به گزارش خبرنگار بین‌الملل دفاع‌پرس، همانگونه که اشاره شد تکوین اولیه اسرائیل بر پایه جنگ و تجاوز بوده، بنابراین این عامل در استمرار آن نیز نقش مؤثری دارد، به گونهای که صهیونیست‌ها بیشتر به حل مشکلات خود از این طریق تمایل دارند. این واقعیت که اسرائیل، دارای یک ملت مسلح است. ادعای فوق را تأیید می‌کند؛ بنابراین با توجه به مباحث بررسی شده آب نه تنها در منطقه خاورمیانه دارای اهمیت فراوانی است. به طور خاص برای اسرائیل کالای مهم و استراتژیکی محسوب می‌شود و این دولت زیر بنای خود را بر مبنای آن شکل داده و برای افزایش این کالای مهم دست به اقدامات متعددی میزند.
اقدامات اسرائیل برای تأمین آب
اسرائیل برای تأمین آب مورد نیاز و حتی ذخیره و نگهداری از آن از شیوههای مختلفی استفاده کرده است که در ادامه به بررسی هر یک از آن‌ها پرداخته می‌شود.
الف) انحصارگرایی آبی اسرائیل
اسرائیل با تمام تلاش خود به تهدید کشور‌های منطقه میپردازد و مانع از مدیریت بهرهبرداری از آب‌های منطقه توسط کشور‌های دیگر می‌شود. از نمونه این تهدیدات می‌توان به محله نظامی این رژیم به فوندانسیون سد «الوحده» سوریه اشاره کرد. پروژههای سوریه در تغییر جریان آب رود حاصبانی نیز با حمله هوایی اسرائیل متوقف شد. یکی از اهداف حمله اسرائیل به لبنان در جنگ 33 روزه، در کنار اهداف دیگری که این رژیم دنبال می‌کند؛ سلطه بر منابع آبی جنوب لبنان بوده است. اصرار این رژیم در تسلط بر منطقه لیتانی از طریق قطعنامه 1701 و حضور نیرو‌های یونیفل در این منطقه تلاشی در همین زمینه میباشد. اسرائیل نه‌تنها آب‌های منطقه را در انحصار خویش در آورده، بلکه به آب نیل هم چشم طمع دوخته است. اسرائیل اولین تهدید کننده از نظر آب در منطقه است و با اوضاع امروزی آب طمع اسرائیلیها به آب‌های نیل و فرات بیشتر شده است.
ب) اقدامات دیپلماتیکی
اقدامات دیپلماتیکی اسرائیل بیشتر از حیث آن که دارای اعتبار بین‌المللی هستند و میتوانند سرپوش خوبی برای اقدامات دیگر این رژیم محسوب شوند مورد توجه اسرائیل هستند. همچنین این روش نسبت به دیگر روش‌ها هزینه کمتری به همراه دارد. اسرائیل پس از یک دوره تهاجم و سلطه بر اراضی و منابع آبی، اکنون در موقعیتی قرار دارد که بیش از جنگ، صلح و مذاکره میتواند در نیل به منابع آبی بیشتر این رژیم را یاری رساند.
«نجیب علیمی» استاد دانشگاه لبنان، ضمن اشاره به تاریخچه فعالیتهای نظامی اسرائیل سازش طلبی این رژیم را چنین تحلیل می‌کند: «اسرائیل به سازشی که هم اکنون در جریان است. به عنوان چارچوبی برای پیاده کردن طرح صهیونیستی برمبنای اقتصادی، چشم دوخته است. زیرا به کارگیری قدرت نظامی، دیگر کار ساز نبوده، به حد نهایی خود رسیده است. بنابراین، طرح تسویه مورد نیاز خود (آب، نفت، نیروی کار ارزان و سرمایهگذاری بزرگ) یاری کند.»
این رکن به خاطر اهمیتی که دارد در قالبهای مختلفی تبیین و ترویج می‌شود، مثلاً می‌توان به گروهی از مؤلفان و محققان اشاره کرد که با استناد به تجارب کشور‌های دیگر در ارتباط با حل منازعات آبی‌شان با مذاکره و یا با تأکید براصل عقلانیت سیاسی، معتقدند که گذشته از تحولات پیشین، اسرائیل و سایر کشور‌های عربی باید به مذاکره و گفتوگو تن داده از جنگ و منازعه دست بردارند. «هیلل شووال» بر این باور است که عقلانیت حکم می‌کند که از مذاکره جلوگیری نشود؛ و پیتر راجرز با استناد به تجربه هند و پاکستان در حل مشکلاتشان از طریق دیپلماتیک مذاکره و سازش را برای اسرائیل و اعراب توجیه و توصیه می‌کند. این شیوه مورد پذیرش اسرائیل و حتی بعد‌ها اعراب به جهت توقف نظامی اسرائیل قرار گرفت.
اسرائیل گذشته از سیاستهای علنی خود، روش مذاکرات خاصی را هم ایجاد کرد که هدف اصلی از آن‌ها تطمیع کشور‌های مقابل و در نتیجه، عقد قرارداد‌هایی است که در نهایت، یکپارچگی و وحدت کشور‌های منطقه را در مقابله با خواستههای اسرائیل مخدوش ساخته و از بین میبرد. «جیمز دبلیو مور» در همین باره گفته است: «درحالی‌که که منطقه از کمبود آب رنج میبرد مشکل دیگری نیز گریبانگیر آن شده است و آن تعاون اندک در بین دول منطقه است که در پی نزاعهای طولانی گذشته هستند.
اردن که مایل به درگیری با اسرائیل نیست، اقدام به عقد قرارداد صلح ساحل 1994 با این رژیم کرده است که مطابق آن، اسرائیل ضمانت کرده سالیانه 200 میلیون مترمکعب آب به اردن به ویژه از رود یرموک برسد. در این خصوص باید گفت: نشستهای مخفیانه شاه حسین و نتانیاهو در نهایت نتوانست حداقل نیاز‌های آبی اردن را برآورده سازد، سیاست خارجی اسرائیل در قبال ترکیه نیز به میزان زیادی از کاربرد همین روش برای نیل به منافع آبی اسرائیل حکایت می‌کند. مقوله آب و نقش ترکیه در آن، دارای اهمیت و حساسیت ویژهای است، علت این امر نیز به موقعیت جغرافیای این کشور باز میگردد که سرچشمه دو رود مهم دجله و فرات را در خود جای میدهد. بدیهی است که اجرای طرحهای توسعه در زمینه بهروری از آب توسط ترکیه همانند طرح «آناتول بزرگ» که آتاتورک عهدهدار آن بود و احداث 22 سد بزرگ را شامل میشد. میتواند تهدیدی برای بسیاری از کشور‌ها و از آن جمله، رژیم صهیونیستی باشد. اسرائیل به خاطر جایگاه ویژه ترکیه و جلوگیری از لطمه دیدن منافع آبی خود، بسیار مایل است تا بیش از بیش به ترکیه نزدیک شود، متقابلاً ترکیه نیز به خاطر اختلافات تاریخیاش با کشورهایی، چون سوریه و عراق دارد، از نزدیکی با اسرائیل به عنوان یک اهرم فشار در مقابله با مخالفانش سود میبرد.
دامنه ملاحظات دیپلماتیک و تمایل به حل معضل آب از این طریق تا جایی پیش رفت که برخی از نویسندگان یهودی خواستار اجرای سیاست آب در برابر زمین شدند؛ که با مخالفت شدید گروههای مختلف سیاسی اسرائیل مواجه شد. علت اینکه چرا دیپلماتیک در این شکل با مخالفت شدید گروههای سیاسی اسرائیل مواجه شد به علت ماهیت زورمدارانه استراتژیک کلان اسرائیل است.
در نهایت می‌توان چنین برداشت کرد که رژیم صهیونیستی در کنار ابزار‌های زورمدارانه از روشهای دیپلماتیک به عنوان مکملی جهت رسیدن به اهداف اولیه استفاده می‌کند با این وجود دیپلماسی آن در حدی که منجر به واگذاری اراضی اشغالی شود به شدت رد شده و ترجیح به اقدامات نظامی میدهد.
ج: اقدامات امنیتی و نظامی اسرائیل برای به دست آوردن آب
اسرائیل حکومتی است با سیاستی کاملاً نظامی و از بدو تأسیس تاکنون برای به دست آوردن هر خواسته و هدفی نزدیکترین روش را درگیری نظامی میداند و در نظر میگیرد. آب که مسألهی حیاتی و مهمی برای اسرائیل است از این محدود خارج نیست. این رژیم همواره به منابع آبی کشور‌های منطقه از جمله سوریه، لبنان و اردن چشم طمع داشته و درصدد بوده است که از طریق جنگ اشغالگری و یا مذاکره به اصطلاح صلح سیاستهای سلطه جویانهاش را در منطقه پیش برد. چشم داشت این رژیم به منابع آبی کشور‌های عربی در رویای اسرائیل مبنی بر نیل تا فرات آشکارا مشهود است.
در سال 1978 نیرو‌های اسرائیلی در جنوب لبنان به تهاجم گستردهای دست زدند و قسمتهایی از جنوب این کشور را که تا رودخانه لیتانی میرسید به اشغال خود در آوردند. در این زمان سازمان ملل قطعنامه 425 مبنی بر عقبنشینی فوری و بی قید و شرط اسرائیل از این مناطق و استقرار نیرو‌های حافظ صلح بین‌المللی در آن را صادر کرد؛ اما رژیم اشغالگر قدس، علیرغم تقاضا و فشار جامعه بین‌المللی تاکنون از این امر خودداری کرده و همچنان به اشغال خود ادامه داده است.
در سویی دیگر اسرائیل مزارع شعبا را که در بیست کیلومتر مربع مساحت دارد، درسال 1967 اشغال و آب‌های لبنان ثروتی است که در دست اسرائیل افتاده است. رژیم صهیونیستی از بدو تأسیس خود با در اختیار داشتن منابع آب سه رودخانه مهم لبنان (لیتانی، حاصبانی و وزانی)؛ هم اینک در کنار اشغال مزارع شبعا به دیگر منابع آب لبنان نیز چشم دوخته است.
سوریه یکی از همسایگان اسرائیل به شمار میآید که در روابط آن حتی مسأله صلح نیز تحت تأثیر مسأله آب است. توقف چهار دوره مذاکرات غیر مستقیم سوریه و اسرائیل با میانجیگری ترکیه در سال 2008 برخلاف آن چه اعلام شد، از جنگ غزه ناشی نبود، بلکه مخالفت اسرائیل از تعهد کتبی به عقب نشینی کامل از جولان به شکست مذاکرات انجامید. اسرائیل خواهان حفظ دستکم یک کمربند امنیتی در داخل خاک سوریه به عمق 400 متر پیرامون دریاچه طبریه است تا این منطقه به طور کامل برای همیشه زیر سیطره کامل این رژیم باقی بماند. از این رو با تعهد عقب نشینی به مرز چهارم ژوئن سال 1967 مخالفت و اسرائیل سیطره برد دریاچه طبریه را تأمین کننده بیش از یک سوم نیاز‌های آبی آن خط قرمز دانسته و هرگز با عقب نشینی کامل از جولان سوریه موافقت نخواهد کرد.
جولان فلاتی به مساحت 1800 کیلومتر مربع که بین لبنان، فلسطین، اردن و سوریه قراردارد و در واقع محل اتصال کشور‌های کنونی ناحیه شام است. جولان از شمال به کوههای حرمون منتهی می‌شود و بزرگترین قله این رشته کوه جبل الشیخ نام دارد. دره نهریرموک، در مرز سوریه و اردن، در جنوب قرار دارد. نهر اردن و دریاچه طبریه در غرب جولان، این منطقه را از فلسطین جدا می‌کند و قله جبل الشیخ که در طول سال همواره پوشیده از برف است. منبع اصلی تأمین آب دریاچه طبریه و اردن به شمار میرود. منطقه جولان دارای منابع آبی حدود 20 میلیون متر مکعب است. شهرکهای یهودی نشین این منطقه با نیاز سالیانه به 26 میلیون متر مکعب آب، بخشی از نیاز خود را از دریاچه طبریه و بقیه را از چشمهها و چاهها و آب‌های زهکشی شده سطح تأمین میکنند.
به طوری که آب‌های دریاچه رام که بزرگترین حوضچه آبی جولان به شمار میآید به سوی آبادیهای اسرائیل منحرف شده و با اشغال این مناطق سوریه از 138 میلیارد متر مکعب بارش سالیانه این مناطق محروم شده است. جولان در جنگ 1967 به اشتغال اسرائیل درآمد و عنوان پیش شرط صلح میان دو کشور به آن تأکید می‌شود. اسرائیل نمیخواهد کشوری بر این سرزمین بسیار مهم و استراتژیک تسلط یابد. بدیهی است خروج نیرو‌های اسرائیل از جولان این رژیم را از دسترسی به این منبع عظیم آب محروم می‌کند. برخی از کارشناسان اسرائیلی از جمله مارتین شیرمن معتقدند که اسرائیل برای جلوگیری از خطر احتمالی دستیابی کشور‌های منطقه به همه منابع آبی ناگزیر از روی آوردن به اقدام نظامی است. صهیونیست‌ها معتقدند که در آینده با کاهش منابع آب رو به رو خواهند بود و آب را مهم‌ترین خطر دراز مدت برای آینده خود در منطقه ارزیابی میکنند.
د) اقدامات علمی برای به دست آوردن آب توسط اسرائیل
با توجه به شراط طبیعی فلسطین اشغالی، کاملاً مشخص است که حل کامل مشکل کم آبی برای یهودیان اسرائیل با استمداد از روشهایی که به آن پرداخته شد، امکان پذیر نیست؛ بنابراین لازم است این مشکل مورد بررسیهای علمی دقیق قرار بگیرد. این امر علاوه بر این که هزینه مالی فراوان نیازمند نیرو‌های انسانی مشخص و کارآمد و همچنین تجهیزات آزمایشگاهی پیشرفته هم است. البته این پروژههای علمی توسط مؤسسات و دانشگاهها و در نهایت دولتهای دیگر برای رژیم صهیونیستی فراهم شد.
یک نمونه از این پروژهها، پروژه موسوم به HMEWP (پروژه هاروارد برای حل معضل آب در خاورمیانه) در سال 1992 است که این طرح توسط جمعی از اعضای هیأت علمی دانشگاه هاروارد و مؤسسه فنآوری ماساچوست انجام شد. نیرو‌های فکری و متخصص غربی نقش چشمگیری در پروژههای ملی اسرائیل ایفا کرده‌اند که در مجموع توانسته میزان خطای طرحها را کاهش دهند. از دهه 1960 و با ایجاد نخستین تأسیسات آب شیرین کن که به طور قابل توجهی به آب دریا متکی بود، اقدامات علمی صنعتی اسرائیل برای حل معضل آب فعال شد. بعد از 1990 و کاهش شدید آب دریاچه جلیلیه اسرائیل با توان بیشتری به طرحهای علمی توجه نشان داده است.
شیرین سازی آب‌ها، آبیاری قطرهای، بازیابی آب‌ها از جمله اقدامات اصلی آن‌ها در جهت تولید آب قابل مصرف بود برای بهبود مصرف سراسر اسرائیل در دستشوییها و دوشهای حمام شیرآلات کم مصرف نصب و به بازیافت آب‌های فاضلاب پرداخته شد. مؤسسه شیرینسازی آب در اسرائیل IDE براساس بررسی تکنولوژی MIT نوزدهمین شرکت هوشمند برتر جهان در 2016 شناخته شد که این اقدامات بدون همیاری دیگر کشور‌ها برای اسرائیل بسیار دشوار مینمود.
نکته قابل توجه در مورد آب شیرینکنها که نباید از نظر دور داشت آسیب زیست محیطی این تأسیسات است، که به مرور زمان شرایط زیستی در منطقه مدیترانه و دریای احمر را با مشکلات متعددی مواجه خواهد ساخت.
همانگونه که تغییرات آب و هوایی در خاورمیانه موجبات ایجاد تحولات زیست محیطی می‌شود در آینده شرایط نامناسبی را از جهت تأمین آب مورد نیاز بر اسرائیل همانند دیگر کشور‌ها تحمیل خواهد کرد. باتوجه به بررسیهای انجام شده اسرائیل در برابر کمبود آب میتواند یا مجبور خواهد بود که به یکی از سه روش ذیل اقدام کند تا بتواند با این مشکل مواجه شود.
اولین روش به نظر خودکفایی میرسد؛ از آنجا که کاهش در آب دریاچه کینرت (طبریه) در سالیان آینده حتمی است و این دریاچه مهم‌ترین منبع آب شیرین و کشاورزی و منبعی مهم برای حفظ و توسعه گردشگری اسرائیل میباشد؛ بنابراین حفظ ذخایر این دریاچه تبدیل به یک اولویت ملی اسرائیل شده است. در نهایت اسرائیل تمرکز زیادی بر روی تکنولوژی انرژیهای تجدیدپذیر، آب شیرینکنها و منابع غیر معمول آب مانند بازیافت آب و آب دریا خواهد داشت.
همچنین اسرائیل قصد دارد تا سال 2020 ظرفیت آب شیرینکنهای خود را معادل منابع طبیعی آب آشامیدنی‌اش افزایش دهد. اگرچه این موضوع به واردات بیشتر انرژی خصوصاً گاز مایع در کوتاه مدت احتیاج دارد ادامه توسعه منابع انرژی داخلی و بهرهگیری از میدانهای داخلی میتواند در طولانی مدت این امر را جبران کند، حتی اگر منابع آب بسیار انرژی بر باشد.
دومین روش از نظر متفکران این است که اسرائیل در کنار پیشرفتهای تکنولوژیکی سعی خواهد کرد به منابع آبی جدیدی دستی یابد حال این تلاش صلح جویانه و با تأکید بر همکاریهای اقتصادی و روابط سیاسی انجام میگیرد مانند واردات آب از ترکیه یا مصر و یا در ادامه روش رئالیستی و توسعه طلبانه فعلی از طریق استفاده از برتری نظامی و اقتصادی خود در منطقه به منابع بیشتری از منابع آبی همسایگان خود دستاندازی خواهد کرد و برای تحقق رویای اسرائیل بزرگ از نیل تا فرات دست به توسعه طلبی نظامی خواهد زد.
شیوه نظامی هم در آینده دیگر جواب نخواهد داد، زیر محیط جغرافیایی شرایط یکپارچهای دارد و کمبود مشکلات منطقه میتواند در اسرائیل مشکلات بسیاری ایجاد کند به عنوان مثال 50 سال از اشغال غزه و فلسطین میگذرد. بر اثر کمبود آب آشامیدنی در غزه بیماریهای واگیردار و خشونت در حال افزایش است و این مشکل میتواند همانند بمب ساعتی برای سلامت جهانی عمل کند.
در نهایت باید پذیرفت رژیم اسرائیل کاملاً از وضعیت آب در داخل اسرائیل و خاورمیانه آگاهی دارد و دست به اقدامات متعددی زده تا بتواند موجودیت مستقل خود را با تأمین نیاز اب حفظ کند و همانگونه که بررسی شد از شیوههای متعددی استفاده کرده است، ولی آیا در طولانی مدت این روش‌ها یعنی روش استفاده از زور یا دیپلماسی و در نهایت روشهای علمی میتواند نیاز آب اسرائیل را برطرف کند. آیا از لحاظ ژئوپلتیکی اسرائیل از فضای خاورمیانه تافته جدا بافتهای است، یعنی شکلگیری بحران شدید آب در خاورمیانه دامن اسرائیل را نخواهد گرفت، آیا استفاده مداوم از آب‌های جاری و ذخایر زیرزمینی از طرف اسرائیل خطر این بحران را عظیمتر نمیکند.
گزارش از رضا مهرعطا
انتهای پیام/ 441
