به گزارش خبرنگار فرهنگ و هنر دفاع‌پرس، درک تاریخ انقلاب اسلامی بدون شناخت علل پیدایش آن ممکن نیست. اگر ما نتوانیم ماهیت رژیم پهلوی را به‌درستی بشناسیم قطعاً در بحث چرایی و چگونگی انقلاب اسلامی نیز با مشکل مواجه خواهیم شد. یکی از مسائلی که می‌تواند باعث ایجاد شناختی درست از رژیم پهلوی شود این است که کدام دستگاه‌ها و نهادهایی سلسله پهلوی را حمایت کردند. مسلماً وقتی دولتی دست‌نشانده باشد دستگاه‌های امنیتی آن‌را نیز بیگانگان تعیین می‌کردند.
سازمان اطلاعات و امنیت کشور که به‌اختصار ساواک خوانده می‌شد زائیده دستگاه‌های امنیتی آمریکا و انگلیس است که تحت نظر آن‌ها شکل گرفت و پرورش یافت. در ایجاد این نیروی ضد مردمی بیش از همه آمریکا نقش داشت تا ایران به‌عنوان پایگاهی مطمئن حافظ منافع نامشروعش. در کتاب «ساواک - سازمان اطلاعات و امنیت کشور (1335ـ 1357) » نوشته مظفر شاهدی به‌تفصیل درباره شکل‌گیری ساواک پرداخته که قسمت نهم آن‌را در ادامه می‌خوانید:
میدان خونین ژاله
درحالی‌که در روز 28 مرداد 1357 حکومت با برگزاری مراسم بزرگداشت کودتای 28 مرداد تلاش می‌کرد وانمود کند رژیم از موقعیت مستحکمی برخوردار است، آتش‌سوزی سینما رکس آبادان، که به‌زودی شایع شد ساواک در آن دست دارد، دولت جمشید آموزگار را با بحران جدی مواجه کرد.
سپهبد ناصر مقدم رئیس وقت ساواک در ملاقاتی با شاه خاطرنشان کرد که با توجه به مجموعه شرایط، عمر نخست‌وزیری جمشید آموزگار به سر آمده و او دیگر برای حل مشکلات حکومت توانی ندارد. شاه به توصیه مقدم و برخی محافل سیاسی داخلی و خارجی، جعفر شریف‌امامی را مأمور تشکیل کابینه کرد.
شریف‌امامی بسیاری از طرح‌های دولت را با همکاری و رایزنی مقدم برنامه‌ریزی می‌کرد. هیئت دولت شریف‌امامی برای مهار بحران، نشست‌های مشترک متعددی با فرماندهان نظامی داشت که در اغلب این جلسات ناصر مقدم نیز حضور داشت و راهکارهای او درباره چگونگی مواجهه با مشکلات مبتلابه دولت و حکومت، بین اعضای کابینه و فرماندهان نظامی با استقبال روبرو می‌شد.
ازجمله اقدامات دولت شریف‌امامی که ناصر مقدم رئیس ساواک در آن نقش مهمی داشت، اعلام حکومت‌نظامی در تهران و 11 شهر دیگر در شامگاه روز 16 شهریور 1357 بود. با این اقدام فاجعه جمعه 17 شهریور 1357 در میدان ژاله (شهدا) تهران رقم خورد و به نقطه عطفی در گسترش مخالفت‌های عمومی با حکومت پهلوی تبدیل شد. چند روز قبل و در روز 13 شهریور 1357 - عید فطر - تظاهرات گسترده‌ای در تهران و سایر شهرها روی داد و ساواک از روند حوادث و تبعات ادامه آن احساس نگرانی می‌کرد.
سپهبد ناصر مقدم پس از تظاهرات روز عید فطر (13 شهریور 1357) به دیدار شاه رفت و با اشاره به ناآرامی‌های جاری کشور و ابراز نگرانی از تبعات سوئی که می‌توانست برای ارکان حاکمیت به بار آورد، موافقت شاه را برای برقراری حکومت‌نظامی در تهران و برخی شهرها به‌دست آورد. به دنبال آن، در شامگاه روز 16 شهریور 1357 جلسه شورای امنیت ملی دولت شریف‌امامی تشکیل شد و طی مذاکراتی به کارگردانی مقدم، نهایتاً به‌ضرورت برقراری حکومت‌نظامی در تهران و 11شهر دیگر رأی داده شد.
از صبح روز 17 شهریور 1357 در بسیاری از نقاط تهران و سایر شهرها بسیاری از مردم به خیابان‌ها ریخته و بدون توجه به اخطارهایی که درباره برقراری مقررات حکومت‌نظامی داده می‌شد، بر ضد رژیم به تظاهرات پرداختند. میعادگاه اصلی تظاهرکنندگان تهرانی در میدان ژاله قرار داشت که نیروهای انتظامی و ساواک بی‌محابا به روی مردم بسیاری که در این میدان و خیابان‌های اطراف گردآمده بودند، آتش گشوده و شمار زیادی مجروح و تعداد کثیری نیز به شهادت رسیدند.
در این روز علاوه بر شهادت و جراحت صدها نفر از تظاهرکنندگان توسط ساواک، خسارات مالی و اقتصادی قابل توجهی به منازل، مغازه‌ها و اتومبیل‌های مردم وارد شد و آتش‌سوزی‌های عمدی بسیاری در بخش‌های مختلف شهر به راه انداخته شد. در دیگر شهرهای کشور نیز ساواک و سایر نیروهای نظامی و امنیتی بر روی تظاهرکنندگانی که حکومت‌نظامی را نادیده گرفته و به خیابان‌ها ریخته بودند، آتش گشود و تعداد کثیری را شهید و مجروح کردند.
بیشترین اتهامات مربوط به فاجعه روز 17 شهریور 1357 متوجه ساواک شد. تبعات کشتار 17 شهریور برای رژیم پهلوی گران تمام شد؛ ازآن‌پس ناآرامی‌ها وارد مرحله جدیدی شد. در آن میان شریف‌امامی نخست‌وزیر وقت برای آرام کردن فضای بحرانی کشور، طی نطقی از واقعه میدان ژاله ابراز تأسف کرد و کشته‌شدگان و جان‌باختگان 17 شهریور را مورد تکریم قرار داده و به مردم به دلیل این فاجعه تسلیت گفت. این موضع‌گیری شریف‌امامی از سوی ساواک تهران، که در آن نقش محوری داشت، مورد اعتراض واقع شد.
دولت شریف‌امامی کارنامه نومیدکننده‌ای برای حکومت داشت و چاره‌ای جز تغییر آن با کابینه‌ای دیگر به ذهن تصمیم گیران حکومت و به‌ویژه ناصر مقدم خطور نمی‌کرد. در چنین شرایطی با زمینه‌سازی‌های پیشین ساواک، شاه متقاعد شد که جز برکناری شریف‌امامی از نخست‌وزیری و روی کار آمدن فردی نظامی، که سرکوب بیشتر مخالفان را پی گیرد، چاره دیگری نیست.
ساواک از روز 13 آبان 1357 بر جنایات خود در تهران و سایر شهرها افزود و با ایجاد درگیری‌های خونین با تظاهرکنندگان و آتش‌زدن‌ها و تخریب‌های عمدی در سطح وسیعی از شهر تهران، بیش‌ازپیش موجبات نگرانی شاه را از عواقب سوء ادامه نخست‌وزیری جعفر شریف‌امامی فراهم آورد. نهایتاً نیز مقدم در ملاقاتی با شاه موجبات انتصاب ارتشبد غلامرضا ازهاری را به نخست‌وزیری فراهم آورد.
ادامه دارد...
