به گزارش گروه حماسه و جهاد دفاع‌پرس، رژیم بعث عراق پیش از آغاز تهاجم سراسری در ۳۱ شهریور ۱۳۵۹ آن را اشغال کرد، اما رزمندگان سلحشور لشکر ۸۱ زرهی کرمانشاه پس از مدت کوتاهی آن را از دست ارتش عراق خارج ساختند. میمک پس از آن نیز دوبار شاهد دلاوری و رشادت فرزندان ایران زمین به ویژه نیرو‌های تیپ ۴۰ کوهستانی مستقل سراب در سال ۱۳۶۶ بوده که در ادامه به شرح آن‌ها خواهیم پرداخت.
موقعیت جغرافیایی واهمیت سوق الجیشی ارتفاعات میمک
میمک یکی از ارتفاعات مهم و راهبردی منطقه پشتکوه است که در جنوب غربی ایلام واقع شده است. این عارضه حساس «کلیه‌ای شکل» که دارای قلل متعددی است، توسط دشت لیک از ارتفاعات مرزی ایران جدا و گسسته می‌شود.
میمک به سبب موقعیت خاص خود از سمت غرب، جنوب غربی وجنوب بر دشت «حلاله» و «نی خزر» و زمین‌های صاف و بی عارضۀ خاک عراق دارای میدان دید و تیر وسیع و نامحدود است و معابر وصولی و محور‌های مهم (مندلی - دوشیخ - ترساق - زرباطیه) را در خاک عراق کنترل می‌کند.
میمک در نواحی شمال و جنوب شرقی خود دشت لیک، محور سرنی و دامنه ارتفاعات شمالی منطقه و تنگه‌های تلخاب، بیجار و بینا را در خاک ایران کنترل می‌کند. این ارتفاع در سمت شمال شرق و غرب خود دارای دیواره‌ای تقریبا عمودی و بسیار بلند است و یک مانع غیر قابل عبور محسوب می‌شود. میمک در ناحیه شمال غربی دارای پرتگاه‌ها و دره‌های بسیار عمیق است، به طوریکه در بعضی ازاین قسمت‌ها عبور پیاده بسیار مشکل و در بعضی از نواحی غیر ممکن است.
دامنه‌های جنوب غربی ارتفاعات میمک نسبت به دامنه‌های شمال شرقی و غربی دارای شیب ملایم تری هستند به گونه‌ای که در اغلب نقاط خودرو‌های شنی دار و زرهی در خارج از جاده قادر به حرکت هستند. لبه شمالی میمک دارای دو بریدگی با شیب‌های تند است که به «دشت لیک» ختم می‌شوند. در این ناحیه دو جاده منحصر به فرد وجود دارد که از سوی ایران به طرف ارتفاعات میمک کشیده شده است. این دو جاده پس از عبور از میمک در دامنه جنوب غربی این ارتفاعات (آب گرم) با هم تلاقی کرده و سپس به دشت حلاله و نی خزر منتهی می‌شود. جاده غربی به سوی پاسگاه نی خزر امتداد می‌یابد و جاده شرقی آن محور صالح آباد – سرنی را به پاسگاه انتظامی نی خزر مربوط می‌کند.
این ارتفاعات مهم وسوق الجیشی که حدود ۱۵ کیلومتر طول و هشت کیلومتر عرض دارد، آنچنان برای دو کشور ایران وعراق حائز اهمیت است که در قرارداد ۱۹۷۵ الجزایر، عراق یکی از شرایط صرف نظر کردن ادعای مالکیت خود بر تمامی اروند رود را منوط بر به رسمیت شناختن حق حاکمیت آن کشور برارتفاعات میمک از جانب ایران دانست. ارتفاعات میمک در سراسر نوار مرزی مشترک بین ایران وعراق دارای نزدیک‌ترین فاصله تا پایتخت عراق است و به همین دلیل آن را کلید بغداد می‌نامند. (۱)
ارتفاعات میمک از جمله مناطق مرزی است که محل اختلاف ایران و عراق از گذشته‌های دور بوده و در قرارداد الجزایر، چگونگی حل و فصل آن براساس قراردارد ۱۹۱۳ بین ایران و عثمانی تعیین شده است.
بر اساس مدارک و مستندات موجود، در فاصله زمانی امضای قرارداد الجزایر و آغاز جنگ تحمیلی، چه در زمان قبل از انقلاب و چه در زمان بعد از پیروزی انقلاب اسلامی ایران، دولت‌های وقت برای تعیین خط مرزی و نشانه‌گذاری بر اساس توافق به عمل آمده، از دولت عراق دعوت کرده‌اند، اما بغداد هر بار به بهانه‌هایی از این اقدام طفره رفته است.
سرانجام دولت عراق در راستای نقشه شوم تجاوز ناجوانمردانه خود به ایران، ۱۳ روز پیش از آغاز حمله سراسری، در تاریخ ۱۸ شهریور ۱۳۵۹ با توسل به زور اقدام به اشغال نظامی ارتفاعات میمک می‌کند.
اشغال میمک آن قدر برای عراق حائز اهمیت بود که پس از تصرف آن، صدام حسین طی یک نطق رادیویی، میمک را «سیف سعد» یا «شمشیر پیروزی» نامید و چنین ادعا کرد که هرکس میمک را در دست داشته باشد، پیروزی در جنگ از آن اوست و تصرف میمک به منزله کشته شدن رستم ایران است.
صدام حسین پس از اشغال میمک توسط ارتش عراق شخصاً بر روی این ارتفاع حضور یافت و فرماندهان عراقی را که در تصرف آن نقش داشتند، مورد تشویق قرار داد. با اشغال میمک علاوه بر سقوط پاسگاه‌های ژاندارمری، محور‌های نفوذی و ارتباطی مهم در منطقه نیز تحت کنترل دشمن درآمد و امکان هر گونه تردد از سوی قوای خودی به سمت جلو قطع شد.
اولین عملیات: پاسگاه سنگی
از آنجا که ارتفاعات میمک در منطقۀ مسئولیت تیپ ۱ لشکر ۸۱ زرهی کرمانشاه قرار داشت، این لشکر بلافاصله اقدامات لازم را برای جلوگیری از ادامه پیشروی دشمن به عمل آورد و با اعزام یگان‌های جدید، زمینه لازم را برای عملیات‌های آفندی در آینده فراهم ساخت. اولین اقدام آفندی لشکر ۸۱، تک با گروه رزمی ۲۱۷ تانک بود که با موفقیت به اجرا درآمد. این عملیات در ساعت هفت صبح روز دوم مهر ۱۳۵۹، از پاسگاه سنگی مستقر در دهانه تنگ بینا آغاز و در نهایت منجر به باز پس گیری دشت لیک از نیرو‌های عراقی شد.
دومین عملیات: خوارزم
نیروی زمینی ارتش جمهوری اسلامی ایران با راهبرد “اجرای عملیات‌های آفندی گسترده علیه دشمن به منظور انهدام و بیرون راندن متجاوز از خاک جمهوری اسلامی ایران در تارخ ۳۰ آبان ۱۳۵۹- به فاصله دو ماه از آغاز تجاوز- ماموریت این نیرو را به شرح زیر به یگان‌های تابعه ابلاغ کرد:
نیروی زمینی ارتش جمهوری اسلامی ایران، ابتدا تجاوز ارتش بعث عراق را در اولین مواضع پدافندی متوقف و سد می‌کند و سپس با اجرا و هدایت عملیات نامنظم در جبهه و جناحین، عمق سازمان و گسترش دشمن متجاوز را تضعیف می‌کند و در نهایت با اجرای عملیات آفندی و منهدم کردن نیرو‌های دشمن در منطقه، خط مرز بین المللی را ترمیم می‌کند و آماده می‌شود تا عملیات خود را برای سرنگونی رژیم منحط بعثی به داخل خاک عراق هدایت کند.
با ابلاغ طرح عملیاتی بدر از سوی نیروی زمینی ارتش جمهوری اسلامی ایران به یگان‌های عمده نزاجا، لشکر ۸۱ زرهی که در آن زمان مسئولیت پدافند از جبهه میانی را برعهده داشت، اقدامات لازم را برای طرحریزی و اجرای عملیاتی به نام «امین» به عمل آورد.
ستاد لشکر ۸۱ زرهی پس از بررسی و برآورد‌های لازم، ارتفاعات میمک را به عنوان هدف اصلی انتخاب و مسئولیت تصرف آن را به تیپ ۱ واگذار کرد. به علاوه منطقه مهران نیز که در منطقه مسئولیت لشکر بود، مورد غفلت قرار نگرفت و تک پشتیبانی در منطقه سد کنجان چم وارتفاعات حوالی آن به مرحله اجرا درآمد.
در راستای انجام ماموریت و وظایفی که از طریق رده بالا به تیپ ۱ لشکر ۸۱ زرهی ابلاغ شده بود، این تیپ طرح عملیاتی خوارزم را تهیه و در تاریخ ۲۲ آذر ۱۳۵۹ جهت اجرا به یگان‌های تابعه و تحت کنترل خود ابلاغ کرد.
سرانجام پس از پیش بینی‌ها و انجام اقدامات لازم توسط تیپ ۱ لشکر ۸۱ زرهی، طرح عملیاتی خوارزم درساعت ۰۶۲۰ روز ۱۹ دی ۱۳۵۹ به دستور تبدیل شد و به اجرا درآمد.
تیپ ۱ لشکر ۸۱ زرهی به فرماندهی سرهنگ زرهی ستاد اسماعیل سهرابی (امیر سرتیپ سهرابی) با به کارگیری گروه‌های رزمی ۱۹۵ مکانیزه، ۲۱۷ تانک، ۲۲۲ تانک، وگردان ۱۲۳ مکانیزه و نیرو‌های عشایر مردمی و بهره‌گیری از آتش‌های سازمانی و تحت کنترل خود از گروه‌های ۱۱ و۳۳ توپخانه و هوانیروز، موفق شد طی دو مرحله ارتفاعات میمک را به تصرف درآورد.
در این عملیات حدود سه هزار نفر از نیرو‌های عراقی کشته و یا زخمی شدند و ۲۶۰ نفر از آنان به اسارت رزمندگان اسلام درآمدند. همچنین علاوه بر انهدام تعداد زیادی از تجهیزات دشمن، تعداد قابل توجهی از تجهیزات سبک وسنین آنان به غیمت گرفته شدند. (برای آگاهی از جزئیات این عملیات بسیار مهم و ظفرمند مطالعه کتاب ارزشمند شمشیر پیروزی به قلم سرگرد زرهی سورنا کیانی به خوانندگان محترم پیشنهاد می‌شود.)
سومین عملیات: نصر۲
حد فاصل دو یال اصلی ارتفاعات میمک، یک فرو رفتگی وجود دارد که به «ناف میمک» مشهور است. ارتش عراق در خلال عملیات ظفرمند خوارزم به رغم تحمل شکست سنگین و از دست دادن تمامی بلندی‌ها و مواضع سرکوب، توانسته بود ناف میمک را به هر قیمتی حفظ کرده و به مرور زمان مواضع و سنگر‌های بتونی مستحکمی در آن قسمت ایجاد کند. هرچند در اختیار داشتن ناف میمک هیچگونه مزیت نظامی برای عراق در بر نداشت، اما به دلیل اهمیت فوق العاده این ارتفاعات که پیش از این ذکر شد، ارتش عراق حاضر بود با پذیرش تلفات روزانه و تحمل مشکلات زیادی همین بخش فاقد مزیت نظامی را حفظ کند.
در اوایل سال ۱۳۶۵ و در اجرای تدابیر فرماندهی جدید نزاجا (امیر سرلشکر حسین حسنی‌سعدی) جابجایی‌هایی در مناطق عملیاتی به وقوع پیوست و در این راستا تیپ ۴۰ پیاده مسقل سراب که در منطقه سومار مستقر بود و از ارتفاعات مرزی این منطقه پدافند می‌کرد، به منطقه میمک تغییر مکان داد و مسئولیت پدافند از این ارتفاعات را بر عهده گرفت.
از بدو استقرار تیپ ۴۰ در این ارتفاعات و پس از شناسایی‌های به عمل آمده، فرماندهی شجاع و دلاور این تیپ – زنده یاد سرهنگ (سرتیپ دوم) سیابخش نصیری زیبا – که در منطقه سومار نیز ضرب شصت‌هایی به ارتش عراق نشان داده بود، تدبیر خود را مبنی بر انجام شناسایی‌های لازم و آماده شدن برای اجرای یک تک محدود با هدف تصرف ناف میمک ابلاغ کرد.
سرانجام در روز ۱۳ خرداد ۱۳۶۶ و در راستای تدابیر نزاجا مبنی بر اجرای تک‌های محدود در سراسر جبهه‌های نبرد، تیپ ۴۰ سراب موفق شد با اجرای عملیات نصر ۲، ناف میمک را از تصرف ارتش عراق خارج و به کنترل خود درآورد.
عملیات نصر ۲ در ساعت دو بامداد روز ۱۳ خرداد آغاز شد و به سرعت به اهداف خود دست یافت. در همین روز نیرو‌های عراقی در چند نوبت اقدام به پاتک کردند، ولی با مقاومت دلیرانه نیرو‌های مانوری در خط و آتش پر حجم و دقیق یگان‌های توپخانه، کمترین موفقیتی نداشتند و موقتاً از اجرای پاتک‌های دیگر دست برداشتند.
از ویژگی‌های قابل ذکر عملیات نصر ۲ غافلگیری بسیار عالی و نیز طرحریزی بسیار دقیق و حساب شده آتش‌های پشتیبانی اعم از توپخانه و خمپاره‌انداز‌ها بود.
چهارمین عملیات: عملیات‌های پدافندی وآفندی نصر ۶
همان گونه که پیش از این نیز اشاره شد، ارتش عراق پس از اجرای عملیات نصر ۲ توسط تیپ ۴۰ سراب، چندین پاتک را برای بازپس گیری ناف میمک اجرا کرد، اما به دلیل مقاومت ایثارگرانه نیرو‌های در خط و آتش‌های پرحجم، دقیق و طرحریزی شده توپخانه و خمپاره، تمامی تلاش‌های آنان با شکست مواجه شد و فرماندهان عراقی دریافتند که در این مقطع زمانی هیچ شانسی برای پیروزی ندارند، لذا با توقف پاتک‌ها در انتظار فرصت مناسب ماندند.
پس از تثبیت مواضع یگان‌های تیپ ۴۰ بر روی ناف میمک، یگان‌های توپخانه‌ای که در اختیار این تیپ قرار گرفته و ماموریت تقویت آتش گردان ۳۴۸ توپخانه – کمک مستقیم تیپ – را داشتند به تدریج از منطقه میمک خارج و به یگان‌های سازمانی خود در سایر مناطق ملحق شدند و به این ترتیب فرصت لازم برای نیرو‌های عراقی فراهم شد.
ارتش عراق در روز دوم مرداد ۱۳۶۶، با به کارگیری هفت تیپ پیاده کماندویی و بهره گیری از ۴۰ فروند بالگرد برای هلی برن نیروهایش، از زمین و هوا به میمک که فقط توسط تیپ ۴۰ سراب پدافند می‌شد یورش آورد، در این حمله نیرو‌های عراقی با آتش پر حجم توپخانه و بمباران‌های شدید هوایی پشتیبانی می‌شدند. با این حال نیرو‌های دلاور تیپ ۴۰ با مقاومتی مثال زدنی و تقدیم شهدای زیاد موفق شدند ضمن وارد کردن تلفات بسیار سنگین به دشمن، آنان را در دستیابی به تمامی اهداف خود ناکام گذارند. دراین عملیات پدافندی ارتش عراق متحمل تلفات سنگینی شامل دو هزار و ۵۰۰ نفر کشته، ۱۲ هزار نفر مجروح و ۱۰۲ نفر اسیر شد.
ماجرای میمک به همین جا ختم نشد، چرا که دلیرمردان تیپ ۴۰ و نیروی زمینی ارتش از دست دادن حتی بخش کوچکی از مواضع خود در میمک را برنمی‌تابیدند، از این رو در تاریخ ۱۰ مرداد ۱۳۶۶ عملیات آفندی نصر ۶ به اجرا درآمد. نصر۶ یکی از سنگین‌ترین نبرد‌های انجام شده در ارتفاعات میمک در طول سال‌های دفاع مقدس است. به کارگیری شش تیپ از نیروی زمینی ارتش در مقابل بیش از ۱۵ تیپ عراقی در یک منطقه محدود کوهستانی، شدت نبرد در این عملیات را به خوبی نشان می‌دهد.
عملیات نصر ۶ در ساعت چهار صبح روز ۱۰ مرداد ۱۳۶۶ آغاز شد و پس از ۱۳ روز نبرد مداوم، با ایثار گری و خلق حماسه‌های فراموش نشدنی توسط سربازان و رزمندگان نیروی زمینی ارتش، تمامی اهداف از پیش تعیین شده تصرف شد و تلفات و ضایعات سنگینی به ارتش متجاوز عراق وارد آمد.
خلبانان شجاع هوانیروز در این عملیات، با به کارگیری ۳۰ فروند بالگرد وانجام ۳۵۰ ساعت پرواز، ۳۷۵ رزمنده مجروح را تخلیه، ۴۴۶ رزمنده را هلی برن و دو و نیم تن مهمات و اقلام آمادی را جابجا کردند.
در این عملیات تپه‌های ۶۷۰، ۶۴۲، کله قندی و قسمتی از تپه شهدا به دست نیرو‌های خودی افتاد. ۱۱ تیپ عراقی متحمل تلفات و ضایعاتی از۳۰ الی ۹۰ درصد شدند. ۱۵ هزار نفر از نیرو‌های عراقی کشته و یا زخمی شدند که فرمانده تیپ ۱ کماندوی سپاه یکم عراق از جمله کشته شدگان بود. همچنین ۱۰۲ عراقی دیگر به اسارت رزمندگان اسلام در آمدند.
ستوانسوم توپخانه علی اعرابی، افسر رابط توپخانه به گردان ۱۵۲ پیاده درعملیات نصر ۲ و ستوانیکم محمد حسینی افسر اطلاعات تیپ و ستواندوم توپخانه حسن محمدی کیا معاون گروهان تکاور تیپ در عملیات نصر۶ از جمله شهدای این عملیات‌ها بودند.
یاد و خاطره تمامی دلاورمردان نبرد‌های میمک ازنیرو‌های مسلح جمهوری اسلامی ایران و نیرو‌های مردمی وعشایر غیور منطقه را گرامی می‌داریم.
منابع:
_ پایگاه اطلاع رسانی هیات معارف جنگ شهید علی صیاد شیرازی
– شمشیر پیروزی، سرگرد سورنا کیانی، ساحادم، ۱۳۸۴
– اطلس نبرد‌های ماندگار، سرهنگ مجتبی جعفری، انتشارات سوره سبز، چاپ سی ام،۱۳۹۱
– خاطرات نگارنده (رییس رکن سوم گردان ۳۴۸ توپخانه مستقر در میمک)
انتهای پیام/ 112
