گروه حماسه و جهاد دفاع‌پرس، اهمیت پژوهش و تحقیق در عرصه‌های مختلف بر کسی پوشیده نیست. هرجا موضوعی از پژوهش و اعتبار تحقیقاتی برخوردار باشد ماندگارتر و اثرگذار خواهد بود و در طول زمان از گزند آسیب‌ها در امان می‌ماند. سرلشکر محمد باقری رئیس ستادکل نیروهای مسلح بهمن سال ۱۳۹۹ در مراسم اختتامیه آثار پژوهشی دفاع مقدس، جایزه سردار سلیمانی در خصوص اهمیت تحقیق و پژوهش در آثار دفاع مقدس گفته بود: «مهمترین دلیل در چرایی پژوهش مسئله تحریف است. هر واقعه‌ای که می‌تواند برای آیندگان اثربخش باشد سریع تحریف به سراغش می‌رود و دفاع مقدس از این موضوع مستثنی نیست. تنها پژوهش‌های دقیق می‌تواند این جریان سالم را از آلودگی‌ها مصون بدارد.»
در همین راستای و به منظور بحث درباره چرایی و لزوم بحث پژوهش در آثار دفاع مقدس، خبرگزاری دفاع مقدس با همکاری سازمان اسناد و تحقیقات دفاع مقدس نشستی را با حضور دو تن از نویسندگان حوزه دفاع مقدس برگزار کرده است. در این نشست «شیرین زارع پور» نویسنده کتب دفاع مقدس و پژوهشگر و نیز «سید احمد معصومی نژاد» نویسنده و مستندساز به بیان نقطه نظرات خود پرداختند. بخش اول، دوم، سوم، چهارم و پنجم روز‌های گذشته منتشر شد و در ادامه بخش ششم و پایانی صحبت‌های ارائه شده در این نشست را می‌خوانید.
پژوهشگر باید از نزدیک فضا‌های سوژه مورد نظر را لمس کند
دفاع‌پرس: گاه نویسنده‌ای در سال چند کتاب به بازار عرضه می‌کند، آیا این کار به تولید اثر فاخر ضربه نمی‌زند؟ یا برای مثال از مصاحبه‌های تلفنی استفاده می‌کنند، آیا این قابل استناد است؟ و می‌توان به عنوان کار پژوهشی از آن نام برد؟
زارع‌پور: ما روایت‌ها را تطبیق می‌دهیم. مثلاً اگر کسی در فاصله زمانی پنج سال با شهید بوده، کسان دیگری هم بوده‌اند و مصاحبه‌های دیگری هم گرفته شده، همه این‌ها را مطالعه می‌کنیم و تطبیق می‌دهیم. اغلب مطالب درست است و البته گاهی پیش می‌آید که از نظر زمانی تفاوت‌هایی باشد.
مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس: کمی درباره آسیب‌های حوزه داستان نویسی و خاطره نویسی و پژوهش در این خصوص بفرمایید و اگر راه‌حل و پیشنهادی هم دارید بیان کنید.
معصومی‌نژاد: ما در بحث مستند حتما در فضا‌هایی که سوژه حضور داشته می‌رویم و از نزدیک می‌بینیم. حتی اگر پژوهشگر هم چنین کاری را نکرده لازم است نویسنده در این فضا حاضر شود.
مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس: درباره آسیب‌های حوزه مستند و پژوهش چطور؟
اشراف و جامعیت یک موضوع وابسته به پژوهش است
معصومی‌نژاد: افرادی هستند که ورود کرده‌اند به این عرصه، بدون اینکه آموزش‌های لازم را ببینند و این خیلی لطمه زده است. خانه مادران شهدایی می‌رفتیم که اصلاً پذیرای ما نبودند و می‌گفتند افرادی آمده‌اند و کلی وقت ما را گرفته و نسخه فیلمش را هم رفته‌ام بازبینی کرده‌ام، اما مستند پخش نشده است. فرد به اسم مستندساز رفته یک دوربین گذاشته و گفته حاج آقا شما صحبت کن. سؤالاتی هم اگر پرسیده در حد بله و خیر بوده. یعنی اصلاً آشنایی با بحث اولیه مصاحبه کردن نداشته است.
این افراد حتماً باید آموزش ببینند. مهمترین قضیه در تمام رده‌ها بحث آموزش است. ما وقتی دشمن یا یک موضوع را نشناسیم و آگاهی نسبت به آن موضوع نداشته باشیم، نمی‌توانیم موفق باشیم. این جمله شهید حسن باقری است که می‌گوید «صددرصد شناسایی، صد درصد پیروزی». مرحوم نادر طالب‌زاده به این جمله خیلی استناد می‌کرد و می‌گفت شما اگر در یک موضوعی صددرصد شناسایی انجام دهید، صددرصد پیروز می‌شوید. من نمی‌توانم با غرب بجنگم در شرایطی که اصلاً شناسایی نسبت به آنها نداشته باشم. اگر ما بخواهیم محصولی تولید کنیم که قوی باشد و بتوانیم به آن افتخار کنیم، راجع به آن موضع باید صددرصد اطلاعات داشته باشیم، حتی درباره پدر یا مادر شهید؛ بعضی مواقع دوستان می‌گویند تو ادعا می‌کنی از پدر شهید بیشتر شهید را می‌شناسی، گفتم این خیلی طبیعی است. چون پدر و مادر شهید در یک بخش‌هایی با این شهید بوده‌اند. آنها نمی‌دانند که این شهید در عملیات چه کار‌هایی کرده است. یعنی کاملاً باید روی یک موضوعاتی اشراف داشته باشیم.
زارع‌پور: اشراف نداشتن محققین به بحث تحقیق و اصلاً مهارت نداشتن‌شان مسئله مهمی است. گاهی تحقیق‌هایی که انجام می‌شود به درد خلق اصل هنری نمی‌خورد. دبیر ادبیات یکی از نشریات می‌گفت من قبول دارم که محققین ما می‌روند و دستگاه ضبط صدا را می‌گذارند و بعد هم برمی‌دارند می‌آورند. یعنی خیلی کاری ندارند که شما چه می‌گویی. گاهی شاخ و برگ صحبت‌ها باعث می‌شود مصاحبه از خط مستقیم خارج شود. متأسفانه این آسیب‌ها وجود دارد و همچنان هم همین است و هیچ تلاشی از طریق دوستان در زمینه نشر انجام نمی‌گیرد که این آسیب‌ها برطرف شود و کار بهتر از این دربیاید.
مرجعی برای کار تحقیقی دفاع مقدس نداریم/ مراکز جزیره‌ای و سلیقه‌ای عمل می‌کنند
مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس: در دسترس نبودن منابع اصلی هم می‌تواند یکی از مسائل و مشکلات باشد؟
معصومی‌نژاد: من فکر می‌کنم اگر ارگان یا نهادی متولی این امر شود کمی کار‌ها تخصصی‌تر خواهد شد. گاهی من به ۱۰ ارگان مراجعه کرده‌ام که از آنها شاید ۹ ارگان در این قضیه صفر بودند. گنجینه آثار شهدا در بنیاد شهید کارایی ندارد و اسنادی که از شهدا جمع شده به کار نمی‌آیند. اغلب از خانواده شهدا عکس و آلبوم گرفته شده که مشخص نیست کجاست. واقعاً باید بنشینیم و آسیب‌شناسی کنیم. هیچ کس نباید به خودش اجازه دهد که عکس‌ها و بایگانی یک خانواده را از آنها بگیرد. باید با تجهیزات کامل برود و در نهایت اسکن عکس و فیلمها را بردارد.
زارع‌پور: اصلاً جای مرجعی وجود ندارد و همه به صورت جزیره‌ای عمل می‌کنند، هرکس هر تحقیقی کرده، فقط مرکز خودش اجازه دارد استفاده کند و آن نویسنده‌ای که خودش تشخیص می‌دهد. سلیقه‌ای هم عمل می‌کنند. ما با این آسیب خیلی زیاد روبه‌رو هستیم، در حالی که همه داریم برای دفاع مقدس قدم برمی‌داریم و بین خودمان هنوز اختلاف هست.
معصومی‌نژاد: یکی از دغدغه‌های سرلشکر باقری هم همین بود که جمع‌آوری اسناد به صورت جزیره‌ای انجام نشود.
مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس: یکی از مطالبات سرلشکر باقری این بود که بنیاد حفظ آثار با دفتر پژوهشگاه با هم یک کار مشترک انجام دهند و ما هم دنبال این مطالبه‌گری هستیم.
زارع‌پور: یک رقابت منفی بین نهاد‌ها وجود دارد که می‌گویند این شهید من است و شما نباید درباره‌اش بنویسید. من رفتم مصاحبه کردم و این مال ماست. این روش خیلی بد است.
حقوق پژوهشگران به کرایه ایاب و ذهاب نمی‌رسد/ پژوهشگران را در جشنواره‌ها نمی‌بینند
مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس: در مسابقات و جشنواره‌هایی که من دیده‌ام متأسفانه یا کتاب مهم است یا نویسنده. پژوهشکر را نمی‌بینند، در حالی که ۸۰ درصد کار را یک پژوهشگر انجام می‌دهد. بعضی از پژوهشگران واقعاً کارشان خوب است. خوب سؤال می‌کنند تمام زیر و زِبَر ماجرا را درمی‌آورند در حالی که بعضی از نویسندگان فقط خوب می‌نویسند و فضاسازی می‌کنند. به نظر من این هم یکی از آسیب‌هایی است که باعث دلسردی پژوهشگر می‌شود.
زارع‌پور: ضمن اینکه هزینه بسیار اندکی به پژوهشگر داده می‌شود که در حد کرایه ایاب و ذهاب آنها هم نیست.
معصومی‌نژاد: این ریشه در فرهنگ ما دارد. اگر دقت کنید در تمام اصناف، تولیدکننده از همه کمتر سود می‌برد و دلال و فروشنده هستند که بیشترین سود را می‌گیرند. برخی شعرای اشعار معروف نوحه‌ها این گلایه را دارند که ما وقت گذاشتیم و اشعار نوحه‌های معروف را نوشتیم، اما همیشه از مداح آن اسم می‌برند.
مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس: امیدوارم این نشست‌ها بتواند تاثیرگذار باشد و بهانه‌ای شود تا به پژوهشگران اهمیت بیشتری داده شده و مسائل بهتر دیده شود.
ظرفیت پایگاه‌های بسیج و مساجد را از دست داده‌ایم
دفاع‌پرس: بسیاری از صحبت‌های شما مطالبه ما خبرنگاران هم هست و بار‌ها هم بیان شده که اسناد را در اختیار جامعه خبرنگار، پژوهشگر قرار دهند. قول دادند کار‌هایی انجام دهند، ولی انجام نشده.
معصومی‌نژاد: ما متأسفانه مکان‌ها یا پتانسیل‌هایی داشتیم که آنها را از دست داده‌ایم، مثل مساجد و پایگاه‌های بسیج که این مساجد و پایگاه‌ها می‌توانستند بسیاری از نیاز‌های ما را برطرف کنند. ما افراد ارزشمندی چه آقا و چه خانم در پایگاه‌های بسیج داریم که می‌توانند در موضوع پژوهش کمک کنند اما مسجد تبدیل به یک اداره شد که امام جماعت بیاید و نماز بخواند و حقوق بگیرد و خادم هم یک ساعت در مسجد را باز کند و هر دو بروند. دیگر از رسالت مسجد به عنوان سنگر و پایگاه فاصله گرفته‌ایم. این اتفاقات باعث شده که لطمات زیادی بخوریم.
انتهای پیام/ ۱۴۱
