عالمی که دو بُعد علمی و مبارزاتی در او جمع بود

به گزارش گروه سایر رسانه های دفاع پرس، با مروری به زندگی پرثمر این عالم مجاهد و مبارز منزلت علمی و سیره ایشان در عرصه امر به معروف و نهی از منکر را منتشر می کند.

ولادت

در سال 1282ق. خانه حاج میرزا محمد آقا از علمای بزرگ آذربایجان با تولد نوزادی منّور گردید(1). پدر که خود از سادات حسینی و اهل فضل و دانش بود، نام این کودک را به یاد امام علی بن ابی طالب(ع)، ابوالحسن(2) گذاشت و به وجودش مباهات کرد. ابوالحسن در خانه پر از مهر و صفای معنوی و در سایه لطف و محبت پدری، این چنین بزرگ شد. وی دوران نوجوانی اش را سپری ساخت و در زادگاه خویش -تبریز- وارد مدرسه دینی گردید. مدارس دینی تبریز هر چند در آن زمان چندان شکوفایی نداشت، اما دروس دینی همچنان برپا بود و اساتید بزرگی در آن به تدریس اشتغال داشتند. اساتیدی چون، میرفتاح سرابی و آقا میرزا محمد اصولی از جمله بزرگانی بودند که در دوران تحصیل سید ابوالحسن در این حوزه تدریس می کردند و هم چنین حاج میرزا محمد آقا پدر سید ابوالحسن نیز از اساتید وقت حوزه علمیه تبریز بود. آقا سید ابوالحسن در این حوزه علاوه بر اینکه از محضر بزرگانی چون حاج میر فتاح سرابی و آقا میرزا محمد اصولی بهره می برد، محضر پدر بزرگوار را نیز مغتنم می شمرد. او می گوید: دو جلد قوانین را از اول تا آخر نزد آقا میرزا مهدی اصولی خواندم.(3)

دوران نجف

آقا سید ابوالحسن در سال 1304 شمسی در 22 سالگی راهی حوزه علمیه نجف گردید و نزدیک شش سال در آن حوزه به تحصیل پرداخت. بزرگانی که وی محضر آنان را در حوزه نجف درک کرد و خوشه چین خرمن دانش آن بزرگواران بود، عبارتند از: آیات عظام؛ فاضل ایروانی، میرزا حبیب الله رشتی، آقا شیخ حسین مامقانی که هر کدام از مراجع و اساتید بزرگ نجف به شمار(4) می رفتند(5)

منزلت علمی

آیت الله سید ابوالحسن انگجی هر چند مدتی طولانی در حوزه علمیه نجف اقامت نگزید، لیکن در این چند سال کوتاه توانست راه طولانی اجتهاد را بپیماید و به منزلت بلند علمی نایل گردد.

نویسنده کتاب علماء معاصرین می نویسد: (آیت الله انگجی) از طراز اول مجتهدین ایران و عمده مراجع احکام این زمان و مراتب اجتهادش مسلّم (است).(6) وی سپس به دقّت علمی و تلاش محققاّنه وی اشاره کرده و می گوید: صاحب وقار و متانت و ابهت، کثیر العلم ولی بسیار قلیل الکلام بود. کراراً حقیر مسئله مهمی می پرسیدم که شاید تفصیلی و شرحی بیان کنند ولی وی فقط به جواب مسئله اکتفا می کرد. حافظه عجیبی داشتند حاضر الفتوا بودند. (7)

نویسنده کتاب رجال آذربایجان نیز به این بعد از شخصّیت ایشان اشاره می کند و می نویسد: مرحوم انگجی عالم فاضل بود و در عمر خود از معاریف(8) آذربایجان به شمار می رفت. علاوه بر فقه در علوم ادب نیز اطلاع فراوان داشت هر مشکل فقهی و ادبی را حل می کرد. حاج میرزا حسن آقا مجتهد(9) به مقام علمی او اذعان داشت و مکرر این معنا را می گفت تا مراتب فضل او پوشیده نماند.(10)

آثار علمی

از این عالم فرزانه آثار قلمی متعددی به جای مانده که عبارت است از:

    حاشیه بر ریاض المسائل در فقه
    شرحی بر حج شرایع
     ازاحة الالتباس(11)

وی همچنین رساله هایی در موضوعات مختلف فقهی نگاشته و حاشیه ای بر رسائل و مکاسب (12) نیز داشته است.

سیره آیت الله انگجی

مهم ترین و برجسته ترین چهره زندگی آیت الله انگجی اهتمام وی به امر به معروف و نهی از منکر بوده است؛ آن هم در روزگاری که عده ای برای آشفته ساختن افکار دینی و مذهبی مردم و به همین جهت موقعیتی که پیش آمده بود در مطبوعات به هر وسیله علیه دین می تاختند. او مردی انزواطلب و گوشه نشین نبود بلکه در مسائل مربوط به اسلام و مسلمین پیشتاز بود. در جریان مشروطیت نیز از مدافعین مشروطیت به شمار می رفت و با آخوند خراسانی در ارتباط بود. بسیاری از جریانات که می رفت به آشوب و خونریزی تبدیل گردد به دست وی هدایت می شد و به جهت نفوذ در بین مردم در این جریانات نقش آفرین بود. وی روزی بالای منبر به مجاهدین مشروطیت گفت: گیرم که حاج میرزا حسن آقا مجتهد کافر شده، شما با کدام صلاحیت منزل او و دکانش را غارت کردید. اگر کسی از دین خدا هم برگشته باشد، صلاحیت منزل او به وراّثش(13) می رسد نه به مجاهدین و فدائیان.(14)

در جریان تقی زاده نیز آیت الله انگجی از طرف آیت الله آخوند خراسانی موظف گردید پیام آخوند را به مردم برساند. آیت الله آخوند خراسانی در نامه ای به ایشان می نویسد:

جناب مستطاب شریعت مدار کهف الانام ثقة الاسلام آقای حاج میرزا ابوالحسن انگجی دام تأییداته. در خصوص حکمی که از این خادمان شرع انور درباره آقا سید حسن تقی زاده صادر شده بود، مکاتیب و سئوالاتی از تبریز رسیده؛ لازم است جناب مستطاب عالی به عموم علماء و قاطبه مسلمین اعلام فرمایید حکم مزبور تکفیر نبوده و نسبت تکفیر بی اصل است فقط حکم به عدم جواز مداخله در امور نوعیه مملکت و عدم لیاقت عضویت مجلس محترم و لزوم خروجش بوده لاغیر؛ البته زائد بر مدلول حکمی مترتب نشود.(15)

تبعید آیت الله انگجی

در جریان حرکت های ضد دینی پهلوی آیت الله انگجی پیشرو مبارزین بود و تبریز را عملاً کانون مبارزه بر علیه پهلوی کرده بود؛ دولت نیز به جهت اینکه از نفوذ ایشان در بین مردم اطلاع داشت از جانب این عالم بزرگ بیمناک بود و به همین جهت نیز عوامل حکومت، حضور وی را در تبریز تحمل نکرده و او را از شهر تبریز تبعید کردند.

آیت الله انگجی به همراه چند تن از علماء که از جمله آیت الله آقا میرزا صادق آقا بود، تبعید گردیدند. آیت الله انگجی مدتها در تبعید مشهد و سنندج به سر برد (16) و مدتی نیز در قم اقامت گزید. وی سپس به تبریز مراجعت کرد و همچنان به تبلیغ و ترویج معارف پرداخت.

مشروطه ای که آیت الله انگجی و صدها مجاهد دیگر برای آن فداکاری کرده بودند، مورد سوء استفاده عناصر فرصت طلب و عوامل استعمار قرار گرفت با روی کار آمدن رضاخان در جریان کودتای 1299 شمسی دیگر از مشروطه که با اهداف آزادی و نفی سلطه و برای گذر از استبداد به حکومت مردمی به وقوع پیوسته بود، جز اسمی باقی نمانده بود و ایران رها یافته از قید سلطه سلاطین نادان قاجار بار دیگر استعمار را تجربه کرد.

آیت الله انگجی سرانجام پس از عمری تلاش و خدمت به اسلام و جامعه در ذیقعده سال 1357ق. در تبریز وفات یافت و پیکرش در شهر قم به آغوش خاک سپرده شد.(17)

آثار جاوید

آیت الله انگجی شش پسر داشت که سه تن از آنان در کسوت علمای دینی و مبلّغین احکام الهی بودند. آقا میرزا حسن، آقا میرزا محمد علی و حاج میرزا مهدی هر سه برادر در قم تحصیل کرده و از آیت الله حاج شیخ عبدالکریم حائری کسب فیض کرده و در علم و معرفت و فقه و اصول به مرتبه اجتهاد رسیدند.

رجال آذربایجان می نویسند: هر سه صاحب محراب و منبرند و آسمان روحانیت تبریز را به منزله سه اختر فروزانند. اثر نجابت و آقایی از سیمای آنان ساطع است. وقتی انسان این برادر با فضل و کمال و نجیب و آقا را می بیند به یاد اشراف سادات عصر قرون اولیه اسلامی چون سید مرتضی و سید رضی و سایر سادات اشراف می افتد(18).

سه فرزند یگر وی نیز در علوم پزشکی تخصص یافته اند که عبارتند از: آقایان اسماعیل، ابراهیم و محمود. البته امروزه نوادگان این عالم وارسته نیز به انگجی معروف هستند و این چشمه جوشان همچنان در جامعه اسلامی در جوشش و حرکت است. فرزندان این خاندان برخی در کسوت روحانی و برخی در عرصه های دیگر به تلاش و سازندگی جامعه دینی اشتغال دارند.

شاگردان

بزرگان و دانشجویان زیادی در محضر آیت الله انگجی شاگردی کرده و از محضر ایشان بهره برده اند که می توان از آن بزرگواران آیت الله العظمی سید محمد حسین طباطبایی، آیت الله العظمی حاج عبدالحسین غروی، آیت الله العظمی شهید اسدالله مدنی، آیت الله شهید قاضی طباطبایی را نام برد.

*ستارگان حرم ج 1- سعید عباس زاده



پی نوشت ها:

1 - وی در محله ای به نام انگج در تبریز متولد شد در بعضی منابع چون اعیان الشیعه از انگج به نام قریه تعبیر شده است اصل ایشان از قریه ای نزدیک تبریز است. اعیان الشیعه، ج 2، ص 324.

2 - ابوالحسن کینه امام علی است.

3 - علماء معاصرین، ص 178.

4 - در منابع دیگر شیخ محمد حسین کاظمینی نیز از جمله اساتید وی آمده است.

5 - گنجینه دانشمندان، شریف رازی، ج 1، ص 245.

6 - علماء معاصرین، ص 178.

7 - همان.

8 - از بزرگان سرشناس.

9 - از علمای برجسته آذربایجان و معاصر آیت الله انگجی بود.

10 - رجال آذربایجان، مجتهدی، ص 181.

11 - علماء معاصرین، ص 178.

12 - علمای بزرگ شیعه از کلینی تا خمینی، ص 370.

13 - نه وارثین ایشان می رسد.

14 - رجال آذر بایجان، مجتهدی، ص 181.

15 - امام خمینی به مبارزه علمای آذربایجان و تلاشهای این مرد بزرگ مکرر اشاره کرده است. صحیفه نور.

16 - یکصد سال مبارزه روحانیت مترقی. عقیقی بخشایشی، ص 8.

17 - فقهای نامدار شیعه، حقیقی بخشایش، ص 399 به نقل از اوراق تازه یاب.

18 - رجال آذربایجان، مجتهدی، ص 181.

منبع:حوزه