به گزارش گروه فرهنگ و هنر دفاع‌پرس، دفاع مقدس و جنگ هشت ساله به فرموده رهبر انقلاب اسلامی گنجینه بزرگی است که تمام ناشدنی است؛ بنابراین از هر زاویه و از هر حوزه‌ای که به آن توجه شود شامل درس‌ها و دستاورد‌های بزرگی است.
در این میان بعد نظامی و سیاسی علاوه بر فرهنگ دفاع مقدس از مسائل بسیار پراهمیت برای ملت ایران است تا از این تجربه بزرگ همواره برای رویارویی با دشمنان خود استفاده کند.
مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس که همواره کوشیده است با آثار پژوهشی خود در این مسیر قدم بردارد، در تازه‌ترین اثر منتشر شده خود تلاش داشته تا درس‌ها و دستاورد‌های دفاع مقدس را از نگاه فرماندهان نظامی و سیاستمدارانی که در آن دوران حضوری فعال داشته و بر مسائل کلان نظامی و سیاسی کشور موثر بوده اند، بررسی کند.
به همین دلیل با نویسنده کتاب «نقبی بر درس‌ها و دستاورد‌های جنگ» محمد درودیان و اکبر رستمی مدیر گروه مطالعات و جغرافیای نظامی مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس به گفتگو پرداخته‌ایم.
انتشار اولین کتاب تحلیلی با محوریت گفتگو با فرماندهان و مسئولین
اکبر رستمی مدیر گروه مطالعات و جغرافیای نظامی مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس با بیان اینکه کتاب «نقبی بر درس‌ها و دستاورد‌های جنگ»، اولین کتابی است که با محوریت گفتگو با فرماندهان و مسئولین در قالب یک کتاب تحلیلی منتشر شده است، گفت: البته این نکته را باید متذکر شوم که یکی از کتاب‌های تولیدی این گروه در مرکز، کتاب‌های تحلیلی هستند ولیکن در آن کتاب‌ها نویسنده محور بود و ناظر به گذشته بوده و عملکرد یک یگان یا یک عملیات که در گذشته انجام شده، جدای از توصیف آن به نقد و بررسی و تحلیل موضوع مورد بحث در کتاب می‌پرداخت.
وی با اظهار به اینکه آینده‌پژوهی از محور‌های گروه مطالعات و جغرافیای نظامی مرکز قرار گرفته است، بیان کرد: با توجه به اینکه کتاب «نقبی بر درس‌ها و دستاورد‌های جنگ» تجربه اول گروه مطالعات نظامی مرکز بوده و در آن سعی شده تا با نگاه به آینده، از تجربیات گذشته استفاده کنیم. با تجربه‌ای که از انتشار این کتاب داشته‌ایم، تلاش خواهیم داشت تا آثار دیگری فراخور موضوعات مختلف در این حوزه منتشر کنیم تا از گنجینه و دانشی که در حوزه دفاع مقدس وجود دارد برای بررسی و تحلیل و راهبردی برای مسائل نظامی آینده استفاده کنیم.
مدیر گروه مطالعات و جغرافیای نظامی مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس با یادآوری اینکه تلاش برای تحقیق و نگارش درباره «درس‌ها و دستاورد‌های جنگ ایران و عراق»، حاصل پیشنهاد سردار نائینی رئیس محترم این مرکز بوده است، گفت: سردار نائینی این پیشنهاد را در سال ۱۳۹۷ به مناسبت سی‌امین سالگرد پایان جنگ به نویسنده کتاب دادند و پس از بررسی‌های اولیه، این توافق حاصل شد که موضوع از طریق گفتگو با مسئولان و فرماندهان جنگ، در چهار حوزه نظامی، امنیتی، سیاست خارجی و تبلیغات و با نظارت سردار غلامعلی رشید پیگیری شود و با توجه به سی‌سالگی پایان جنگ، حداقل سی گفتگو انجام شود.
وی افزود: در میانه انجام گفتگوها با گسترش تدریجی ویروس کرونا و ضرورت رعایت قرنطینه و فاصله اجتماعی، روند گفتگوها در عمل محدود و متوقف شد. با توجه به طولانی‌شدن روند گفتگوها، قرار شد با نزدیک‌شدن چهل‌سالگی آغاز جنگ، چهل گفتگو انجام شود، اما با موانع و محدودیت‌هایی که ایجاد شد، تعداد گفتگوها به ۲۴ نفر کاهش یافت.
رستمی اظهار کرد: بعد از انتشار کتاب، افرادی که قرار بود در این گفتگوها شرکت داشته باشند و نتوانسته بودند ابراز علاقه مندی کرده اند تا با نویسنده همکاری نمایند و امیدواریم جلد دوم کتاب «نقبی بر درس‌ها و دستاورد‌های جنگ» در گفتگو با این افراد انجام و منتشر شود.
وی از نکات حائز توجه کتاب را گفتگو با مسئولین نظامی و سیاسی طراز اول و تأثیرگذار در جنگ برشمرد و گفت: آقای درودیان نویسنده کتاب برای این گفتگوها بسیار وقت گذاشتند و تلاش کردند تا با مکاتبات و تعاملاتی که انجام شد با این مسئولین به گفتگو بپردازند.
مدیر گروه مطالعات و جغرافیای نظامی مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس ناظر محتوایی کتاب را سردار سرلشکر غلامعلی رشید معرفی کرد و گفت: ایشان با دقت و نکته‌سنجی بسیار دقیقی تمامی گفتگوها را نظارت و ارزیابی کردند. امیدوارم این کتاب و موضوعاتی که در آن مطرح می‌شود بتواند گام مهم و موثری در تبیین درس‌ها و دستاورد‌های دوران حماسه‌ساز دوران دفاع مقدس داشته باشد.
وی درباره محتوای کتاب نیز بیان کرد: کتاب «نقبی بر درس‌ها و دستاورد‌های جنگ» شامل مقدمه و سه فصل کلی در ۵۲۰ صفحه است. فصل اول گفتگو با فرماندهان سپاه است. نویسنده با ۱۱ تن از فرماندهان سپاه گفتگو کرده است. فصل دوم شامل گفتگوها با فرماندهان و امیران ارتش است که با ۷ تن از آن‌ها گفتگو انجام شده است. فصل سوم نیز مربوط به گفتگوها با شخصیت‌های غیر نظامی است.
رستمی با بیان اینکه در این کتاب به چگونگی شکل‌گیری حوزه مسئولیت افراد مورد مصاحبه، چرایی روی دادن اتفافات در آن مقطع زمانی و تبیینی از نتایج آن دوره از مسئولیت این افراد پرداخته شده است، تصریح کرد: در این گفتگوها دو سطح کلی مطرح بوده به طوری که یکسری پرسش‌های نظامی – عملیاتی بوده که از فرماندهان پرسش شده است و سوالات سیاسی – راهبردی که از شخصیت‌های غیر نظامی پرسش شده است.
وی به واژه «نقب» در عنوان کتاب اشاره کرد و گفت: نقب اصطلاحی است که مقنی‌ها بیشتر به کار می‌برند، اولین نیشتری که به یک محیطی زده می‌شود به اصلاح نقب زدن گفته می‌شود؛ و با توجه به اینکه درس‌ها و دستاورد‌های جنگ حوزه گسترده‌ای است به همین علت این کتاب در واقع نقب و روزنه‌ای بر این درس‌ها و دستاورد‌ها است.
کتاب «نقبی بر درس‌ها و دستاورد‌های جنگ» مباحث تاریخی و گذشته نیست
در ادامه محمد درودیان، پژوهشگر، محقق و تاریخ‌نگار جنگ با تاکید بر اینکه کتاب «نقبی بر درس‌ها و دستاورد‌های جنگ» از نظر روش‌شناختی نوعی نقد از دوران هشت‌ساله دفاع مقدس است، تصریح کرد: ساختار ذهن بنده به‌گونه‌ای است که بدون نقد نمی‌توانم با موضوعی مواجه شوم. در آثار گذشته‌ام یک بار پرسش‌ها را نقد کرده‌ام و یک بار مسائل اساسی را نقد کرده‌ام و حال در این کتاب به دنبال نقد و بررسی دستاورد‌های جنگ بودم
وی بیان کرد در این گفتگوها: ما در هشت سال جنگ اهدافی داشته‌ایم. حال به دنبال این هستیم که آیا به این اهداف دست‌یافته‌ایم که در این صورت عنوان «دستاورد» را بر آن می‌گذاریم. علاوه بر این مواردی نیز وجود دارد که با شروع جنگ یا نمی‌خواستیم و یا بر ما تحمیل شد و یا حتی به دنبال انجام آن‌ها بودیم، اما عملی نشدند؛ بنابراین نیاز هست از این موارد هم «درس» بگیریم و از عنوان «درس‌ها» استفاده کردیم. بنا براین در کتاب «نقبی بر درس‌ها و دستاورد‌های جنگ»، گفتگوها بر دو مفهوم درس‌ها و دستاورد‌ها قرار دارد که با روشی کاملاً نقادانه به نگارش در آمده است. سنجش و بررسی‌های چندین‌باره و طرح سؤالات برای دستیابی به اهداف مدنظرم از اهم اقداماتم در طول نگارش کتاب بوده است.
وی تأکید کرد: یکی از دلایلی که این کتاب را نوشته‌ام این است که جامعه، جنگ را صرفاً با داستان و خاطره و تاریخ و مناقشه ارتش و سپاه نبیند و فهم جدیدی از جنگ ایجاد شود.
درودیان با بیان اینکه موضوع کتاب «نقبی بر درس‌ها و دستاورد‌های جنگ» مباحث تاریخی و گذشته نیست بلکه نکاتی است که از آن برای حال و آینده می‌خواهیم استفاده کنیم، افزود: مسئله اصلی ما آینده است و هرچه که از جنگ تحمیلی بوده در زمان و مکان گذشته تحقق پیدا کرده و ما امروز گرفتار تأثیرات و پیامدهایش هستیم. همواره در نوشته‌ها و تحقیقاتم به دنبال نسبت تجربه هشت‌ساله با آینده هستم. به این معنا که چه اقداماتی را در بررسی‌های تاریخی و راهبردی از تجربه جنگ گذشته داشته باشیم تا آینده را بر اساس آن بسازیم.
وی متذکر شد: در این کتاب به دنبال روایت افراد از وقایع جنگ نبوده‌ام، بلکه به دنبال این بوده‌ام که این افراد چه نقبی بر تجربه گذشته‌شان داشته‌اند و چگونه حاضر هستند بر اساس آن نقب و تامل، روایت‌های پیشین را که گاهاً محل اختلاف است نقد و از آن عبور کنند. ما زمانی می‌توانیم در مورد درس‌ها و دستاورد‌ها بحث کنیم که رویکرد نقادانه داشته باشیم و حاضر باشیم از تجربه گذشته و دفاع از عملکرد خود عبور کنیم.
این نویسنده و پژوهشگر یکی از سختی‌های نگارش کتاب «نقبی بر درس‌ها و دستاورد‌های جنگ» را هماهنگی برای مصاحبه با افراد مصاحبه‌شونده بیان کرد و گفت: با توجه به اینکه می‌دانستم موضوع کتاب در حال نگارشم چیست و از افرادی که قرار بود مصاحبه داشته باشم تعریف داشتم و همین‌طور از دامنه مباحث مطلع بودم، طیف وسیعی از افراد را در نظر گرفتیم تا با آن‌ها مصاحبه داشته باشیم، ولی با توجه به اینکه زمان شروع کار مصادف با شیوع کرونا بود به همین علت با برخی از آن افراد نتوانستیم مصاحبه داشته باشیم.
وی افزود: برای این ارتباطات، دکتر نائینی ریاست مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس و آقای اکبرپور جانشین ایشان و آقای رستمی مدیر گروه مطالعات و جغرافیای نظامی این مرکز، همچنین آقای جعفری بسیار کمک و پیگیری کردند تا بتوانیم به سرانجام برسانیم. خودم هم در این رابطه مسرانه پیگیر بودم. همچنین سردار رشید به‌عنوان ناظر کتاب این زمینه را ایجاد و گاهاً برخی از افراد را به دفتر خودشان دعوت می‌کردند و این مصاحبه‌ها را در آنجا انجام دادیم. حتی در بعضی از جلساتی که با فرماندهان داشتیم، ایشان با بنده همراهی کردند و توضیحات لازم را می‌دادند.
درودیان از سردار شهید حاج قاسم سلیمانی به‌عنوان یکی از افرادی که قرار بود جزو مصاحبه‌شوندگان در این کتاب باشد، نام برد و گفت: طی پیگیری‌هایی که همراه سردار رشید با ایشان داشتیم قرار بود حاج قاسم بعدازاینکه از منطقه آمدند مصاحبه‌ای را باهم داشته باشیم، اما متأسفانه با شهادت ایشان این مهم روی نداد.
وی با اشاره به اینکه گفتگوها با سرداران سپاه، امیران ارتش و سیاستمداران در کتاب «نقبی بر درس‌ها و دستاورد‌های جنگ» در سه فصل مجزا می‌باشد، دراین‌باره توضیح داد:، چون متولی این کتاب سپاه پاسداران بود به همین علت پایه اصلی کار روی سپاه بود، اما چون ما می‌خواستیم نسبت به کل جنگ درس‌ها و دستاورد‌ها را بررسی کنیم اگر قرار بود فقط به سپاه محدود باشد این هدف هم محدود می‌شد و دامنه بحث را شامل نمی‌شد.
نویسنده کتاب «نقبی بر درس‌ها و دستاورد‌های جنگ» افزود: من طبق نظریه پیوستگی جنگ و سیاست معتقد بودم که هم باید نظامی‌ها شامل ارتش و سپاه و هم سیاسیون در این زمینه صحبت کنند. منتها در حوزه فرهنگ و تأثیرات اجتماع و ساختاری هم مایل بودم برخی صحبت انجام شود ولیکن نشد.
وی به مصاحبه‌های افراد غیرنظامی در کتاب «نقبی بر درس‌ها و دستاورد‌های جنگ» اشاره کرد و گفت: مسائل و موضوع سیاستمداران به‌طور طبیعی متفاوت است و نوع دیگری نگاه می‌کنند و در این گفتگوها فکر می‌کنم غیرنظامی‌ها حرف‌های نقادانه و اساسی‌تری را مطرح کرده‌اند؛ زیرا مسئله آن‌ها از نظر هویت سازمانی و یا دفاع از عملکردشان گم رنگتر بود
درودیان در پاسخ به این پرسش که چرا سیاسیون نقادانه‌تر نسبت به نظامی‌ها در گفتگوها حاضر شده‌اند، گفت: این موضوع به ماهیت جنگ برمی‌گردد. سیاسیون به دنبال جنگ نیستند و در زمان جنگ باید پشتیبانی کنند و این نظامی‌ها هستند که مسئول جنگ هستند و اقدام می‌کنند. سیاسیون به‌طور طبیعی حتی در زمان جنگ، جنگ را مخل توسعه اقتصادی و روابط سیاسی می‌دانند و مایل هستند جنگ زودتر تمام شود. یک دلیل اینکه رویکردشان نقادانه‌تر است به دلیل نقش، جایگاه و تفکرشان است و نه اینکه این افراد از نظامی‌ها آزاداندیش‌تر هستند.
وی با بیان اینکه نظامی‌ها درس‌ها و دستاورد‌های جنگ را به‌صورت عملیاتی انجام داده‌اند، اظهار کرد: بخشی از افراد نظامی که با آن‌ها مصاحبه شده است اکنون مسئولیت دارند، بنده معتقد هستم نظامی‌ها خیلی از مسائلی که به‌عنوان درس‌ها و دستاورد‌های جنگ نیاز ما است، در عمل دنبال کرده‌اند. تحکیم قدرت دفاعی، توسعه قدرت موشکی و پهپاد‌ها و صحبت از بازدارندگی درس‌هایی است که نظامی‌ها گرفته‌اند. منتها بنده در ساحت یک بحث آکادمیک، تاریخی و راهبردی که در گفتگوها مطرح شود، مایل بودم این نکات گفته شود ولیکن بخش زیادی از این درس‌ها و دستاورد‌ها در عمل طرح نشد.
وی با رد اینکه برخی بر این باور هستند که جنگ جعبه سیاهی دارد و باید ناگفته‌ها را بیان کرد، تصریح کرد: برخی فکر می‌کنند ناگفته‌هایی وجود دارد و اگر آن‌ها را بگوییم فهم از جنگ تغییر می‌کند درحالی‌که معتقد هستم ما هرچه داشته‌ایم گفته‌ایم و چیزی به این معنا که اگر بگوییم تصورات موجود از جنگ تغییر خواهد کرد، به نظرم وجود ندارد.
نویسنده «نقبی بر درس‌ها و دستاورد‌های جنگ» با بیان اینکه در این کتاب سعی بنده بر طراحی سؤالاتی متفاوت‌تر از مصاحبه‌شوندگان بود، افزود: هدفم از این سؤالات این بود که پاسخ مصاحبه متفاوت با آن چه که تاکنون طرح شده، باشد.
وی تأکید کرد: این سؤالات نقطه اصلی و قوت و تفاوت کتاب «نقبی بر درس‌ها و دستاورد‌های جنگ» نسبت با سایر آثار است. تاکنون چنین سؤالاتی به این صراحت و روشنی از مسئولین نظامی در دوران دفاع مقدس و همچنین سیاستمداران آن دوران مطرح و پرسیده نشده است.
درودیان با اشاره به طراحی جلد کتاب «نقبی بر درس‌ها و دستاورد‌های جنگ» گفت: یکی از دغدغه‌هایم بعد از تکمیل کتاب، طراحی جلد روی کتاب بود. در طراحی چینش عکس‌ها نقشه ایران را به تصویر کشیدیم. نگارش عنوان کتاب در مختصات خلیج‌فارس با رنگ نیلگون از دیگر نکاتی بود که در طراحی تصویر روی جلد رعایت شده است.
انتهای پیام/341
