به گزارش گروه سایر رسانه‌های دفاع‌پرس به نقل از پژوهشکده مطالعات استراتژیک خاورمیانه، روز دوم اردیبهشت ۱۳۹۸ مایک پومپئو وزیر امور خارجه امریکا اعلام کرد از دوم ماه می ۲۰۱۹ «رژیم واردات صفر» بر علیه ایران اجرایی می‌شود و هشدار داد که نقض این تحریم‌ها توسط واردکنندگان نفت ایران اعمال تحریم‌های یکجانبه از سوی امریکا را به همراه خواهد داشت. این تصمیم تعجب تعداد زیادی از ناظران بازار را در پی داشت، به ویژه با توجه به این مهم که آخرین گزارش اداره اطلاعات انرژِی امریکا نسبت به عدم تمدید معافیت نفتی ایران و تاثیر آن بر قیمت‌های جهانی نفت هشدار داده بود.
گزارش‌های اداره اطلاعات انرژی امریکا به طور سنتی نقش مهمی در سیاست‌های نفتی کاخ سفید داشته است. مشتریان اصلی نفت ایران از جمله چین و ترکیه نیز به این تصمیم اعتراض کردند. هند هم اعلام کرده که موضوع را محاسبه و بر اساس منافع خود تصمیم گیری خواهد کرد. اما به نظر می‌رسد هدف اصلی ترامپ از اتخاذ این تصمیم نه تنها تاثیرگذاری منفی بر اقتصاد ایران، بلکه تاثیرگذاری بر مصرف کنندگان نفت ایران نیزاست. چون علاوه بر زیان اقتصادی ناشی از این تصمیم این کشور‌ها یا با مسائل سیاسی داخلی و ژئوپلیتیکی مواجهند و یا در حال جنگ تجاری با آمریکا به سر می‌برند.
در دنیای روابط اقتصادی پیچیده و متقابل بین کشور‌ها اتخاذ رویکرد‌های سیاسی تهاجمی از این دست با شعار اقدامی در جهت کمک به حفظ صلح در منطقه و جهان که به طور مستقیم اقتصاد کشور‌ها و به ویژه در مورد کالای استراتژیکی مثل نفت را نشانه می‌رود، هیچ کمکی به صلح جهانی نمی‌کند. چون تنها یک کشور واحد را نیز هدف قرار نمی‌دهد، بلکه مصرف کنندگان نیز به نوعی قربانی می‌شوند.
با وجود آنکه قیمت‌های نفت نسبت به شوک‌های عرضه حساسیت قبل را به دلیل تغییر در معادلات بازار نفت پس از ورود متغیر‌های تاثیرگذاری مثل انقلاب شیل‌های نفتی در آمریکا ندارد، اما هنوز عوامل بنیادین بازار مثل میزان ظرفیت مازاد تولید فاکتور تعیین کننده‌ای در قیمت‌های نفت است. حتی اگر با توجه به تردید‌هایی که در مورد میزان ظرفیت مازاد تولید عربستان و امارات متحده عربی وجود دارد و امریکا با اتکای بر آن معافیت واردات نفت ایران را خاتمه داده است، استفاده از ظرفیت مازاد تولید ۲/۲ میلیون بشکه‌ای عربستان باعث کاهش ظرفیت مازاد تولید ۳/۳ میلیون بشکه‌ای در روز اوپک می‌شود و فشار رو به بالایی را بر قیمت‌های نفت وارد می‌کند.
آژانس بین‌المللی انرژی برآورد کرده که اوپک حدود ۳/۳ میلیون بشکه در روز ظرفیت تولید مازاد دارد که ۲/۲ میلیون بشکه در روز از آن متعلق به عربستان سعودی است. اگر آمریکا موفق شود صادرات نفت ایران را از طریق تحریم‌هایش به صفر برساند، این میزان ظرفیت تولید مازاد برای جبران حدود ۲/۱ میلیون بشکه در روز صادرات ایران کاملاً کافی خواهد بود. اما نکته‌ای که در اینجا مغفول مانده است این ست که اولا افزایش تولید عربستان پس از گذشت چندماه اتفاق می‌افتد و دوم اینکه تا چه زمانی تداوم خواهد داشت.
تردید در مورد آمار متورم و غیر واقعی میزان ذخایر نفتی و میزان تولید و ظرفیت مازاد تولید عربستان سالهاست که ذهن کارشناسان و ناظران نفتی را مشغول کرده است و عملا هم عربستان هنوز نتوانسته به طور قطع توانایی خود برای تولید این مقدار نفت مازاد را ثابت کند. بلومبرگ در گزارشی به نقل از منابع اگاه اعلام کرد عربستان در کوتاه‌مدت قادر به افزایش یک میلیون بشکه و امارات نیز ۵۰۰ هزار بشکه نفت به تولید خود است. از سوی دیگر به باور کارشناسان امکان به صفر رساندن صادرات نفت ایران تقریبا صفر است. باید توجه داشت که با وجود افزایش تولید قابل توجه امریکا بعد از انقلاب شیل‌های نفتی هنوز جغرافیای تقاضا بسیار گسترده‌تر از جغرافیای عرضه است و علاوه بر آن تعداد کشور‌های در حال توسعه‌ای که برای ارتقای رفاه و بهبود استاندارد‌های زندگی جمعیت رو به افزایش خود تلاش می‌کنند رو به افزایش است و نفت همچنان اصلی‌ترین منبع رشد و توسعه اقتصادی است.
نکته قابل تامل دیگر این است که عربستان و امارات در زمره مدافعان اصلی قرارداد کاهش تولید اوپک و غیر اوپک هستند. هر گونه افزایش تولید یکجانبه در اثر فشار آمریکا از یک سو وجهه تولید کنندگان اوپک در معدود قرارداد‌های همکاری با تولید کنندگان غیر اوپک مثل روسیه را خدشه دار می‌کند و از سوی دیگر ادعای عربستان و دیگر تولیدکنندگان مبنی بر غیر سیاسی بودن تصمیم‌های اتخاذ شده در اوپک را زیر سوال می‌برد.
تا قبل از این قرارداد همکاری تولید کنندگان غیر اوپک در زیر چتر سیاست‌های اوپک در تنظیم بازار منافع زیادی را به دست می‌آورند. چون تنها ابزار اوپک برای کنترل بازار کاهش و افزایش تولید بسته به شرایط قیمت‌ها و میزان ذخیره سازی‌های نفت است و معمولا در هنگام اتخاذ سیاست کاهش تولید سهم تولید اعضای این سازمان به نفع تولید کنندگان غیر اوپک از دست می‌رفت.
بر اساس این قرارداد تولید کنندگان غیر اوپک نیز در تنظیم و کنترل بازار مشارکت دارند. پوتین رئیس جمهور روسیه در این رابطه اعلام کرد: «که امیدواریم عربستان به درخواست دونالد ترامپ برای افزایش تولید نفت خود با هدف جبران کاهش تولید نفت ایران در پی عدم تمدید معافیت‌ها پاسخ مثبت ندهد. ما در چارچوب توافق نفتی اوپک و غیر اوپک دارای یک توافق هستیم و بدان پایبندیم.»
باید این واقعیت را پذیرفت که وزن نیرو‌ها و بازیگران تاثیر گذار در بازار‌های نفت تغییر کرده و نیاز به سازوکار‌های جدیدی دارد و این مهم بر ضرورت عمل به تعهدات و حفظ همکاری‌های بین المللی برای حفظ توازن در بازار‌های نفت می‌افزاید. از این رو اعتماد سازی بر اساس فاکتور‌های اقتصادی موثر در بازار‌های نفت و سیاست زدایی در این بخش بهتر میتواند تعامل در محیط جدید با متغیر‌های متعدد بازار‌های نفت را ممکن سازد.
تشدید تحریم نفتی ایران اهداف دیگری را نیز در بر می‌گیرد و مشتریان نفتی ایران نیز به نوعی تاوان پس می‌دهند. هر کدام از مشتریان اصلی نفت خام ایران در شرایطی به سر می‌برند که تصمیم گیری در این رابطه را برای تداوم و یا عدم تداوم واردات نفت ایران را برای آن‌ها سخت کرده است. چین واکنش تندی نسبت به تصمیم آمریکا برای لغو معافیت‌های نفتی نشان داد. سخنگوی وزارت امور خارجه چین گفت: دولت چین مخالف تحریم‌هاست و از آمریکا خواست به خواسته‌ها و نگرانی‌های چین احترام بگذارد و اقدامی در جهت زیرپاگذاشتن این خواسته‌ها انجام ندهد.
چین در حال حاضر در حال انجام مذاکرات با آمریکا برای پایان دادن به جنگ تجاری بین پکن و واشنگتن است. تنشی که باعث کاهش رشد اقتصادی این کشور شده و پیامد‌هایی را برای اقتصادی این کشور به همراه داشته است. به باور بسیاری از کارشناسان تحریم نفتی ایران اهرمی برای افزایش فشار بر چین نیز به حساب می‌آید. نفت موتور توسعه اقتصادی است و اهرم نفتی میتواند آزار دهنده باشد. تحریم نفتی ونزوئلا و ایران وابستگی بیشتر به نفت خام عربستان وروسیه را در پی خواهد داشت و بر خلاف سیاست این کشور برای متنوع سازی مبادی عرضه خود است.
نکته قابل تاملی که در این بین وجود دارد اینست که شرکت‌های چینی که از ایران نفت وارد می‌کنند از امریکا ال ان جی وارد می‌کنند و در صورتی که چین نخواهد به تحریم امریکا رای مثبت بدهد در واقع امریکا مشتریان ال ان جی خود را تحریم خواهد کرد. از سوی دیگر از منظر سیاسی نیز برای چین آسان نیست که امریکا در روابط تجاری اش با دیگر کشور‌ها اعمال نفوذ کرده و به صورت یکجانبه تصمیم بگیرد در حالی که برجام همچنان پا برجاست و ایران به آن متعهد مانده است.
دولت هند نیز در حال برگزاری انتخابات است. انتخابات هند طی هفت مرحله برگزار می‌شود و در تاریخ ۱۹ می ۲۰۱۹ به پایان خواهد رسید. این انتخابات رفراندومی در مورد عملکرد پنج ساله دولت نارندرا مودی نخست وزیر فعلی این کشور تلقی می‌شود. قیمت‌های نفت نقش مهمی در شرایط اقتصادی این کشور در حال توسعه دارد. مؤسسه بین‌المللی اعتبارسنجی کی. اِی. آر.ای در یک گزارش ارزیابی دقیق تأثیر عدم تمدید معافیت از تحریم‌های ایران نوشت از آنجایی که کسری تجاری و کسری بودجه هند تحت تأثیر بالا رفتن قیمت سوخت افزایش خواهد یافت، نرخ ارز این کشور اولین جایی است که در معرض آسیب قرار خواهد گرفت.
برای هند که وابسته به واردات نفت است، قیمت بالاتر نفت به تضعیف ارزش روپیه در برابر ارز‌های دیگر، افزایش نرخ تورم، عدم کاهش نرخ بهره و کسری بودجه می‌شود. درمندرا پرادهان وزیر نفت هند در واکنش به عدم تمدید معافیت‌ها از تحریم نفتی آمریکا علیه ایران گفت: هند برای جبران از دست دادن نفت ایران نفت بیشتری از سایر تولیدکنندگان دریافت خواهد کرد و هند طرح حساب شده‌ای را برای عرضه کافی نفت به پالایشگاه‌های این کشور تهیه کرده است.
مخالفان داخلی دولت مودی را به علت نرخ بالای بیکاری و فشار‌های اقتصادی وارده بر کشاورزان مورد انتقاد قرار می‌دهند. «جیرام رامش» عضو حزب کنگره ملی هند در پارلمان این کشور عدم تمدید معافیت نفتی برای هند را به بی کفایتی دولت مودی مرتبط کرد.
وی گفت: «امروز از هند خواسته شده تا تجارت نفتی با ایران را متوقف کنیم و مسیر تعاملات اقتصادی خود را تغییر دهیم. حزب کنگره ملی و کشور هند نمی‌تواند این موضوع را بپذیرند. هرگونه افزایش قیمت نفت خام جهانی بر واردات نفت هند و مسائل تجاری این کشور اثرگذار خواهد بود. تحریم‌های آمریکا به افزایش بیشتر قیمت سوخت در این کشور منجر خواهد شد. این اتفاق حمله به حاکمیت سیاسی ما است. اینکه ما از کجا نفت بخریم مسئله‌ای نیست که آمریکا بتواند آن را تعیین کند. این موضوعی است که باید توسط دولت هند مشخص شده و در خصوص آن تصمیم‌گیری شود.»
از سوی دیگر هند در بندر چابهار ایران سرمایه گذاری‌هایی را در دست اقدام دارد و امیدوار است به همکاری خود با ایران در بندر چابهار ادامه دهد. قرار است از طریق این بندر کالا‌های هندی به افغانستان فرستاده شوند. تصمیم ترامپ برای توقف معافیت‌های نفتی میتواند آینده روابط تجاری ایران و هند در این منطقه را باابهاماتی مواجه کند.
طبق جدیدترین آمار شرکت ملی نفت کره، کره جنوبی ۸.۴۴ میلیون بشکه نفت ایران را در فوریه دریافت کرد. این کشور به واردات میعانات گازی ایران وابسته است و پیدا کردن این محصول با مشخصات کیفی مشابه برای این کشور سخت است. کاهش عرضه میعانات گازی ایران میتواند بازار این محصول را تحت تاثیر خود قرار دهد. با این حال کره جنوبی اعلام کرد سئول قصد دارد راه‌هایی را برای متقاعد کردن آمریکا برای تجدیدنظر در تمدید معافیت‌ها برای واردات نفت ایران پیدا کند.
ترکیه دیگر مشتری نفت خام ایران است که واکنش تندی نسبت به تصمیم امریکا مبنی بر توقف معافیت‌های نفتی نشان داده است. مولود چاووش اوغلو وزیر امور خارجه ترکیه در آنکارا اعلام کرد: نفت ایران ارزان نیست، اما یک تفاوت عمده با بهای نفت خام عربستان سعودی و امارات عربی متحده وجود دارد. او همچنین گفت: آمریکا در حال اتخاذ یک تصمیم است و می‌خواهد همه کشور‌ها به آن پایبند باشند. چرا ما باید این بها را بپردازیم؟
به غیر از مباحث سیاسی و موضع گیری‌های مقامات ترکیه علیه امریکا و عدم تمایل ترکیه به واردات بیشتر نفت از عربستان پس از قتل خاشقچی روزنامه نگار اهل سعودی واشینگتن تایمز در سفارت عربستان در ترکیه این کشور با دو مشکل اساسی روبرو است: اول، مناسب‌ترین نفت برای پالایشگاه تو پراس ترکیه نفت ایران است. نفت سایر تولیدکنندگان به معنی پالایش بیشتر و هزینه بالاتر است. دوم، به خاطر مسائل ژئوپلیتیکی انتقال نفت ایران ارزان‌تر است.
عراق نیز از ایران گاز وارد می‌کند و به نظر نمی‌رسد تحت تاثیر این تحریم امریکا قرار گیرد. رزاق محیبس عضو کمیته انرژی پارلمان عراق در واکنش به اقدام آمریکا در تمدید نکردن معافیت‌های تحریمی کشور‌های وارد کننده نفت ایران گفت: تحریم‌های یکجانبه آمریکا برای عراق الزام‌آور نیست، چون حوزه انرژی عراق ارتباط بزرگی با صادرات گاز ایران دارد. عراق روزانه ۲۸ میلیون متر مکعب گاز وارد می‌کند.
نکته قابل تامل دیگر تاثیر این تحریم‌ها بر بازار‌های نفت و افزایش قیمت بنزین درامریکاست. بر اساس گزارش اداره اطلاعات انرژی آمریکا طی هفته اول ژانویه سال جاری میانگین قیمت خرده فروشی بنزین ۲،۲۴ دلار در هر گالن در آمریکا بود، تا اواسط آوریل قیمت بنزین تا ۲.۸۳ دلار در هر گالن بالا رفت، یعنی یک افزایش ۲۶ درصدی داشت. به نظر می‌رسد ترامپ یا بر روی حافظه کوتاه مدت مردم امریکا حساب کرده و تصور می‌کند در صورتی که بتواند قیمت‌های بنزین را برای تابستان سال آینده پایین نگاه دارد، نگرانی از منظر پیامد‌های سیاسی منفی قیمت‌های بالای بنزین نخواهد داشت. یا اینکه پیش بینی می‌کند تاثیر لغو معافیت‌های واردات نفت از ایران کوتاه مدت است و با فشار بر عربستان و امارات میتواند آن را کنترل کند و شاید خود نیز باور ندارد که میتواند صادرات نفت ایران را تا حدی پایین بیاورد که بازار‌های جهانی را تحت تاثیر قرار دهد.
همان طور که اشاره شد در سال‌های اخیر متغیر‌های متعددی وارد بازار‌های نفت شده که بر معادلات بازار‌های جهانی نفت و در نتیجه قیمت‌های نفت تاثیر به سزایی دارد. محیط جدید بازار‌های نفت نیاز به همکاری و تعامل بیشتر بین تولید کنندگان و مصرف کنندگان و دیگر بازیگران مهم دارد. اتخاذ رویکرد‌های سیاسی خصمانه بر علیه توسعه صنعت نفت و صادرات بزرگترین تولید کننده نفت و گاز جهان نه تنها به صلح جهانی کمکی نمی‌کند بلکه مصرف کننندگان بزرگی مثل چین و هند را نیز تحت تاثیر خود قرار می‌دهد و امنیت انرژِی جهان را تهدید می‌کند.
انتهای پیام/ 241
