عملکرد پدافند هوایی ایران از تشکیل قرارگاه تا خودکفایی در تولید سامانه و سلاح

گروه دفاعی امنیتی دفاع پرس- رضا جهان‌فر؛ شاید بتوان ادعا کرد که در میان سازمان‌‌های مختلف عهده‌دار نقش و دارای عملکرد در حوزه امنیت در کشورمان، پدافند هوایی بیش از هر سازمان دیگر دچار تغییرات و گسترش و افزایش اثربخشی شده است. سازمانی که روزگاری بخش کوچکی از نیروی هوایی به شمار می‌رفت، اکنون به سازمانی عمده تحت عنوان «قرارگاه پدافند هوایی خاتم الانبیاء (ص) آجا» مبدل شده است که اثربخشی فراملی و بین‌المللی دارد. بررسی سیر تغییرات پدافند هوایی از ابتدای انقلاب اسلامی تاکنون مبیّن این نکته است که پدافند هوایی سیر تکاملی خود را طی کرده است و اکنون در مسیر دستیابی به سازمان دفاعی دانش‌بنیان -با تمام مؤلفه‌های مد نظر- قرار دارد. این واقعیت در حالی شکل گرفته است که سازمان‌های نظامی و امنیتی در دنیا برای کاهش آسیب‌ها، کم اثر کردن تهدیدات، بهره‌گیری از فرصت‌ها و افزایش نقاط قوت در رقابتی آشکار به سر می‌برند.

در این مقاله که با توجه به مطالعات و پژوهش‌های چندین ساله نویسنده به رشته تحریر درآمده است، بخشی از عملکرد پدافند هوایی در 40 سال اخیر مورد بررسی و در ادامه وضعیت فعلی این سازمان نظامی مورد توجه قرار گرفت و در نهایت با توجه به قابلیت‌های موجود در پدافند هوایی و اقتدار روزافزون این سازمان نظامی، پیشنهاد «ایجاد پدافند هوایی مشترک کشورهای اسلامی» ارائه شده است.

حفظ دستاوردهای علمی دانشمندان

در سال‌هایی که پیشرفت علمی و فناوری مردم ایران در حوزه انرژی هسته‌ای همچون خاری در چشمان دشمنان جلوه‌گر شد و دشمن زخم‌خورده مصمم به نابودی دستاوردهای علمی جوانان این سرزمین بود، پدافند هوایی در مناطق هسته‌ای کشور با ایجاد سپر غیرقابل نفوذ دفاع هوایی، مانع از موفقیت هواگردهای بیگانه شد. بی‌شک نفوذ هواگردهای بیگانه به حریم مناطق هسته‌ای کشورمان، همچنان آرزویی باطل برای بیگانگان تلقی می‌شود.

در فرایند دفاع از دستاوردهای علمی و به ویژه مناطق هسته‌ای، تجربیات جدیدی از هم‌افزایی در حوزه دفاع هوایی – به ویژه تعامل و هم‌افزایی و هماهنگی قرارگاه پدافند هوایی خاتم الانبیاء (ص) آجا، پدافند هوایی نزاجا و پدافند هوایی سپاه - به دست آمد که بسیار ارزشمند است.

راه‌اندازی قرارگاه پدافند هوایی

اجرای تدبیر مقام معظم فرماندهی کل قوا مبتنی بر راه اندازی قرارگاه پدافند هوایی خاتم‌الانبیاء (ص) آجا در شهریورماه سال 1387، سر آغاز فصلی نوین در تاریخ پدافند هوایی محسوب می‌شود. از جمله اثرات تدبیر فوق می‌توان به افزایش هم‌افزایی و هماهنگی سازمان‌های حوزه پدافند هوایی، افزایش چابکی، افزایش انسجام سازمانی و... اشاره کرد.

این اقدام نوعی پاسخگویی به نیاز روز در حوزه امنیت محسوب می‌شود. تغییرات شیوه نبرد در دنیا و گسترش بهره‌مندی از هواگردها منجر به تقویت روز افزون پدافند هوایی شد. در این میان پدافند هوایی کشورمان از این قاعده مستثنی نیست. برای دفاع از کشور باید دفاع هوایی مستحکم داشت. راه‌اندازی قرارگاه پدافند هوایی خاتم‌الانبیاء (ص) به سبک و سیاق جدید گامی در این راستا محسوب می‌شود.

افزایش اثربخشی پدافند هوایی در تولید امنیت و حفظ آرامش جامعه

از جمله ثمرات راه اندازی قرارگاه پدافند هوایی اثربخشی پدافند هوایی در تولید امنیت در جامعه است. در نظر داشته باشیم که احساس امنیت گاهی اهمیتی بیش از امنیت پیدا می‌کند. جنایات «عبدالمالک ریگی» منجر به ایجاد احساس ناامنی در بخش‌هایی از سرزمین‌مان شده بود. انجام عملیات پیچیده دستگیری عبدالمالک ریگی موجی از شادی و خوشحالی را در کشورمان ایجاد کرد. بخش مهم این عملیات در آسمان کشورمان رقم خورد. هدایت و راهبری عملیات دستگیری ریگی در آسمان کشورمان توسط قرارگاه پدافند هوایی خاتم الانبیاء (ص) آجا صورت گرفت.

افزایش تنوع تجهیزات

تنوع تجهیزات پدافند هوایی یکی از عوامل افزایش کارایی شبکه فرماندهی و کنترل پدافند هوایی محسوب می‌شود. در سال 1357 مهم‌ترین سامانه‌های پدافند هوایی کشورمان عبارت بود از سامانه پدافند هوایی هاوک، سامانه راداری توپخانه‌ای اورلیکن، سامانه‌های توپخانه‌ای 23 میلی‌متری و سامانه پدافند هوایی راپیر.

این در حالی است که اکنون –پس از 10 سال از تشکیل قرارگاه پدافند هوایی خاتم الانبیاء(ص) آجا- پدافند هوایی کشورمان علاوه بر دارا بودن تجهیزات فوق، دارای سامانه‌های پدافند هوایی اس-300، اس-200، مرصاد، اسکای‌گارد، مطلع الفجر، کاستا، نبو و... است. بخش وسیعی از تجهیزات پدافند هوایی بومی شده و توسط متخصصان ایرانی تولید می‌شود.

خودکفایی و افزایش توان تعمیرات اساسی تجهیزات

در سال‌های پیش از انقلاب اسلامی، مستشاران خارجی عهده‌دار تعمیرات اساسی تجهیزات نظامی بودند. مخارج این وابستگی آن قدر زیاد بود که بخش عمده‌ای از درآمد نفتی کشور را به خود اختصاص داده بود. این در حالی است که اکنون متخصصان تعمیر و نگهداری کشورمان علاوه بر انجام تعمیرات اساسی تجهیزات، طراحی و تولید نوآورانه را نیز برعهده دارند. افزایش میزان عمر خدمتی و کارایی تجهیزات پدافند هوایی ازجمله ثمرات ایجاد خودباوری در کارکنان متخصص پدافند هوایی است. در میان سازمان‌های نظامی و امنیتی کشورمان، پدافند هوایی ازجمله نخستین سازمان‌هایی بود که جهاد خودکفایی در آن ایجاد شد و محصولات تولیدی و یا تعمیری جهاد خودکفایی پدافند هوایی در فرایند عملیاتی و آمادی قرار گفته است.

ارتقای سطح بازدارندگی و افزایش توان رزم

در سال‌های اخیر قرارگاه پدافند هوایی خاتم‌الانبیاء (ص) آجا با افزایش تعداد سامانه‌های پدافند هوایی، افزایش تعداد نقاط و مناطق تحت پوشش، بازطراحی و تقویت شبکه فرماندهی و کنترل پدافند هوایی و... سطح بازدارندگی و توان رزم خود را افزایش دهد. یکی از پیامدهای ارتقای توان رزم پدافند هوایی، افزایش امنیت خطوط پروازی بین‌المللی عبوری از آسمان ایران و همچنین افزایش درآمدهای حوزه امنیت و حرکت در مسیر اقتصاد مقاومتی (درآمد ناشی از عبور خطوط پروازی بین‌المللی از آسمان ایران) است.

پدافند هوایی در مسیر اجرای مأموریت خود و دفاع هوایی از سرزمین چندهزار ساله و مردم کشورمان با هیچ کشور و سازمانی تعارف ندارد. ماجراهای هواپیمای مرکل (صدراعظم آلمان) و نشاندن هواپیمای نظامیان ایساف و نشاندن هواپیمای حامل تروریست شرور ریگی از جمله اقدامات پدافند هوایی در این راستا به شمار می‌رود.

40 سال ایستادگی و مقاومت و موفقیت

در سال‌های دفاع مقدس، پدافند هوایی کشورمان در حالی انواع تحریم‌ها را تجربه کرد که در مقابل، عراق به راحتی و با کمک کشورهای بلوک‌های شرق و غرب، سه بار نیروی هوایی خود را بازسازی کرد. نیروی هوایی عراق در ابتدای جنگ با ایران از میگ-19 و میگ -21 استفاده کرد و وقتی که جنگ به پایان رسید، دارای هواپیماهای میگ-25 و میگ-29 و سایر هواگردهای پیشرفته و به روز دنیا بود.

هرکدام از هم‌پیمانان عراق، بخشی از نیازمندی‌های نیروی هوایی عراق را تأمین کردند. کویت و عربستان و تعدادی دیگر از کشورهای منطقه، پایگاه‌های هوایی و فرودگاه‌های خود را در اختیار نیروی هوایی عراق قرار دادند. فرانسه علاوه بر واگذاری هواپیماهای پیشرفته خود نظیر میراژ و به اجاره گذاشتن سوپراتاندارد، سعی در راه‌اندازی خط تولید هواپیمای میراژ تحت عنوان «پروژه سعدون» را داشت.

آمریکا آخرین اطلاعات گسترش جابجایی تجهیزات و سامانه‌های پدافند هوایی ایران را در اختیار عراق قرار می‌داد و در این کمک اطلاعاتی عربستان نیز به وسیله رادارهای پرنده (آواکس) سهیم بود.

شوروی نیز با واگذاری انواع هواپیماهای میگ و موشک‌های ضد رادار در تقویت توان رزمی نیروی هوایی عراق نقش داشت.

البته تمام این تلاش‌ها در حالی انجام شد که کارکنان پدافند هوایی با تکیه بر تعهد و جان‌فشانی و ایمان به خدا، در برابر انواع حملات هوایی عراقی‌ها دفاع کردند و در اکثر موارد حملات آن‌ها را بی‌اثر کرده و حتی تعداد زیادی از هواگردهای عراقی را ساقط کردند.

برای تبیین میزان موفقیت پدافند هوایی در دفاع مقدس لازم است که به جملات حاوی اعداد و ارقام در خصوص عملکرد نیروی هوایی عراق و عملکرد پدافند هوایی ایران در هشت سال دفاع مقدس دقت ویژه‌ای شود.

- در مدت شروع تا پایان جنگ تحمیلی، بالغ بر 127 شهر و جزایر جنوبی کشورمان مورد تهاجم هوایی رژیم عراق قرار گرفت.

- در شش ماه آغازین جنگ، 413 بار به شهرهای ایران حمله هوایی شد. حملات هوایی و موشک‌باران عراق از سال 1360 تا پایان جنگ عبارتند از:

571 بار در سال 1360، 476 بار در سال 1361، 260 بار در سال 1362، 246 بار در سال 1363، 790 بار در سال 1364، 962 بار در سال 1365، 745 بار در سال 1366، 306 بار در پنج ماه پایانی جنگ در سال 1367 و در مجموع چهار هزار و 769 بار شهرهای مختلف کشورمان توسط هواپیماهای رژیم بعثی عراقی بمباران، موشک‌باران و یا گلوله‌باران شدند.

در مقابل این حجم وسیع از درندگی بعثی‌ها، گوشه کوچکی از عملکرد پدافند هوایی کشورمان را با این اعداد می‌توان به تصویر کشید:

- حجم پروازهای تجاری کشف شده عراق توسط پدافند هوایی ایران در پنج سال اول جنگ تحمیلی 76 هزار و 243 مورد بود.

- مجموع تجاوزات هوایی کشف شده عراق توسط سامانه‌های پدافند هوایی ایران در سه سال آخر جنگ 98 هزار و 792 مورد بوده است.

از نظر میزان آمادگی شبکه فرماندهی و کنترل و اجزای کشف هواگرد دشمن، در سه سال آخر جنگ تعداد 540 هزار مورد پیام از پست‌های دیده‌بانی مبنی بر رؤیت هواپیما، بالگرد، کشتی، موشک زمین به زمین و... دریافت شد.

- در سال‌های 65 الی 67 تعداد 510 پست دیده‌بانی در عملیات‌های رزمی حضور مؤثر داشتند.

- در این سال‌ها تعداد 24 هزار و 863 مورد حمله هوایی دشمن بر اثر مقابله پدافند هوایی ناکام ماند.

- تعداد 25 هزار و 468 مورد حملات هوایی عراق با اقدام تاکتیکی پدافند هوایی، حملات هوایی دفع، هواگرد منهدم، مورد اصابت و یا مجبور به فرار شد.

- تعداد کل خلبانان اسیر شده عراقی توسط کارکنان پدافند هوایی 59 نفر بودند که 55 نفر خلبان جنگنده و چهار نفر خلبان بالگرد بودند. این تعداد خلبان مربوط به آن دسته از هواپیماهای عراقی است که خلبان آنها زنده به اسارت درآمدند. تعداد زیادی از خلبانان عراقی به دلیل اصابت هواگردشان توسط پدافند هوایی به هلاکت رسیدند. در این جنگ 67 فروند بالگرد عراقی مورد اصابت پدافند هوایی قرار گرفت.

- در همان اولین روز جنگ تحمیلی چند فروند هواپیمای عراقی مورد اصابت قرار گرفت که اولین خلبان به اسارت درآمده به دست کارکنان پدافند هوایی ستوان‌یکم «رعد حمید مجید البیاتی» است که در همان تاریخ 31 شهریور 59 اسیر شد.

- دفاع هوایی در برابر هواگردهای عراقی در جغرافیایی به وسعت اکثر نقاط کشور انجام شد و تعداد زیادی هواپیمای عراقی در این شهرها مورد اصابت قرار گرفتند. از جمله اینکه آخرین خلبان اسیر شده عراقی به دست کارکنان پدافند هوایی سروان «خزعل اسماعیل مجید» خلبان جنگنده میراژ بود که در تاریخ 14 اردیبهشت 1367 در شیراز به اسارت درآمد.

-در طول سال‌های دفاع مقدس پدافند هوایی با کمترین حمایت خارجی و کمترین میزان افزوده شدن تجهیزات به نسبت نیروی هوایی و پدافند هوایی عراق توانست عملکرد بهتری نسبت به پدافند هوایی عراق رقم بزند. در این سال‌ها پدافند هوایی ارتش فقط تجهیزاتی نظیر اسکای‌گارد، توپ ضد هوایی 23 میلی‌متری (867 قبضه) و موشک‌انداز سهند 3 (360 قبضه) به سازمان رزم پدافند هوایی ارتش افزود.

بررسی کارنامه پدافند هوایی در جنگ تحمیلی نشان‌دهنده این مسئله است که در واقع عملکرد پدافند هوایی در دفاع مقدس را در سه کلمه می‌توان خلاصه کرد: «ایستادگی، مقاومت، موفقیت».

در مجموع تاریخ 40 سال پس از انقلاب اسلامی این سازمان نیز همین وضعیت را دارد. پدافند هوایی را می‌توان سازمان همیشه در تحریم دانست. حتی در مواردی که مطابق قراردادهای منعقد شده، تجهیزاتی خریداری شد، کشورهای فروشنده تجهیزات، موانعی را در مسیر تحویل تجهیزات قراردادند و بدعهدی‌های خود را در تاریخ به ثبت رساندند.

گویی دشمنان این سرزمین چند هزار ساله، حقّی برای دفاع مردم ایران از خود در برابر متجاوزان قائل نیستند. با این وجود، پدافند هوایی آموخته است که «خود را باور کند» و «خود بسازد» و «بی‌نیاز از بیگانگان» باشد و به معنای واقعی کلمه به «ایستادگی، مقاومت، موفقیت» معنا دهد.

تکامل چرخه مدیریت دانش در پدافند هوایی

سازمانی که تا سال 1357 بدون کمک مستشاران خارجی قادر به حل مشکلات عملیاتی و آمادی و تعمیر و نگهداری خود نبود اینک با گام برداشتن در مسیر دانش و تولید علم می‌تواند مشکلات سایر سازمان‌های نظامی را در حوزه پدافند هوایی برطرف کند. راه‌اندازی دانشگاه پدافند هوایی خاتم‌الانبیاء (ص) و همچنین مرکز مطالعات و تحقیقات پدافند هوایی منجر به گسترش بهره‌مندی از دانشگران و پژوهشگران شد و اکنون پاسخ بسیاری از نیازهای دانشی و پژوهشی پدافند هوایی توسط این دو نهاد ارائه می‌شود.

رشد علمی و دانشی در پدافند هوایی به گونه‌ای بوده است که اکنون نه‌تنها پدافند هوایی آموزش کارکنان خود را بر عهده دارد، بلکه آموزش دانشجویان حوزه پدافند هوایی سایر سازمان‌های نظامی را نیز بر عهده دارد. فراتر از این مسئله باید به این نکته اشاره کرد که اکنون این سازمان دارای توان آموزش نظامیان کشورهای مسلمان و یا هم‌پیمان در حوزه پدافند هوایی است.

طی این مسیر بدون دستیابی به دانش روز و تلاش برای تسلط بر چرخه مدیریت دانش امکان‌پذیر نیست. دستیابی به شیوه‌های نوین برای ثبت و ضبط تجربیات –به ویژه تجربیات دفاع مقدس و جنگ‌های به وقوع پیوسته در 30 سال اخیر- و انتقال آن به نسل جوان، هدایت نوآوری و خلق ایده‌های جدید و کاربست آن در اجزای پدافند هوایی از جمله اقدامات پدافند هوایی به شمار می‌رود. شاید بتوان ادعا کرد که پدافند هوایی اکنون به «سازمان یادگیرنده» مبدل شده است که در حال طی مسیر دستیابی به «سازمان دفاعی دانش‌بنیان» است.

پدافند هوایی مشترک کشورهای اسلامی

سازمان‌های نظامی و امنیتی همواره از طریق دیپلماسی دفاعی و انعقاد پیمان‌های گوناگون سعی در افزایش ظرفیت‌های ایجاد صلح پایدار برای کشورشان و کشورهای هم‌پیمان دارند. در واقع انعقاد پیمان‌های دو یا چندجانبه در حوزه امنیتی و نظامی منجر به ثبات امنیتی و ایجاد آرامش بیشتر در کشورهای عضو پیمان شود.

اینک و در چهلمین سال انقلاب، کشورمان به عنوان کشوری مرجع و اثرگذار در امور مختلف و صلح‌طلب شناخته می‌شود که در برابر زیاده‌خواهی کشورهای ناقض حقوق بشر ایستادگی می‌کند. مطالبه مستضعفین از کشور ما کمک به ایجاد و یا حفظ صلح در آن کشورهاست.

انتهای پیام/ 221