه‌های جشنواره شهید غنی‌پور اگر بخواهند می‌توانند متصل به این جریان شوند. به تعبیر دیگری این برنده‌ها که از همه ایران هستند یعنی اگر جشنواره بخواهد از داوران بیرونی استفاده کند حتماً از برندگان دوره‌های قبل جایزه بهره خواهد گرفت که از نظر ما کارهایشان قابل اعتناست.
ما از قم، مشهد، شیراز، تبریز و کرمان و همه جای ایران برندگانی داشته‌ایم که از نسل جوان هستند. اگر به این‌ها بگوییم آیا آمادگی دارید بدون دریافت هزینه‌ای داور جشنواره شهید غنی‌پور باشید، حتماً استقبال خواهند کرد. پس نسل بعدی ما جوان‌تر‌هایی هستند که نویسنده هستند و با هداف و مرامنامه ما متصل‌اند. آن‌ها نیز تعلق خاطری به مسجد خودشان دارند پس به تعبیری ما آدم‌هایی شناسایی و متصل به گروه کرده‌ایم که رویش ما تلقی خواهند شد.
شاید برخی بگوییند این‌ها گروهی هستند که از سال 57 کار قصه‌نویسی و داوری انجام می‌دهند، پس ادامه کار چگونه است؟ نویسندگان جوانی که ما در گذشته معرفی کرده‌ایم، ادامه کار هستند. افتخار ما همین است که جشنواره غنی‌پور ما را به جامعه معرفی کرده است. ان‌شالله امسال که چهلمین سال انقلاب است آدم‌های جدیدی در عرصه ادبیات به جامعه ادبی معرفی کنیم.
آمادگی وجود دارد کسانی از برندگان این جایزه وارد چرخه داوری جشنواره ادبی شهید غنی‌پور شوند. ما این عزیزان را نویسنده نکرده‌ایم بلکه آن‌ها را شناسایی و معرفی کرده‌ایم که خودشان را متعلق به این جریان می‌دانند.
دفاع پرس: جشنواره سوره جوان آثار نویسندگان زیر 25 سال را داوری می‌کند، آیا بهتر نبود جشنواره غنی‌پور نیز آثار نویسندگان منتسب به مسجد را در چارچوب خاصی داوری کند؟
تربیت داستان‌نویس کار تعدادی از بچه‌های شورای داوری جشنواره شهید غنی‌پور است. مصطفی خرامان، خسرو باباخانی و حبیب یوسف‌زاده بخشی از زندگیشان تربیت قصه نویس است. یوسف‌زاده در جنوب شهر تهران، خرامان در وزارت آموزش و پرورش و باباخانی از طریق بنیاد شعر و ادبیات داستانی ایرانیان این فعالیت را انجام می‌دهند.
ما در واقع کاری که امیرحسین فردی در مسجد انجام می‌داد را به شکل حرفهای توسط این عزیزان در جا‌های مختلف ادامه می‌دهیم. یعنی اگر این عزیزان در نهاد‌های رسمی مملکت مشق قصه می‌کنند هر کدام که یک نویسنده درجه یک بار بیاورند، مطمان باشید ما با یارگیری این نویسندگان را به جریان ادبی شهید غنی‌پور متصل می‌کنیم.
نمی‌خواهیم اسماً کسی بگوید متعلق به مسجد جواد الائمه است. البته ما هرجایی برویم و بخواهیم خودمان را معرفی کنیم با مسجد جوادالائمه خودمان را معرفی می‌کنیم و هیچ حرفی از مسوولیت‌ها و پست‌های دولتی به میان نمی‌آوریم.
در یک نگاه کلی ما همه را در مسجد جوادالائمه جمع نکرده‌ایم بلکه مسجد جوادالائمه را در جا‌هایی که می‌توانیم، گسترش داده‌ایم. نگاه ما چنین است.
انتهای پیام/ 121
