حس نوستالژی و آزادی در سروده‌های قیصر امین‌پور

به گزارش خبرنگار فرهنگ و هنر دفاع‎پرس، ادبیات هر ملتی از مولفه‌هایی شکل می‌گیرد که در واقع بهترین گزینه و شاخص برای آشنایی با نگرش و جهان بینی آن ملت است و سهم بسزایی در پی ریزی شالوده‌های فکری آنان دارد. شاعران و نویسندگان بزرگ هر سرزمینی در آثار خود، دغدغه‌هایی جهان شمول را مطرح کرده‌اند که به مثابه روحی در کالبد فرم ادبی است.

آنان به ترسیمی زنده از اوضاع زمانه خود پرداخته و آثارشان همواره از ظرفیتی قابل توجه برای تفسیر مسائل وطنی و حتی فراوطنی برخوردار بوده است. یکی از این شاعران متعهد قیصر امین‌پور محسوب می‌شود. او در قالب‌های رباعی، دوبیتی، غزل، مثنوی، شعر نو و قصیده شعر سروده است.

از ویژگی‌های شعر قیصر آراسته بودن به صنعت بدیعی تکرار است که بررسی مبانی این صنعت در سروده‌های او ما را با جهان ذهنی و رویکرد فکری وی آشنا می‌سازد. با وجود بسامد بالای تکرار در اشعار قیصر امین‌پور و بر حسب تصادفی نبودن این مکررات، تکرار در اشعار او، دارای ظرفیت بررسی از رویکرد‌های مختلف است.

زندگی قیصر امین‌پور

قیصر امین‌پور در دوم اردیبهشت ۱۳۸۸ خورشیدی در یکی از مناطق دزفول چشم به جهان گشود. تحصیلات ابتدایی خود را در زادگاهش گذراند و برای ادامه تحصیل به دزفول رفت. تحصیلات دانشگاهی خود را در رشته دامپزشکی در دانشگاه تهران آغاز کرد، اما با انصراف از رشته خود به جمع دانشجویان علوم اجتماعی پیوست و رشته زبان و ادبیات فارسی دنبال کرد و با اتمام تحصیلات تکمیلی خود به تدریس این رشته در دانشگاه پرداخت. او در عین حال عضو شورای شعر و ادبیات حوزه نیز بود.

پس از مدتی به شورای سردبیری مجله سروش نوجوان پیوست. از قیصر امین‌پور آثاری با عناوین؛ تنفس صبح، در کوچه آفتاب، مثل چشمه، مثل رود، ظهر روز دهم، آینه‌های ناگهان، گل‌ها همه آفتابگردانند، بی بال پریدن، طوفان در پرانتز، به قول پرستو، دستور زبان عشق و سنت و نوآوری در شعر معاصر برجای مانده است.

بیشتر بخوانید:

باز هم اول مهر آمده بود

«قیصر امین‌پور»؛ شاعری که به ظرفيت‌ها و توانمندی زبان فارسی افزود

با توجه به آثار و دانش وی، او را می‌توان از تاثیرگذارترین و برجسته‌ترین شاعران مرد در بعد از انقلاب اسلامی معرفی کرد. وی فرد منتخب هفتمین همایش «چهره‌های ماندگار» بود که در سال ۱۳۸۷ بعد از فوت وی برگزار شد.

آرامگاه این شاعر در زادگاه خودش، گتوند، در کنار آرامگاه شهدای گمنام در شهرستان گتوند واقع شده است. به پاس قدردانی از او بلوار جنوبی منتهی به میدان شهرداری تهران به بلوار قیصر امین‌پور نام‌گذاری شده است.

شخصیت قیصر امین‌پور

اگر بخواهیم مختصری در مورد ایشان و شخصیت و رفتارشان نکاتی را عرض کنیم می‌توان از دیدگاه شاگردان وی گفت:

در تدریس و معلمی، نگاهی دقیق و لطیف داشت و از ذوق و استعداد ادبی در درس دادن خود بهره می‌گرفت.

در تدریس و حین آن، ابیات طنز و غیر طنزی را برای درک بهتر مطالب، می‌سرودند.

در تدریس خود از نقاشی و طرح‌های ساده روی تخته استفاده می‌کرد.

قیصر امین‌پور به ادبیات نگاهی غیرمتعصبانه، علمی و عمیق داشت و دید او به شخصیت‌های ادبی و هنری، قابل تامل.

در کلاس درس او، دیر آمدن و زود رفتن، هدر رفت وقت، خود محوری و ... وجود نداشت.

کلاس‌های درس ایشان دو طرفه و با مشارکت دانشجویان در بحث بود.

وی در تدریس، نگاهی دقیق و آرام، تدریس پیوسته و عمیق و بدون غرور همراه با صدای گرم داشت و توصیه به اعمال باور‌ها نه به اعلام آنها، می‌کرد.

آزادی در سروده‌های قیصر امین‌پور

قیصر امین‌پور از آزادی برداشت‌های مختلفی داشت. آن چه که از مفهوم آزادی و گستره آن مطرح کرده‌ایم، به ویژه نگاه و بینشی که پس از انقلاب اسلامی در اندیشه روشنفکران جوان و انقلابی دیده می‌شود، زمینه‌ساز این برداشت‌های امین‌پور بوده است.

رشد و تطور اندیشه امین‌پور به خصوص در دهه آخر عمرش به ویژه آشنایی با دیدگاه‌های جدید پس از ورود و تحصیل در مقاطع عالی دانشگاهی و نشست و برخاست با صاحبان اندیشه، موضوعات جدیدتر از جمله نگاه نو به آزادی برایش دغدغه‌ای شد که در سروده‌هایش دیده می‌شود.

آزادی در سروده‌های او در مفهوم اولیه نجات از اسارت دشمن خارجی و جغرافیایی، در مفهوم رهایی از تعلقات و خواسته‌های نفسانی و در نهایت به مفهوم اجتماعی آن، رهایی انسان در معنی عام و مطلق دیده می‌شود. آن‌چه که در نگاه امین‌پور به آزادی مطرح شده است، آشکارا اعتراض‌هایی دیده می‌شود، گرچه نسبت به مبانی دین نیست، اما نسبت به عملکرد اجتماعی امروزی دین دغدغه‌هایی در سروده‌هایش دیده می‌شود.

بی‌تردید باورمندی او به مبانی اسلام و اندیشه‌های شیعی بر هیچ فردی پوشیده نیست و در سروده‌هایش آشکار است. از یک سو باورمندی امین‌پور به مبانی اسلام و انقلاب، از سوی دیگر برداشت‌های گوناگون از آزادی در مجموعه‌های امین‌پور قابل ملاحظه است.

سرودن قطعه‌های پیاپی

یکی از شگرد‌های ساختاری شعر‌های امین‌پور، سرودن قطعه‌های پیاپی یا مسلسلی است از جمله این سه قطعه آرمانی؛ این‌چنین سروده‌ها فراوان دیده می‌شود: احوال‌پرسی و گل‌ها همه آفتابگردانند، درد واره‌ها، و آینه‌های ناگهان، این سروده‌های پیاپی گاه ممکن است در مجموعه‌های مختلف هم مانند: همزاد عاشقان و گل‌ها همه آفتابگردانند باشد.

امین‌پور در قطعه‌های دیگر به موضوع مورد بحث اشاراتی دارد. در قطعه «در این زمانه» نگرانی خود را به خاطر از دست دادن هویت انسان مطرح می‌کند و می‌گوید: عقاب را اگر در قفس بیندازند، عقاب نخواهد بود، چرا که او را بی‌هویت کرده‌اند.

در نگاه قیصر امین‌پور آزادی با نگاه‌های مختلف و با مصداق‌های آزادی فردی، فکری و اجتماعی است. در سال‌های پیروزی انقلاب و سال‌های آغازین جنگ ایران و عراق، آزادی در برابر دشمن جغرافیایی و عقیدتی معنی می‌یافت.

پس از چند سال به ویژه سال‌های پایانی جنگ و سال‌های پس از جنگ، ضمن تغییر شرایط اجتماعی و سیاسی از یک سو، پویایی اندیشه و دست یافتن به نگاه‌های نو و کسب مدارج عالی تحصیلی شاعر از سوی دیگر، اندیشه و نگاه وی دست‌خوش دگرگونی‌هایی شده است.

حس نوستالژی

از مبانی تکرار در سروده‌های قیصر احساسات درونی به ویژه حُسن نوستالژیکی است. تکرار برآمده از این احساس در پایان عبارات شعری امین‌پور، نمود برجسته تری دارد. واژگان یا عبارت‌های تکراری برآمده از حس نوستالژیکی در اشعار قیصر نوعی حالت تعلیق و انتظار را برای مخاطب به همراه دارد که مخاطب از آن حال تعلیق، لذتی می‌برد و آن حالت موجب جلوه نمایی و ماندگار شدن شعر در ذهن مخاطب می‌شود. از دیگر مبانی تکرار در اشعار امین‌پور تاثیر پذیری از عناصر تکرارآفرین و مکرر در طبیعت است.

شاعر با نگاه به نمود‌ها و نماد‌های تکراری در جهان طبیعت و اصول مبتنی بر تکرار در طبیعت، اصل زایش، در پی آمدن فصول، چرخه اکوسیستم و ... و با بررسی جوانب زیباشناختی و زیبایی آفرین این عناصر در ذهن خویش به آفرینش و آرایش واژگان مکرر در بیان شعری خویش می‌پردازد و لذت درونی و احساس زیباپسندانه خویش را در یک شگرد زبانی به مخاطب خویش منتقل می‌کند.

ویژگی‌های شعر قیصر امین‌پور

مضمون بکر: مضمون یابی و نکته پردازی وی با هوشیاری و دقت نظری که داشت، باعث ایجاد محتوا‌های نزدیک به واقعیت و معما گونه می‌شد. از جمله شعر‌هایی که در عین روان بودن، بسیار زیبا هستند می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
شعر‌های لحظه سبز دعا
حضور لاله‌ها
لحظه شعر گفتن
اندیشه‌های نو: از جمله ویژگی‌های خوبی که قیصر امین پور در آن تلاش خوبی داشت، می‌توان به کشف مدام هنر و خلق سروده‌های نو اشاره نمود. این نوگرایی‌ها در مضمون را می‌توان در قطعه‌ی "راه بالا رفتن" وی دید.

زبان امروزی: از دیگر ویژگی‌های شعر‌های وی، روان بودن متن در کنار بهره گیری از زبان امروزی و با رعایت بکارگیری کنایات و اصلاحات به جمعیت می‌باشد. این ویژگی را میتوان در شعر "بال‌های کودکی وی" یافت.

گوناگونی موضوعات: از ویژگی‌های موضوعات انتخابی وی می‌توان به تازگی، نو بودن اشاره کرد که مناسب عام مردم و نوجوانان می‌باشد.

وزن: وی در شعر‌های خود برای کودکان و نوجوانان از وزن‌های ریتمیک و هماهنگ برای ارتباط بهتر با مخاطبان خود در شعرهایش به گوناگونی استفاده می‌کرد.

آثار قیصر امین‌پور

از مجموعه آثار استاد قیصر امین‌پور می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

در کوچه آفتاب

تنفس صبح رباعی و دوبیتی

طوفان در پرانتز: نثر ادبی در سال ۱۳۶۵

منظومه‌ی ظهر روز دهم: شعر نوجوان در سال ۱۳۶۵

مثل چشمه، مثل رود: شعر نوجوانان سال ۱۳۶۸

بی بال پریدن: نثر ادبی در سال ۱۳۷۰

مجموعه شعر آینه‌های ناگهان: سال ۱۳۷۲

به قول پرستو: شعر نوجوان سال ۱۳۷۵

گزینه‌ی اشعار (مروارید): سال ۱۳۷۸

مجموعه شعر گل‌ها و همه آفتابگردان‌اند: سال ۱۳۸۰

دستور زبان عشق: سال ۱۳۸۶

انتهای پیام/120